BARAYTI NG

WIKA
 Dayalek – ito ang barayti ng wikang ginagamit sa
isang pangkat ng mga tao mula sa isang partikular na
lugar tulad ng lalawigan, rehiyon at bayan.   ang barayti
ng wikang nalilikha ng dimensyong heograpiko.
Tinatawag din itong wikain sa ibang aklat. Ito ang
wikang ginagamit sa isang partikular na rehiyon,
lalawigan o pook, malaki man o maliit.
Halimbawa

Bikol Sto. Domingo                       Bikol Daraga

              iyo                                            amo
            wara                                         mayo
         makawat                                   maamon
Idyolek  -

 ito
ay pansariling paraan o istilo sa
pagsasalita.  Makikita rito ang katangian at
kakanyahang natatangi ng taong nagsasalita.
            
Halimbawa:

 ang idyolek ni Marc Logan – paggamit ng salitang

magkakatugma
   Ang idyolek ni Mike Enriquez – hindi naming kayo
tatantanan
   Ang idyolek ni Kris Aquino -  Aha!, ha, ha… okey! Darla!
  
Sosyolek 

 naman ang tawag sa barayting nabubuo batay sa

dimensyong sosyal o nakabatay sa katayuan o antas panlipunan.
Tinatawag din itong sosyal (pamantayan) na barayti ng wika dahil
nakabatay ito sa mga pangkat panlipunan, paniniwala, oportunidad,
kasarian, edad at iba pa.  
 
IBA’T IBANG SOSYOLEK
1.   Gay Lingo – ang wika ng mga bakla.  Ginamit ito ng mga
bakla upang mapanatili ang kanilang pagkakakilanlan kaya
binago nila ang tunog o kahulugan ng salita.  
Halimbawa:  Churchill para sa sosyal, Indiana jones para sa
hindi sumipot, begalou para sa malaki, Givenchy para sa
pahingi, Juli Andrews para sa mahuli.
Coňo  - tinatawag ding coňotic o conyospeak isang baryant ng
Taglish o salitang Ingles na hinahalo sa Filipino kaya
nagkaroon ng coede switching. Kadalasan din itong
ginagamitan ng pandiwang Ingles na make at dinugtong sa
Filipino.  Minsan kinakabitan pa ito ng ingklitik na pa, na, lang
at iba pa.  
__________________________________
Halimbawa:

 Halimbawa: Let’s make kain na… wait lang

I’m calling ana pa… We’ll gonna make pila
pa…It’s so haba na naman for sure.
 
JEJEMON O JEJESPEAK
ay isang paraan ng pagbaybay ng hehehe at ng salitang mula sa
Hapon na pokemon.  Ito ay nakabatay rin sa mga Wikang Ingles at
Filipino subalit isinusulat nang may pinaghalo-halong numero, mga
simbolo, at may magkasamang malalaki at maliliit na titik kaya’t
mahirap basahin at intindihin lalo na nang hindi pamilyar sa
jejejetyping.  Madalas na nagagamit ang mga titik H at Z.
Halimbawa:

 3ow phow, mUsZtAh nA phow kaOw?  -

     Hello po, kumusta po kayo?
     aQcKuHh iT2h   -  Ako ito
     iMiszqcHyuH  -   I miss you
Jargon

 ang mga tanging bokabularyo ng isang partikular na pangkat

ng isang propesyon, artikula na trabaho, o  gawain ng tao.
 Halimbawa:  abogado – exhibit, appeal, complainant, guro –
lesson plan, class record, Form 138
Etnolek

 itoay barayti ng wika mula sa mga

etnolengguwistikong grupo.  Ang salitang ito ay
nagmula sa pinagsamang etniko at dialek.
  Taglay nito ang mga salitang nagiging bahagi ng
pagkakakilanlan ng isang pangkat-etniko.
Halimbawa

 Vakkul – gamit ng mga Ivatan na pantakip sa ulo sa init man o ulan

     Bulanon – full moon
       Kalipay – tuwa o ligaya
       Palangga – mahal o minamahal
       Shuwa – dalawa
        Sadshak – kaligayahan
       Peshen - Preshen                                                                                               
Register

– ito ang barayti ng wika kung saan naiaangkop ng

isang nagsasalita ang uri ng wikang ginagamit niya sa
sitwasyon at sa kausap.  Nagagamit ng nagsasaita ang
pormal na tono ng pananalita kung ang kausap niya ay
isang taong may mataas na katungkulan o
kapangyarihan, nakatatanda o hindi niya masyadong
kakilala.
Register

– ito ang barayti ng wika kung saan naiaangkop ng

isang nagsasalita ang uri ng wikang ginagamit niya sa
sitwasyon at sa kausap.  Nagagamit ng nagsasaita ang
pormal na tono ng pananalita kung ang kausap niya ay
isang taong may mataas na katungkulan o
kapangyarihan, nakatatanda o hindi niya masyadong
kakilala.
Pidgin-

ito ay umusbong na bagong wika na tinatawag sa Ingles na Nobody’s

Native Language o katutubong wikang di pag-aari ninuman.  Ito ay
bunga ng pag-uusap ng dalawang taong parehong may magkaibang
unang wika kaya’t di magkaintindihan dahil hindi nila alam ang wika
ng isa’t isa kaya magkakaroon sila ng makeshift language.  Dahil dito
makakalikha sila ng isang wikang pinaghalo ang kanya-kanya nilang
unang wika.
Creole -   

 ay isang  wika na unang  naging pidgin at kalaunan ay 

naging likas na  wika (nativized) na ng mga batang isinilang sa
komunidad ng pidgin.  Nagamit ito sa mahabang panahon hanggang
sa magkaroon ng pattern o tuntuning sinusunod na ng karamihan. 
   Halimbawa:  ang wikang Chavacano
  
ANTAS NG
WIKA
 May apat na kaantasan ang
wika na nahahati sa dalawang
kategorya ayon sa pormalidad
nito;
1. PORMAL –Binubuo ito ng mga
salita o istandard dahil ito ay
kinikilala,tinatanggap,at ginagamit
ng karamihang nakapagaral sa
wika katulad ng mga nasa
akademya,pamahalaan at iba’t-
ibang institusyon .
 Pampanitikan

a. ito ang wikangakdang ang ginagamit ay

matatalinghaga at masining na kadalasang gamit sa iba’t-
ibang akadang pampanitikan.

Hal , di mahulugang karayom –maraming tao

nagtataingang kawali –nagbingibingihan
b. Pambansa –ito ang wikang ginagamit sa
pamahalaan at sa paaralan .
Hal:
typewriter-makinarya
pilosopiya-kagawaran
2. Impormal –ito ay ang wika na karaniwan ,palasak ,at
gamit sa kaswal na usapan sa pang-araw-araw
a.Lalawiganin-dayalekto o karaniwang sinasalita sa isang rehiyon
katulad ng tagalog ,iloko Cebuano at bikolano

Halimbawa:
tagalog Ilokano Cebuano bikolano

ibon biliit langgam gamgam

kaibigan gayyem higala amig
c. Balbal-Umuusbong ang mga
salitang ito sa mga lansangan at
kadalasang ginagamit ng mga masa
ngunit nang lumaon ay ginagamit na
rin ng ibang tao.
 REGISTER NG WIKA
-Ay tumutukoy sa mga salitang
ginagamit ng mga taong nasa
isang ispesipikong larangan o
disiplina .
Tatlong kategorya
ng register ng wika
1. Field
tumutukoy sa paksa o
-

larangang pinaguusapan.Ang paksa ng

diskurso ay maaring hinggil sa teknikal o
espesyalisadong salita na ginagamit ng
mga taong nasa particular na disiplina o
larangan .
SALITA LARANGAN KAHULAGAN

VIRUS AGHAM
/TEKNOLOHIYA
Malware o software na
nakakakasira ng Sistema ng
kompyuter

MEDISINA Maliit na organism na

nakapagdudulot ng sakit sa tao at
naipapasa sa iba pang tao o
hayop
4. Tenor of discourse –
Tumutukoy sa kung sino
kausap at ang relasyon ng
mga taong naguusap sa isang
sitwasyon.
 Ang posisyong papel ay mahalagang gawaing pasulat na
nililinang sa akademikong pagsulat. Isa itong sanaysay na
naglalahad ng opinyon na naninindigan hinggil sa isang
mahalagang isyu patungkol sa batas, akademiya, politika at
iba pang mga larangan. Karaniwang isinusulat ang isang
posisyong papel sa paraang mapanghimok sa mambabasa
upang maunawaan at sang-ayunan nito ang paninindigan ng
nagsulat hinggil sa isyung pinaksa.
Simulan mo na
Paano mo paninindigan at ipaglaban ang iyong karapatan sa
sumusunod na mga sitwasyon.
1. Itinuro ka ng iyong kaklase sa iyong guro kaya ikaw ang napagkamalang
naghagis ng balat ng saging sa sahig upang madulas ang iyong kaklase.
2. iaabot mo sana ang wallet na napulot mo sa taong naiinis sa iyo. Subalit,
pinagbibintangan ka niya na ikaw ang kumuha ng wallet niya.
3. Ang iyong ama ay dating mayor ng inyong bayan na nasangkot sa graft and
corruption kaya nang ikaw ay kumandidato bilang Kapitan sa inyong komunidad
ay naakusahan ka na isang magnanakaw.
 Mga Dapat Isaalang-alang sa Pagsulat ng
Posisyong Papel

1. Pagpili ng Paksa
Pumili ng paksa ayon sa iyong interes upang mapagtibay
ang pinaninindigang opinyon o posisyon. Gumamit ng mga
datos, opinyon, estadistika at iba pang mga anyo ng mga
katibayan upang maging kapni-paniwala at
mapagkakatiwalaan ng mambabasa.
2. Magsagawa ng Paunang Pananaliksik
Ang paunang pananaliksik ay kinakailangan upang matukoy
kung ang katibayan ay magagamit upang suportahan ang iyong
paninindigan. Maaaring gumamit ng mga datos mula sa
Internet, ngunit tiyaking educational site (.edu) ng mga
institusyong akademiko at pampananaliksik at mga site ng
gobyerno (.gov), upang mahanap ang mga propesyonal na pag-
aaral at mga estadistika. Mahalaga ring magtungo sa silid-
aklatan at gumamit ng nailathala nang mga pag-aaral patungkol
sa iyong paksa.
3. Hamunin ang Iyong Sariling Paksa
Kailangang alamin at unawain ang kabaligtarang pananaw bukod
pa sa nalalaman mo tungkol sa iyong sariling paninindigan upang
mapagtibay ang iyong kaalaman at paninindigan sa iyong isusulat na
posisyong papel. Alamin ang lahat ng posibleng mga hamon na
maaari mong makuha bilang suporta sa iyong pananaw. Dapat
harapin at kilalanin sa iyong posisyong papel ang mga kasalungat ng
posisyon at gumamit ng mga kontra-argumento (datos,opinyon,
estadistika, at iba pa) upang pahinain ang tindig ng mga ito.
4. Magpatuloy Upang Mangolekta ng Sumusuportang Katibayan
Matapos matukoy na nag iyong posisyon ay makatitindig na aat ang
kasalungat na posisyon (sa iyong opinyon) ay mas mahina kaysa sa
iyong sariling posisyon, ikaw ay handa na sa iyong pananaliksik.
pumunta sa akalatan at maghanap ng mas maraming mapakukunan ng
datos. Maaari ding magsagawa ng opinyon ng isang dalubhasa o
eksperto sa paksa ( tulad ng doktor, abogado o propesor). gayundin ng
mga personal na karanasan mula sa isang kaibigan o miyembro ng
pamilya, personal na salaysay ng ibang tao at iba pang maaaring
makaantig sa damdamin ng mambabasa.
5. Lumikha ng Balangkas (Outline)
Narito ang isang halimbawa kung paano babalangkasin ang isang posisyong
papel.
a. Ipakilala ang iyong paksa gamit ang maikling paglalahad ng
pangkaligirang impormasyon ( Background information). Gumawa ng pahayag
ng tesis na iginigiit ang iyong posisyon.
b. Itala ang mga posibleng kasalungat na pananaw ng iyong posiyon.
c. Ipakita rin ang mga posibleng sumusuportang punto ng mga kasalungat na
pananaw ng iyong posisyon.
d. Pangatwiranang pinakamahusay at nakatayo pa rin ang iyong posisyon sa
kabila ng mga kontra-argumento (sa b at c)
e. Ibuod ang iyong argumento at muling igiit ang iyong posisyon.
 Pagsulat ng
Replektibong
Sanaysay
Replektibong Sanaysay
Ang replektibong sanaysay ay pumapaksa sa mga
pangkaraniwang isyu, pangyayari o karanasan na hindi na
nangangailangan pa ng mahabang pag-aaral. May kalayaan
ang pagtalakay sa mga puntong nilalaman nito na
karaniwan ay mula sa karanasan ng manunulat o
pangyayaring kanyang nasaksihan ( Baello, Garcia,
Valmonte, 1997).
 Bahagi ng Replektibong Sanaysay

1. Panimula
Ang panimula ay sinisimulan sa pagpapakilala o
pagpapaliwanag ng paksa o gawain. Maaaring ipahayag nang
tuwiran o di tuwiran ang pangunahing paksa. Ang mahalaga
ay mabigyang-panimula ang mahalagang bahagi ng buhay na
pupukaw sa interes ng mambabasa.
2. Katawan
Katulad ng maikling kuwento, sa bahaging ito ay
binibigyang-halaga ang maigting na damdamin sa
pangyayari. Ang katwan ng replektibong sanaysay ay
naglalaman ng malaking bahagi ng sanaysay,
obserbasyon, realisasyon at natutuna. Ipinaliliwanag din
dio kung anong mga bagay ang nais ng mga manunulat
na baguhin sa karanasan, kapaligiran o sistema.
3. Kongklusyon
Sa pagtatapos ng isang replektibong sanaysay, dapat
mag-iwan ng isang kakintalan sa mambabasa. Dito na
mailalabas ng manunulat ang punto at kahalagahan ng
isinasalaysay niyang pangyayari o isyu at mga
pananaw niya rito. Dito rin niya masasabi kung ano
ang ambag ng kanyang naisulat sa pagpapabuti ng
katauhan at kaalaman para sa lahat.
Pagsulat ng Lakbay-
Sanaysay
Lakbay-Sanaysay
Nagtataglay ito ng mga pahayag tungkol sa
karanasan sa paglalakbay. Isinusulat ito upang
ilahad sa mambabasa ang mga nakita at
natuklasan sa paglalakbay gamit ang pandama :
paningin, pakiramdam, panlasa, pang-amoy at
pandinig.
 Mga Mungkahing Gabay sa Pagulat ng Lakbay-
Sanaysay
1. Bago magtungo sa lugar na balak mong puntahan ay dapat
magsaliksik o magbasa tungkol sa kasaysayan nito.Pag-aralan ang
kanilang kultura, tradisyon at relihiyon. Bigyang-pansin din ang
sistemang politikal at ekonomikal ng lugar. Pag-aralan din ang
lengguwahe na ginagamit sa lugar na iyon.
2. Buksan ang isip at damdamin sa paglalakbay, lawakan ang
naaabot ng paningin, talasan ag isip, palakasin ang pandama at
pang-amoy, sensitibong lasahan ang pagkain.
3. Magdala ng talaan at ilista ang mahahalagang datos na dapat isulat.
4. Kung susulat na ng lakbay-sanaysay, huwag gumamit ng mga
kathang-isip na ideya. Isulat ang katotohanan sapagkat higit na mdali
itong bigyang-paliwanag gamit ang mga malikhaing elemento.
5. Gamitin ang unang panauhang punto de bista at isaalang-alang ang
organisasyon ng sanaysay sa pagsulat. Magkaroon ng kritikal na
pananaw sa pagsulat sa pamamagitan ng malinaw at malalim na pag-
unawa sa mga ideyang isususlat.
6. Tiyakin na mapupukaw ang kawilihan ng mambabasa sa susulating
lakbay-sanaysay.
Pagsulat
Sumulat ng isang lakbay-sanaysay tungkol
sa isang lugar na iyong napuntahan gamit ang
mga ibinigay na hakbang sa pagsulat. ilakip
ang larawan ng lugar na iyong napuntahan sa
paggawa ng sanaysay.
 Paglikha ng
Pictorial Essay
 Ang larawang sanaysay na tinatawag sa ingles na
pictorial essay o kaya ay photo essay na para sa iba ay mga
tinipong larawan nan isinasaayos nang may wastong
pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari upang maglahad ng
isang konsepto.
Ang larawang sanaysay ay gaya rin ng iba pang uri ng
sanaysay na guamgamit ng mga pamamaraan sa
pagsasalaysay. Sa pagsasalaysay, maaaring gamitin mismo
ang mga binuong larwan o dili kaya'y mga larawang may
maikling teksto o caption.
 Dapat isaalang-alang sa pagsulat ng larawang
sanaysay
1. Pumili ng paksa ayon sa iyong interes.
2. Magsagawa ng pananaliksik sa iyong paksang gagawin.
3. Isaalang -alang ang kawilihan at uri ng iyong mambabasa
4. Tandaan na ang isang istoryang nakatuon sa mga
pagpapahalaga o emosyon ay madaling nakupukaw sa
damdamin ng mambabasa.
5. Kung nahihirapan ka sa pagkasunod-sunod ng
pangyayari gamit ang larawan, mabuting sumulat ka
muna ng kuwento at ibatay rito ang mga larawan.
6. Planuhing mabuti ang gagawing saysay gamit ang
mga larawan. Tandaan na higit na dapat mangibabaw
ang larawan kaysa sa mga salita.
7. Palaging tandaan na ang larawang -sanaysay ay
ngpapahayag ng kronolohikal na salaysay, isang ideya
at isang panig ng isyu.
8. Siguraduhin ang kaisahan ng mga larawan ayon sa
framing, komposisyon,kulay at pag-iilaw. Kung minsan,
mas matingkad ang kulay at matindi ang contrast ng
ilang larawan kompara sa iba dahil sa pagbabago ng
damdamin na isinasaad nito.