Hortiterapia, czyli leczenie ogrodem

Ogrodoterapia
Ogrodoterapia (także: hortiterapia, ogrodolecznictwo, hortik
uloterapia, terapia ogrodnicza) – metoda terapii
wykorzystująca ogrody w pracy z pacjentami, polega na
wykonywaniu w ogrodzie pracy fizycznej (ergoterapia)
związanej z utrzymaniem ogrodu. Terapia ta jest stosowana w
przypadku rekonwalescencji po udarach, wypadkach i
paraliżach. Pomimo braku uznania jako terapia terapeutyczna
jest również stosowana u osób z zaburzeniami psychicznymi i 
niepełnosprawnością, a także jako metoda terapeutyczna dla
osób wykluczonych społecznie: więźniowie, mniejszości
narodowe, młodociani przestępcy, a także, jako metoda
uzupełniająca w leczeniu uzależnień
Hortiterapia, hortikuloterapia czy ogrodoterapia jest metodą terapii
zajęciowej, która wykorzystuje rośliny i ogrody do wspomagania leczenia
tradycyjnego. Dzięki oddziaływaniu na wszystkie zmysły pozwala na pracę
nad wieloma sferami jednocześnie – od koordynacji wzrokowo-ruchowej,
spostrzegawczości, pamięci, czyli naszych umiejętności poznawczych, do
wzrostu poczucia więzi z naturą i doświadczania niemal mistycznie
przyrody.
W Anglii już pod koniec lat 30. XX wieku uznano ją oficjalnie za jedną ze
skutecznych metod terapii przy zaburzeniach psychicznych i  chorobach
fizycznych. W ciągu kilku lat rozpoczęto pierwsze kursy z tej dziedziny. W
Polsce także można już się spotkać z kursami i studiami podyplomowymi z
hortiterapii.
Dobroczynne działanie ogrodów znane było już w Starożytności, np. w Egipcie
 członkom rodziny faraona z problemami psychicznymi zalecano spacery po
ogrodach przypałacowych. Pod koniec XVIII wieku zaczęto bardziej szczegółowo
badać wpływ roślin na samopoczucie człowieka. M.in. Benjamin Rush odkrył związek
postępów terapii psychiatrycznej z zajmowaniem się przez pacjentów roślinami.
Bywa z tego względu nazywany ojcem ogrodoterapii. W 1817 w Filadelfii otwarto
klinikę psychiatryczną z ogrodami, gdzie podopieczni pracowali w sąsiedztwie parku
przy uprawie warzyw i drzew owocowych. W 1847 w piśmie American Journal of
Insanity ukazał się artykuł ukazujący pracę z roślinami jako skuteczny sposób
oderwania myśli pacjenta od własnych stanów chorobowych. W Europie psychiatra 
francuski Philippe Pinel opowiadał się za terapią poprzez pracę, w tym i pracę w
ogrodzie. Jego uczeń, Jean-Étienne Dominique Esquirol wskazywał również na
doskonałe wyniki w tym zakresie. W Anglii, w XIX wieku, przy domach dla
obłąkanych lokowano często gospodarstwa rolne, które miały nie tylko wymiar
praktyczny, ale służyły do zajmowania pacjentów czynnościami rozładowującymi 
agresję. Pierwsze programy ogrodoterapii dla pacjentów psychiatrycznych (w tym 
weteranów z I wojny światowej) opracowano w początku XX wieku. Rozpowszechniły
się one znacząco zwłaszcza w Wielkiej Brytanii i USA po 1945[4].
Hortiterapia polega na urządzaniu ogrodów przez osoby po traumach (np.
weterani wojenni w USA) lub osób niepełnosprawnych, które uczestniczą w
uprawie i pielęgnowaniu roślin. Wpływa to pozytywnie na ich samopoczucie
 i proces rehabilitacji. Uczestnicząc w pracach ogrodowych i pozostając w
kontakcie z przyrodą stają się pełnoprawnymi, współodpowiedzialnymi
członkami wspólnoty opiekującej się ogrodem.
Jest obiecującą metodą leczenia zespołu stresu pourazowego (PTSD)
poprzez m.in. hodowanie warzyw i ich wspólne spożywanie, co pozwala
poprawić nastrój, zmniejszyć poczucie osamotnienia i zapewnić zdrowszy
skład diety.
Ogrodoterapia ma wielostronny wpływ na zdrowie i rozwój:
•znacząco łagodzi depresję i lęki, obniża wskaźnik masy ciała, a także
zwiększa zadowolenie z życia, jakość życia i poczucie wspólnoty[6],
•nadaje poczucie sprawczości i możliwości wpływu na przyrodę,
•pobudza zmysły i procesy poznawcze,
•wspomaga rozwój emocjonalno-społeczny,
•poprawia koordynację wzrokowo-ruchową oraz sprawność manualną,
•usprawnia komunikację i rozwój mowy,
•wspiera w optymalnym wykorzystaniu potencjału rozwojowego,
•wspiera dzieci w osiąganiu niezależności,
•przeciwdziała pogłębianiu zaburzeń w rozwoju psychoruchowym osób z
głębszą niepełnosprawnością ruchową[7].
W Polsce terapia ta nie jest oficjalnie uznaną przez ośrodki medyczne formą
terapii i rehabilitacji, chociaż zajęcia ogrodnicze włączane są do programów
ośrodków dysponujących zapleczem ogrodniczym, takich jak szkoły,
przedszkola, domy opieki społecznej, szpitale psychiatryczne, ośrodki
odwykowe, warsztaty terapii zajęciowej. Ostatnio jest popularyzowana
szczególnie w nauczaniu przedszkolnym, także u dzieci z autyzmem i
niepełnosprawnych ruchowo i/lub umysłowo. Programy terapii ogrodniczej są
zróżnicowane i zależą od dostępnego zaplecza ogrodniczego, a przede
wszystkim potrzeb i możliwości klientów. Programy te można podzielić na
trzy grupy:
•zawodowe – podnoszące kwalifikacje zawodowe uczestników, zwiększające
ich możliwości zdobycia zatrudnienia,
•terapeutyczne – skoncentrowane na leczeniu chorób psychicznych i
fizycznych oraz urazów powypadkowych,
•społeczne – poprawiające umiejętności komunikacyjne uczestników,
nawiązywanie kontaktów, umożliwiające włączanie do społeczności.
Jak może wyglądać ogrodoterapia?
Hortiterapia, czyli ogrodoterapia nie polega na wykonywaniu jakichkolwiek
prac ogrodniczych. Ponieważ jest to rodzaj terapii, musi mieć ona cel
terapeutyczny dostosowany do konkretnej osoby. Powinna być także
prowadzona przez wykwalifikowanego terapeutę, ponieważ efektywna praca
wymaga wiedzy na temat funkcjonowania i człowieka, i natury, która ma
funkcjonowanie to wspomagać.
Hortiterapia może być prowadzona w formie czynnej lub biernej.
Bierna forma terapii polega na przebywaniu w ogrodzie i obcowaniu z naturą
poprzez wszystkie zmysły. Czasami choroba nie pozwala nam na aktywną
pracę w ogrodzie, ale terapeutyczne jest już samo doświadczanie kontaktu z
przyrodą przez obserwację otoczenia, doświadczanie różnych zapachów,
dotykanie liści o różnych fakturach. Również oglądanie ogrodu przez okno
jest formą terapii – z czasem może też zmotywować do aktywności.
W biernej hortiterapii wykorzystuje się m.in.:
– ścieżki sensoryczne, które są wyłożone różnymi materiałami –
chodzenie po nich (szczególnie boso) pozwala na doświadczanie
różnych faktur podłoża, ale pobudza także zmysł słuchu przy
chrzęszczeniu kamyków, które występują często w ogrodach
sensorycznych;
– sadzawki kaskadowe, czyli sztuczne rzeki, umożliwiające kontakt z
żywiołem wody, np. spacerując po niej boso;
– wysokie rabaty na wysokości dłoni, pełne roślin, które nie tylko
cieszą oczy, ale także pobudzają zmysł węchu i dotyku.
Czynna hortiterapia włącza dodatkowo drobne prace ogrodnicze,
dostosowane do możliwości osoby poddawanej terapii. Pomagają one
małymi krokami zwiększyć aktywność fizyczną, pracować nad
umiejętnościami manualnymi. Terapia czynna najczęściej polega na
uprawianiu roślin, dbaniu o trawnik, wykonywaniu prac
porządkowych, ale również wykonywaniu różnych prac artystycznych
wykorzystujących rośliny. Zajęcia hortiterapeutyczne nie muszą
odbywać się tylko w ogrodzie – cykl pór roku w zasadzie wymaga od
nas przeniesienia prac do wewnątrz budynków. Wtedy można
zajmować się konserwacją narzędzi, przygotowywaniem donic,
podłoża do upraw, ale także uprawiać rośliny w tzw. ogrodzie
zimowym.
Czy każdy ogród może być ogrodem terapeutycznym?
Według definicji ogród terapeutyczny to miejsce zaprojektowane głównie po to, by
poprawiać samopoczucie i zdrowie fizyczne. Powinien zapewnić jego
użytkownikom poczucie bezpieczeństwa oraz relaks. Aby mówić o prawdziwym
ogrodzie terapeutycznym, musi on spełniać 4 kryteria: być bezpieczny,
funkcjonalny, dostępny i dostosowany do możliwości osób niepełnosprawnych. Co
to oznacza w praktyce? Nie należy w nim uprawiać roślin trujących, ale na pewno
warto, by roślinność opierała się nie tylko na pięknych, wonnych kwiatach. Krzewy
owocowe, drzewka i inne rośliny jadalne są równie ważne. Różnorodność jest jak
najbardziej pożądana pod każdym względem – nieprzyjemny zapach lub delikatnie
kłujące łodygi nie zranią, a pozwolą doświadczyć autentycznego kontaktu z naturą.
Ścieżki nie powinny być śliskie po deszczu ani ulegać łatwo obłoceniu, ale
też niewskazane, by wszystkie były wykonane z tego samego
antypoślizgowego materiału. Zmienne podłoże, np. różnej wielkości
kamyczki serwują dodatkowe doznania – także słuchowe. Jednocześnie
ogród terapeutyczny powinien być dostępny dla każdego, np. mieć
odpowiednią szerokość ścieżek, żeby mogły z nich korzystać osoby
poruszające się na wózku inwalidzkim. Oczywiście ogród powinien być też
dostosowany do osób, które mają z niego korzystać, np. ogród
terapeutyczny dla osób niewidzących powinien mieć dodatkowo
oznaczenia w języku Braille’a, a w ogrodzie dla dzieci wskazane są
dodatkowe elementy architektoniczne, które mogą służyć zabawie.
Uważne doświadczanie przyrody – mindfulness w ogrodzie
Przebywanie w ogrodzie pozwala nam na zatracanie się w chwili obecnej – jest to miejsce, w którym możemy oderwać się od
myśli i problemów, które zaprzątają nam głowę w ciągu dnia. Doświadczamy wielu bodźców przez wszystkie zmysły:
– za pomocą dotyku czujemy ziemię, kształt roślin i owoców, łaskotanie przez delikatne liście,
– za pomocą węchu cieszy nas zapach różnych kwiatów, ale i ziół, skoszonej trawy, wilgotnej ziemi po deszczu,
– za pomocą słuchu dociera do nas dźwięk owadów, ptaków, szum liści,
– za pomocą smaku możemy delektować się jadalnymi roślinami z ogrodu,
– za pomocą wzroku doświadczamy feerii barw.
 KONIEC
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ
Prezentację wykonała: Barbara Kołtun-Kępa