TEORIJE LIČNOSTI

• Veliki broj teorija ličnosti, u skladu sa svojim pristupom

i metodom istraživanja, nastoje da objasne natanak i
razvoj, dinamiku i strukturu, normalnost, kao i odnos
ličnosti i društva.
• Teorije ličnosti možemo svrstati u pet osnovnih grupa,
a to su:
– Psihodinamičke
– Bihejviorističke
– Faktorske
– Humanističke
– Socijalne
• Teorija ličnosti predstavlja usklađen sistem principa,
hipoteza, pojmova i činjenica koje se odnose na
prirodu i funkcionisanje ličnosti.

Teorije ličnosti nastoje da objasne i opišu ličnost kao cjelinu.

 Naziv teorije Predmet proučavanja Predstavnici
Psihodinamične Ističu značaj nesvjesnih i S. Frojd - Psihodinamična
iracionalnih motiva u teorija
teorije ličnosti tumačenju ličnosti A. Adler
K.G. Jung - Analitička teorija

Bihejviorističke ličnost svode na spolja Dž. Votson

vidljive reakcije i obrasce B. Skiner
teorije ličnosti ponašanja

Faktorske teorije Osnovni elementi ličnosti u Katel

ovim teorijama su faktori Kosta i Makrej -
ličnosti Petofaktorski model ličnosti

Humanističke teorije Interesuju se za zdravu, A. Maslov

normalnu i zrelu ličnost i G. Olport - Personalistička
tipične ljudske probleme teorija

Socijalne teorije Smatraju presudnim uticaj E. From - Socioanalitička

socijalnih činilaca na teorija ličnosti
ličnosti formiranje, razvoj i dinamiku K. Hornaj
ličnosti A. Bandura
 Psihodinamičke teorije:
FROJD- psihoanaliza

Sigmund Frojd
(1856-1939)

PSIHOANALIZA je:
• Metod proučavanja nesvjesnog
• Teorija ličnosti
• Vrsta psihoterapije

• Dinamika ličnosti (učenje o nesvjesnom)

• Struktura ličnosti (id, ego i super-ego)
• Razvoj ličnosti (rano djetinjstvo: oralna, analna i falusna
faza razvoja)
 Frojdovo shvatanje dinamike ličnosti

Učenje o nesvjesnom
Čovjekov duševni život poredi sa santom leda
(mali dio iznad površine mora je svjesni um, dok je nesvjesno ogroman dio ispod
površine mora)

U nesvjesnom se, pored potisnutog, nalaze

pokretačke snage ljudskih postupaka:
• Nagon života – EROS (ljubav, seksualni nagon i ostali
biološki nagoni) - LIBIDO
• Nagon smrti – TANATOS (agresivnost, destruktivnost i
samodestruktivnost) -MORBIDO
 Frojdovo shvatanje strukture ličnosti
Frojd razlikuje tri komponente ili oblasti ličnosti:

• ID (ono)- nesvjesni dio čine ga

urođeni motivi (nagoni, instinkti) koji
teže neposrednom zadovoljenju-
upravlja se po principu zadovoljstva
• Ego (Ja)- svjesni dio - dio ličnosti SVESNO
koji se bavi kontrolom neposrednog PREDSVESNO
zadovoljenja nagona vodeći računa o NESVESNO
realnosti.
• Super-ego (Nad-ja)-
predsjvjesni - dio ličnosti koji se
sastoji od normi, moralnih principa i
ideala, koje pojedinac internalizuje po
prevladavanju Edipovig (Elektra)
kompleksa identifikujući se sa
roditeljem istog pola.
 Frojdovo shvatanje razvoja ličnosti

• „Dijete je otac čoveka“ govorio je Frojd.

• Po njegovom shvatanju sve se dešava od rođenja do 5 godine. Za

to vrijeme dolazi do zrenja nagona, nagona ljubavi i nagona smrti.

• Nagoni se razvijaju tako što se libido seli po tijelu. To

premještanje zavisi od interakcije sa okolinom i može da bude
uspješno ili neuspješno.

• Ukoliko interakcija sa okolinom nije uspjela libido se zadržava u

određenoj zoni i nastaju FIKSACIJE i formiranje određenog tipa
karaktera.
 Frojdovo shvatanje razvoja ličnosti

–faze razvoja :
 Oralna (1.g); usta, sisanje, gutanje;
Oralni karakter:
– samopouzdanje, velikodušnost, optimizam
– nesigurnost, nepovjerljivost, pesimizam
 Analna (2.-3.g.); anus i defekacija
Analni i uretralni karakter:
– Uobraženost, sumnja, ambicija i darežljivost
– Tvrdoglavost, tvrdičluk, urednost
 Falusna(3.-5.g); Edipov i Elektra kompleks; strah od kastracije i stvaranje Super-ega
Falusni karakter:
– Odlučni, samopouzdani, preduzimljivi, hvalisavi
– agresivni, preosjetljivi i sujetni kada je u pitanju prestiž, težnja da se omalovaže žene/muškarci

 Faza latencije ( od 5.g. do puberteta)

 Genitalna (od puberteta ... ), libido prestaje da bude narcistički i počinje da se vezuje za suprotni pol.
Genitalni karakter:
– zadovoljstvo nalaze u normalnom genitalnom orgazmu, ostale nagone sublimišu
– Sposobni za normalnu ljubav,
*** SAMO za radoznale:
• Oralni karakter
Brbljaju, jedu, piju, ljube se... Pridaju veliku vrijednost jelu, piću, pušenju, poljupcima. Vrlo su zavisni i skloni
da se oslanjaju na tuđu pomoć. Radoznali su. Smatra se da je fiksaciji za taj stadijum razvoja doprinijelo
pretjerano udovoljavanje djetetu. Konflikte rješavaju na oralni način - vikom, urlanjem... i skloni su da se u
depresiji tješe obilnim obrocima.
• Analni karakter
Tvrdice, tvrdoglavi, pedantni, pretjerano savjesni...ali i uobraženi, sumnjičavi, ambiciozni i darežljivi
Osobe koje imaju analni karakter ostale su "fiksirane" na tom stadijumu razvoja. Analnu faza psihoseksualnog
razvoja obeležavaju zadovoljstva vezana za eliminaciju i zadržavanje stolice. Njihova tvrdoglavost daje im
osećaj nadmoći nad okolinom. To im pričinjava zadovoljstvo, baš kao i manipulacija roditeljima zadržavanjem
ili izbacivanjem stolice. 
• Uretralni karakter
Stidljivi, ambiciozni, sa željom za takmičenjem... Uretralni karakter razvija se kao posledica nepravilnog stava
roditelja tokom te faze seksualnog razvoja prema mokrenju i zadovoljstvima u vezi sa tim. Iz potisnute želje za
uživanjem u funkcijama mokrenja ili zadržavanju mokraće ti ljudi kao odrasli postaju stidljivi, pretjerano
ambiciozni, sa težnjom za takmičenjem.  
• Falusni karakter
Odlučni i puni samopouzdanja, preduzimljivi, agresivni... To je, smatraju psihoanalitičari, kompenzacija straha
od kastracije. Kod tih ljudi naglašena je sujeta i preosjetljivost kada je u pitanju prestiž. Psihoanalitičari to
objašnjavaju usmjeravanjem pretjerane pažnje na sopstveni penis i precjenjivanjem tog organa. To se ogleda i
u agresivnosti, kada osoba smatra da mora da napada druge kako njena sigurnost ne bi bila ugrožena. 
• Genitalni karakter
Normalne ličnosti! E, to su normalne ličnosti! One u normalnom genitalnom orgazmu nalaze potpuno
zadovoljenje svojih nagonskih potreba. Sposobne su za normalnu ljubav i savlađivanje suprotnih stavova. A
ostale nagone su u stanju da sublimišu. Svoje emocionalne podsticaje koriste na pozitivan način.  
 Psihodinamičke teorije:
ADLER- osnivač individualne psihologije
• Glavni pokretač ličnosti je osjećanje INFERIORNOSTI, koje
može, ali i ne mora imati objektivan razlog. Prevazilazi se:
– Kompenzacijom - cilj koji je teško ostvariti u jednoj oblasti
nadoknadimo uspjehom u drugoj, npr. loš matematičar
postaje muzičar ; i
– Nadkompenzacijom -upornim vježbanjem postižemo
rezultate u inferiornoj oblasti, npr. Demosten- govorna mana
Alfred Adler prerasta u vrhunsko govorništvo
(1870-1937) • Čovjek je proaktivno (cilju usmjereno) biće, a ne reaktivna i
pasivna žrtva kulture i nagona. Čovjeka bolje možemo razumjeti
ako znamo čemu teži. Životni plan ili stil je određen onim što
želimo da postignemo i čemu težimo u budućnosti
• Isticao značaj svijesti i osjećanja zajedništva i ulogu socijalnih
činilaca u oblikovanju pojedinca; doprinio razvoju socijalne
psihoanalize.
 Psihodinamičke teorije:
Karl G. Jung - osnivač kompleksne psihologije
,,Ličnost je samoregulativni sistem koji neprestano, tokom
cijelog života, stremi ka sve savršenijoj ravnoteži i
cjelovitosti.“
Čovjek je složeno biće: nagonsko i duhovno,
nesvjesno i svjesno,
iracionalno i racionalno.
Karl Gustav Jung
Za razumijevanje čovjekovog ponašanja neophodni su i
(1875-1961) -kauzalno (uslovljeno i individualnom i kolektivnom prošlošću) i
-teleološko (uslovljeno budućnošću, ciljevima i aspiracijama)
objašnjenje.
Dok Frojd ističe-lično nesvjesno (stečeno potiskivanjem), Jung
uvodi nadlično, kolektivno nesvjesno koje sadrži urođenu mudrost
predaka. Njegovi osnovni elementi su praslike ili arhetipovi
(djeteta, energije, Boga) kao urođeni i nevidljivi obrasci našeg
ponašanja i iskustva.
 Karl G. Jung - osnivač kompleksne psihologije

• Ličnost se razvija tokom cijelog života, stremeći ka sve savršenijoj

ravnoteži i cjelovitosti.
• Individuacija je proces samorazvoja ličnosti, koja u iskustvima i dramama
života, kroz susret sa arhetipovima (personom, sijenkom,
animom/animusom) dostiže svoju zrelost i cjelovitost. U prvoj polovini
života čovjek se prilagođava spoljašnjoj stvarnosti, a u drugoj unutrašnjoj
(psihičkoj) stvarnosti.
• Libido je ne samo seksualna, već sveobuhvatna psihička i životna energija
• Ako je libido usmjeren na spoljašnju stvarnost, onda je to stav
ekstraverzije, a ako je libido okrenut na subjektivnu, tj. unutrašnju
stvarnost to je stav introverzije

Psihodinamičkim teorijama se odaje priznanje zbog uvođenja nesvjenih motiva,

unutrašnjih sukoba i mehanizama odbrane, ali i zamjera na prenaglašavanju
nesvjesnog i nedovoljno jasnim definicijama svojih pojmova i hipoteza.
 Bihejviorističke teorije- Džon Votson
• Prema shvatanju bihejviorista, ličnost je samo
misaoni konstrukt, procjena u glavi procjenjivača.
Ličnost se svodi na spolja vidljive reakcije i obrasce
ponašanja ( S – R)
• Votson izbacuje iz psihologije ličnosti sve
Dzon Votson mentalističke pojmove kao što su: svijest, želja,
(1878-1958)
karakter, osjećanje.
• Predmet proučavanja psihologije ličnosti je
ponašanje, a metod - spoljašnje objektivno
posmatranje
• Empirističko shvatanje- čovjek je prazna tabla i
ličnost je isključivo rezultat uticaja socijalne sredine.
Poznavanjem zakona uticaja sredine na jedinku,
može se predvidjeti i upravljati njenim ponašanjem
 Bihejviorističke teorije- Barhus F. Skiner

• Ličnost je pogodan misaoni konstrukt koji se odnosi na

sveukupnost repertoara ponašanja jedinke
• Pojedinac emituje spontane odgovore koji djeluju u
sredini. Odgovori koji dovode do pozitivnog
potkrepljenja (nagrade) bivaju učvršćeni, dok oni koji
dovode do averzivnog ponašanja postepeno se gube i
nestaju.
Barhus F. Skiner
(1904 -1990) • Tehnikom nagrade i kazne razvio tehnologiju
operantnog uslovljavanja, ističući prednosti
pozitivnog potkrepljenja nad averzivnim.

Bihejviorističke teorije su unijele metodološki red i preciznost u

psihologiju ličnosti, ali su mnogi bitni svjesni, emotivni i djelatni
djelovi ličnosti ostali zanemareni
 Faktorske teorije ličnosti

Metodom faktorske analize dolaze do pojmova o

strukturi i dinamici ličnosti.
P= F(S,L) *Ponašanje je funkcija situacije i ličnosti

Rejmond Katel
(1905 -1998) Crte ličnosti su relativno trajna i obuhvatna tendencija
organizma za određen tip odgovora
•16 faktora (dimenzija ličnosti)
•Petofaktorski model
Prednosti: egzaktan i provjerljiv postupak, ekonomičnost
Zamjerke: faktori su vještačke tvorevine
 KATELOVA TEORIJA LIČNOSTI
Opšti faktori koji se
Primarni faktori ličnosti obuhvaćeni upitnikom 16 PF izvode iz primarnih
faktora:

A. Toplina G. Socijalna Q1. Otvorenost za EKS -Ekstraverzija

odvažnost promjene
B. Rezonovanje ANKS - Anksioznost
I. Osjetljivost Q2. Samodovoljnost
C. Emocionalna SK - Samokontrola
stabilnost L. Opreznost Q3. Perfekcionizam
NEZAV - Nezavisnost
D. Dominacija M. Apstraktnost Q4. Napetost
NES -Nesentimentalnost
E. Živahnost N. Privatnost

F. Svijest o O. Bojažljivost
pravilima
 PETOFAKTORSKI MODEL LIČNOSTI
(Kosta i Makrej)
Savremena teorija strukture ličnosti iznosi postojanje 5 univerzalnih FAKTORA
(CRTA LIČNOSTI) izraženih i vidu dimenzija, koje čine profil ličnosti pomoću koga je
moguće predvidjeti ponašanje čovjeka :

E K S T R O V E R Z I J A (druželjubivost, toplina, aktivnost, otvorenost; suprotno –

INTROVERZIJA)
N E U R O T I C I Z A M (preosjetljivost, anksioznost, depresivnost; suprotno –
EMOCIONALNA STABILNOST)
S A V J E S N O S T (odgovornost, disciplina, samokontrola; suprotno –
NESAVJESNOST)
S A R A D L J I V O S T (srdačnost, iskrenost, blagost, altruizam; suprotno –
NESARADLJIVOST)
O T V O R E N O S T (radoznalost, otvorenost za nova iskustva, elastičnost;
suprotno – ZATVORENOST, KRUTOST)

Prednost faktorskih teorija je što na precizan, egzaktan, provjerljiv i ekonomičan

način dolaze do svojih pojmova (faktori nastaju sažimanjem večeg broja srodnih
osobina). Zamijera im se što su faktori vještačke tvorevine, nepogodni za opis
konkretne i jedinstvene ličnosti.
Humanističke teorije ličnosti: Maslov, Rodžers, Olport
Bave se psihologijom normalnog, zrelog i zdravog
čovjeka

1. Čovjekova priroda je dobra, a ne rđava i infantilna.

Abraham Maslov 2. Bave se suštinskim ljudskim problemima kao što su

1908-1970 samoaktualizacija, slika o sebi, vrijednosti, ideali, sloboda,
identitet i sl. umjesto da “robijaju” egzaktnim metodama
istraživanja.

3. Čovjek ne teži samo homeostazi i sigurnosti, već ima i

potrebu za samoaktualizacijom, po cijenu povećanja
napetosti.

Gordon Olport 4. Ličnost je svjesna, odgovorna i cijelovita, a ne zbir

1897-1967
parcijalih reakcija na spoljašnje ili unutrašnje podražaje.
 Maslovljeva teorija ličnosti:

Maslov u središte pročavanja stavlja odraslu, zrelu i zdravu ličnost.

Čovjekova priroda je dobra, ili makar neutralna i ona teži da se takvom

i ostvari.
Čovjekovi motivi se mogu svrstati u dvije kategorije:
– MOTIVI NEDOSTATKA: fiziološke potrebe, potreba za sigurnošću, za
pripadanjem i ljubavlju, samopoštovanjem, koji su hijerahijski
uređeni i
– MOTIVI OBILJA ili metapotrebe (potreba za lijepim, za pravdom,
saznanjem, potreba za samoaktulaizacijom); - nisu u hijerahijskom
odnosu
Čovjekovi potencijali, sposobnosti i talenti prirodno teže da se ostvare.
Ukoliko je težnja ometana nepovoljnim, porodičnim ili društvenim
uslovima, nastju neuroze, psihoze ili psihopatsko i prestupničko ponašanja.
A ako se ne ometa, razvija se zdrava, samoaktulizovana ili zrela ličnost, koja
ima niz svojh specifičnih odlika.
Motivi obilja

Motivi
nedostatka
 Olportova personalistička teorija ličnosti
Ličnost je dinamička organizacija psihofizičkih sistema unutar individue koji
određuje njeno karakteristično ponašanje i mišljenje.
Ono što on posebno naglašava je personalitet ili osobenost svake ličnosti. Dva
pojedinca mogu imati istu opštu crtu, ali je ona kod svakog od njih, u sklopu njegove
ličnosti jedinstvena.

Olport razlikuje: opšte i jedinstvene (osobene) crte ličnosti. Pored toga što opisuju
kako će se neko ponašati, crte imaju i motivacioni karakter i govore čemu će neko
težiti.

Normalnog, zdravog pojedinca pokreću svjesne, racionalne, namjere i zrele potrebe.

Nastanak novih motiva iz ranijih Olport naziva funkcionalnom autonomijom motiva.

Humanističke teorije su povratile interes za svijest, sreću, ljubav, slobodu izbora i

stvaralaštvo, ali su zanemarivali stroge metodološke principe istraživanja
 Socijalne teorije ličnosti
Njeni predstavnici (K.Hornaj, E.From, A. Bandura)
smatraju da za formiranje, razvoj i dinamiku ličnosti
presudni uticaj imaju socijalni faktori. Ne proučavaju
izolovanu ličnost, već ličnost u interakciji sa drugim
ljudima

Karen Horney
Erih From Albert Bandura
(1885 - 1952) 1900-1980 (1925 – 20..)
 Fromova socioanalitička teorija ličnosti
Čovjek je dio prirode, ali je sviješću, razumom i imaginacijom prevazilazi,
svjestan je svojih ograničenja, usamljenosti, smrtnosti i nemoći da ostvari
svoje potencijale.
Iz ovih protivurječnosti proističu osnovne potrebe ( za vezanošću,
identitetom, transcedencijom...) a iz njih nastaju strasti , ljubav i
agresivnost.
Porast slobode dovodi do osjećanja usamljenosti,
izdvojenosti i straha, koje čovjeh prevazilazi
mehanizmima bjekstva od slobode
(autoritarnost, konformizam, destruktivnost)

ČOVEK JE PO SVOJOJ PRIRODI SAVRŠEN, ALI GA

NESAVRŠENO DRUŠTVO OTUĐUJE I TJERA NA
DESTRUKTIVNOST. - Erih From
 Fromova socioanalitička teorija ličnosti
Zavisno od društvenog uređenja i socio-kulturnih uslova, formira se
različit tip društvenog karaktera (sklop crta ličnosti karakterističan za
njegove članove). From razlikuje:
• Produktivni karakter (osoba koja je razvila svoje mogućnosti)
• Neproduktivni karater:
– PRIMALAČKI (pasivnost, podređenost, optimizam) -feudalno društvo
– IZRABLJIVAČKI (agresivnost, arogancija,cinizam, bezobzirnost) –r. kapitalizam
– SAKUPLJAČKI (škrtost, tvrdoglavost, pedantnost , opsesivnost)- r. kapitalizam
– TRŽIŠNI (nekritičnost, konformizam, nestalnost, ravnodušnost) –savremeno
potrošačko društvo

Socijalne teorije naglašavaju socijalnu dimenziju ličnosti, ali im se zamijera

što svode ličnost na puki odraz društvenih zakona i odnosa.