Dr.

Elif BAL BEŞİKÇİ

YER KÜRESİ VE KOORDİNAT
SİSTEMİ
• Yer küre, kutuplardan basık bir küre yani
elipsoid şeklindedir.
• Yer kürenin şekli daireden çok bir elipse yakın
olduğu için yarıçapları da farklıdır.
• Yer kürenin ekvatoral ve kutupsal çapları
farkının ekvatoral çapa veya ekvatoral ve
kutupsal yarıçaplar farkının ekvatoral yarıçapa
oranına ‘Yerin Basıklığı’ denir.
• Yapılan hesaplamalara göre;
Dünyanın ekvatoral yarıçapı (a)=3444.054 deniz mili, dünyanın
kutupsal yarıçapı (b)= 3432,458 deniz milidir. Kutupsal
yarıçap 11,596 deniz mili ya da %0,3 oranında daha kısadır.
Bir elipsin basıklığı (f), büyük eksenin (a) küçük ekseninden (b)
farkının (a-b) büyük eksene oranı olarak tanımlanmaktadır.
Bunu dünyamıza uygulayacak olursak;

Olduğu görülerek, ekvatoral çapın kutupsal çaptan 297 de bir oranında daha
büyük olduğu bulunmuştur.
• Yerin elipsoid şeklinde kutuplarda basık oluşunun
sonuçları yönünden navigasyona bazı özellikler getirir.
Bu özellikler şöyledir:
1. Ufuk genişliğinin enlemle değişmesi
2. Sekinme olayı (pesesyon)
3. Süzülme olay (nütasyon)
4. Coğrafi enlemler farkı
5. Meridyen parçaları (birimi)
6. Yerçekimi ivmesinde enleme bağlı değişiklikler
7. Yatay paralaks değerinin enlemle gösterdiği değişim
• Her gök cismi gibi Dünya’da evren içinde hareket halinde
olup belli sürelerde belli hareketleri yaparlar. Bu
hareketlere Yer’in hakiki hareketleri denir. Yer’in hakiki
hareketleri şunlardır:

 Yer’in kendi ekseni etrafında dönmesi: Yer bu hareketini

23 saat, 56 dakika, 4 saniyede tamamlar.
 Yer’in Güneş etrafındaki yörüngesindeki hareketi: Yer bu
hareketini 365,25 günde tamamlar.
 Yer’in Güneş sistemi ile birlikte Samanyolu gökadası
içindeki yörüngede hareketi.: Güneş sistemi bu hareketini
240 milyon yılda tamamlar.
 Yerin dönmesi, basıklık, güneş, ay ve gezegenlerin çekim
kuvvetleri nedeniyle yer ekseninin ekliptik ekseni etrafında
tepe açısı 2x23,5 lik koni oluşturacak şekilde dönmesi. Yer
bu hareketini 25.8 yılda tamamlar. Bu olaya sekinme denir.
Yer üzerinde Koordinatlar
DÜNYA VE KOORDİNAT SİSTEMİ

Where am I?

12 of 12
 ENLEM
• Ekvator düzlemine paralel, dönüş eksenine dik düzlemlerin
yeryüzü ile oluşturdukları ara kesitlere enlem dairesi denir. Bu
ara kesitler birer küçük dairedir.
• Yeri kesen düzlemler birbirine paralel oldukları için ara
kesitlerde yani enlem daireleri de birbirine paraleldir. Enlem
dairelerine kısaca enlem (Latitude) (Lat) denir.
• Ekvatorun kuzeyinde kalan enlemlere kuzey enlemleri,
güneyinde kalan enlemlere güney enlemleri denir ve bunlara
kuzey (N), güney (S) işareti verilir.
• Enlemlerin ölçü birimi, açı derecesi, dakikası ve saniyesidir.
• Yer yüzü üstündeki bir noktayı, yer merkezi ile birleştiren doğrunun,
ekvator düzlemi ile yapmış olduğu açıya, o noktanın enlem açısı denir.
Ekvator üstündeki bir noktanın enlem açısı 0, kutuplarda ise 90’dır.
• Ekvator ile kutup noktası arasında kalan enlemler ise 0 ile 90 derece
arasında değerler alır.
• Kuzey yarım kürede 90, güney yarımkürede 90 olmak üzere toplam
180 enlem vardır.
• Ekvatordan aynı uzaklıkta olan iki noktanın enlem açıları da aynıdır.
• Kuzey yarım küredeki noktanın işareti N, güney yarımküredeki
noktanın işareti S olur.
• Kutupta nokta şeklinde olan enlem dairesi ekvatora doğru büyüyerek
ekvatorda en büyük daireyi oluşturur.
 EVREN VE KOORDİNAT SİSTEMİ
a. Latitude and Parallels (Enlem ve Paraleller)

A = ENLEM AÇISI (Latitude)

A = 19 0
KUZEY KUTUP (Pn)

19 0 KUZEY ENLEM- 19 0 N

C A C

EKVATOR

GÜNEY KUTUP (Ps) GÜNEY KUTUP (Ps)

1 of 12
 ENLEM VE KOORDİNAT SİSTEMİ
a. Latitude and Parallels (Enlem ve Paraleller)
20 0 N
19 0 N

00 0 C

1 0 AÇI 60 DAKİKADIR 1 / dakika 60 saniyedir

20 0 N 19 0 18 / N
Güney Kutup (Ps)
19 0 N 19 0 17 / N

1 0 / 60 = 1 dakika ( 1 / ) 1 / / 60 = 1 Second ( 1 // )

1 0 = 60 / 1 / = 60 //
1 0 = 3600 //
2 of 12
 EVREN VE KOORDİNATLAR
a. Latitude and Parallels (Enlem ve Paraleller)

Kuzey Yarımküre ( N )

Güney Yarımküre( S )

•Enlem dereceleri iki rakamlıdır.

•Enlemler hangi yarım kürede ise o şekilde belirtilir.

36 0 42 / 17 // 036 0 42 / 17 // N 36 0 42 / 017 // N 127 0 42 / 17 // S

36 0, 4 N 36 , 4 0 N 1 0 12 / 57 // S 18 0 12 / 77 // N 10 0 12 / 57 // C

18 0 12 / 12 S // 18 0 12,2 // N 53 0 12,2 / S 18 0 69 / 19 / S

52 0 5 / 51 // N 045 0 38 / 38 // S 38 0 38 / 38 // S
3 of 12
 EVREN VE KOORDİNAT SİSTEMİ
a. Latitude and Parallels (Enlem ve Paraleller)

63 0 N 63 0 N
45 / 45 /
A C
30 / 30 /

15 / B 15 /

62 0 N 62 0 N

A: 62 0 45 / N B: 62 0 12 / N C: 62 0 23 / N

62 0 S 62 0 S
15 / 15 /
A C
30 / 30 /

45 / B 45 /

63 0 S 63 0 S

A: 62 0 15 / S B: 62 0 52 / S C: 62 0 43 / S
4 of 12
 Boylam
• Yerin merkezinden geçen, dönüş eksenini içine alan ve ekvator düzlemine dik
olan düzlemlerin, yeryüzü ile oluşturdukları ara kesitlere boylam daireleri denir.
• Boylam daireleri birer büyük dairelerdir.
• Boylam dairelerine kısaca Longitude (Long) denir.
• Boylamlar kutup noktalarında birbirlerini keserler, ekvatorda ise eşit aralıklıdırlar.
• Boylamların uzunlukları birbirine eşittir.
• Boylamların ölçü birimi, açı derecesi, dakikası ve saniyesidir.
• 360 tane boylam bulunmaktadır. İngiltere’nin Greenwich rasathanesinden geçen
boylama başlangıç boylamı denir. Bunun doğusunda kalan boylama doğu
boylamı, batısında kalan boylama ise batı boylamı denir.
• Doğu boylamları E, batı boylamları W işareti verilir.
• Doğu boylamlarının sayısı 180, batı boylamlarının sayısı 180 olup, toplam 360
boylam bulunmaktadır.
• Başlangıç boylamından doğuya ve batıya
gidildikçe boylam açıları büyür. Başlangıç
meridyeninden aynı uzaklıktaki iki noktanın
boylam açıları birbirinin aynı olur fakat
işaretleri terstir.
• Enlemler ve boylamlar birbirini dik
keserler.
 EVREN VE KOORDİNAT SİSTEMİ
b. Longitude and Meridians (Boylam ve Meridyenler)
A = Angle of the Meridians (Longitude)
A= 075 0
Polar North (Pn) Polar North (Pn)
Prime
Meridian
000 0
Greenwitch

C C
A
equator
000 0

Polar South (Ps) Polar South (Ps)

5 of 12
 EVREN VE KOORDİNAT SİSTEMİ
b. Longitude and Meridians (Boylam ve Meridyenler)

C
076 0 E
075 0 E
000 0

1 0 angel is devided 60 unit 1 / minute is devided 60 unit

076 0 E Polar South(Ps) 075 0 48 / E

075 0 E 075 0 47 / E

1 0 / 60 = 1 minute ( 1 / ) 1 / / 60 = 1 Second ( 1 // )

1 0 = 60 / 1 0 = 3600 // 1 / = 60 //
6 of 12
 EVREN VE KOORDİNAT SİSTEMİ
b. Longitude and Meridians (Boylam ve Meridyenler)
•Degree of longitudes are expressed in three digits
•Longitudes must be stated which hemisphare in.
•Minutes and seconds can be expressed in decimal numbers.
West Hemisphare
036 42 17
0 / //
036 0 42 / 17 // E
05
0
0
04

W
0 0
W
116 , 4 E
0 030
0
W
1 0 12 / 57 // E
020 0
W
108 12 12 W
0 / //
018 0 12,2 // W
010 0 W
170 W
0

091 , 4 0 W 000 0 180 0 52 0 5 / 51 // K

0E 170 0 E
010
0 E
020
0 E
0
03
0 E
0
04
E
0 0
05

East Hemisphare
7 of 12
 EVREN VE KOORDİNAT SİSTEMİ
b. Longitude and Meridians (Boylam ve Meridyenler)

136 0 137 0 138 0 139 0

15 30 45 15 30 45 15 30 45 15 30 45 15

A
C

15 30 45 15 30 45 15 30 45 15 30 45 15
136 0
137 0
138 0
139 0

A : 135 0 30/ E B : 137 0 25/ E C : 138 0 45/ E

8 of 12
 EVREN VE KOORDİNAT SİSTEMİ
b. Longitude and Meridians (Boylam ve Meridyenler)
Do you know where the Greenwitch is

10 of 12
• Büyük daire: Yer’in merkezinden geçen herhangi bir düzlemle ara kesitine
Büyük Daire (Great Circle) denir. Bir büyük daire yer küresini ik eşit daireye
böler. Ekvator ve meridyenler birer büyük dairelerdir.
• Yeryüzü üzerindeki iki nokta arasındaki en kısa mesafe bu iki noktadan geçen
büyük daire yayıdır.
• Küçük daire: Yerin merkezinden geçmeyen herhangi bir düzlemle arakesitine
Küçük Daire (Small Circle) denir. Küçük daireler yerküresini birbirine eşit
olmayan parçalara bölerler. Enlem daireleri birer küçük dairelerdir.
 Koordinatlar
• Dünya üzerinde herhangi bir noktanın
mevkii, o noktanın koordinatları ile belli
edilir. Bu koordinatlar yer üzerinde Enlem
(Lat.) ve Boylam (Long) lardır.
 EVREN VE KOORDİNAT SİSTEMİ
c. Coordinate System

P : 30 0 N, 020 0 W , L : 42 0 21/ 33// N, 071 0 03/ 37// W

( Latitude , Longitude )

12 of 12
 Enlem Farkı
• Yer yüzü üzerindeki iki noktadan geçen
enlemlerin arasında kalan boylam yayının
açısal boyuna enlem farkı denir.
• Kısaca d.lat olarak ifade edilir.
• Enlem farkı hesaplanırken;
1- İki nokta veya mevki aynı yarı kürede ise yani
işaretleri aynı ise enlem açıları birbirinden
çıkarılır.
2-İki nokta veya mevki ayrı yarı kürelerde ise
yani işaretleri ayrı ise enlem açıları toplanır.
3-Gidilen yöne göre işaret verilir.
Lat F
Lat T

Lat F

Lat T
 Boylam Farkı
• Yeryüzü üzerindeki iki noktadan geçen boylamların
kutupta oluşturduğu açıya veya boylamlar arasında
kalan ekvator yayının açısal boyuna boylam farkı
denir ve kısaca d long olarak ifade edilir.
• Boylam farkı hesaplanırken;
• 1- İki nokta veya mevki başlangıç meridyeninin aynı tarafında
ise, yani işaretleri aynı ise, boylam açıları birbirinden çıkarılır.
• 2-İki nokta veya mevki başlangıç meridyeninin aynı taraflarında
ise, yani işaretleri farklı ise, boylam açıları toplanır.
• 3-Gidilen yere göre işaret verilir.
• 4-Toplam, 180’den büyük çıkarsa, toplam 360 daan çıkarılır ve
toplam işaretinin tersi verilir.
Long F
Long T

Long F
Long T

Long F

Long T
 Enlem ve boylamın uzunluk olarak ölçülmesi
• Bir mevkinin enleminin uzunluğu, o mevki ile ekvator arasında kalan
meridyen yayının uzunluğuna eşittir ve deniz mili olarak ekvatordan
kuzeye ve güneye doğru ölçülür.
• Eğer M noktasının enlemi ise,
• Bir mevkinin boylamının uzunluğu, o mevkinin boylamı ile başlangıç
meridyeni arasındaki ekvator yayından daha kısadır. Ekvator boyunca
başlangıç meridyeninden (Greenwich) itibaren doğuya ve batıya doğru
ölçülürse, bu coğrafi mil olarak bilinir. Şekildeki gibi B noktası;
 Büyük daire
• Yer’in merkezinden geçen herhangi bir düzlemle ara kesitine
Büyük Daire (Great Circle) denir. Bir büyük daire yer küresini
iki eşit parçaya böler. Ekvator ve meridyenler birer büyük
dairelerdir.
• Her büyük daire veya meridyen düzlemi yerin merkezinden
geçer.
• Yer üzerindeki iki nokta arasında en kısa mesafe, bu iki
noktadan geçen büyük daire yayıdır ve büyük daire üzerinde
seyredildiği sürece kalkış noktasına varılır.
 Küçük daire
• Yer’in merkezinden geçmeyen herhangi bir
düzlemle ara kesitine Küçük daire (Small
Circle) denir.
• Küçük daireler yerküresini birbirine eşit
olmayan parçalara bölerler.
• Enlem daireleri birer küçük dairelerdir.
 Kerte hattı
• Kerte hattı dünya üzerindeki tüm
meridyenleri aynı açı ile kesen varsayımsal
hattır.
12 of 4