BABASAHIN SA

KASAYSAYAN NG
PILIPINAS
Pagsusuri ng Kasaysayan
■ Primaryang Batis (Primary Sources)
Pangunahing sanggunian sa pag-aaral ng kasaysayan ang mga tinatawag na primaryang batis.
Ang mga ito ay ang bagay at mga tala na naglalaman ng impormasyon na galing mismo sa bagay o tao
na pinag-uusapan sa kasaysayan (de Viana, n.d.). Nangangahulugan na ang mga ito ay mga uri ng
bagay na umiral kasabay ng mga pangyayaring tinatalakay.
Ang mga primaryang batis ay maaaring uriin sa dalawa: nakasulat at ‘di-nakasulat. Ang mga
nakasulat na primaryang batis ay mga dokumento na naglalaman ng mga ulat ng kaganapan, tala,
opinyon, pananaw, at damdamin ng may-akda. Ilan sa mga halimbawa nito ay ang mga sumusunod:
■ Talaarawan- tinatawag din itong diary o journal. Ang mga ito ay naratibo ng mga kaganapan na
inakda ng mga tao na mismong nakaranas at nakasaksi sa mga pangyayari. Kadalasan na ito ay
isinusulat ng may-akda araw-araw. Isang halimbawa nito ay ang diary ni Hen. Gregorio del Pilar
na naglalarawan ng kanyang karanasan sa pakikibaka sa mga Amerikano. Nagtapos ang kanyang
pagsusulat nang siya ay mapaslang ng mga Amerikano sa Pasong Tirad.

■ Awtobiograpiya- tinatawag din itong talambuhay na isinulat ng may-akda na pumapatungkol sa

kanyang sarili. Mahahalagang mga kaganapan, lugar, tao at mga pangyayari ang kadalasang paksa
ng nasabing akda.
Pagsusuri ng Kasaysayan
■ Liham- ito ay ang mga sulat ng may-akda na naglalaman ng mensahe, pananaw o damdamin na nais niyang iparating sa
taong kinauukulan. Halimbawa nito ay ang Liham ni Rizal sa Kadalagahan ng Malolos na may petsang Pebrero 22, 1889.
Dito pinapurihan ni Rizal ang kagitingan at katapangan na ipinamalas ng kadalagahan ng Malolos na umalpas mula sa
pagkaalipin ng kamangmangan sa pamamagitan ng paghiling nila sa gobernador-heneral na makapagtayo ng isang paaralan
na magtuturo ng wikang Espanyol.
■ Diyaryo/Pahayagan- isang dokumento na inilathala at inilimbag kaalinsabay ng mga isyung panlipunan na tinatalakay sa
mismong pahayagan. Maaari rin itong maglaman ng ulat ukol sa mga kaganapang pulitikal, pang-ekonomiko at panlipunan.
Tumatalakay din ang mga pahayagan sa mga opinyon at pananaw ng mga eksperto sa isang partikular na isyu. Isang
halimbawa ng pahayagan ay ang Diariong Tagalog, na pinamatnugutan ni Marcelo H. del Pilar. Ito ang kauna-unahang
bilingguwal na pahayagan na nasusulat sa wikang Tagalog at Espanyol (Almario, 2015). Isiniwalat ng nasabing pahayagan
ang pang-aabuso ng mga prayleng Kastila at ang pagmamalabis ng mga opisyal ng gobyernong kolonyal.
■ Memoir- isa itong uri ng primaryang batis na naglalarawan ng mga pangyayari habang bumabanggit ng kanyang sariling
kuro-kuro ang may-akda. Ipinapaliwanag ng may-akda ang isang kaganapan sa paraang naratibo gayundin ang paglalahok
niya ng kanyang opinyon base sa kanyang paniniwala. Isang sikat na memoir ay ang The Philippine Revolution o ang La
Revolucion Filipina na inakda ni Apolinario Mabini. Tinalakay niya rito ang pagtatagumpay ng Himagsikang Pilipino laban
sa mga Espanyol gayundin ang pagtatatag ng isang Republika na kinikilala ng mga bansa sa Asya at sa Europa noong 1899. 
■ Mga Ulat- Kadalasang mga opisyal na dokumento ang mga ulat na nanggaling sa isang grupo ng tao na naglalayong
maghatid ng impormasyon ukol sa isang partikular na kaganapan. Ginagamit ang mga ulat sa mga imbestigasyon o sa mga
pagdinig upang magamit na basehan ng hakbangin ng pamahalaan. Halimbawa ng ulat ay ang dokumento na inilabas ng
Agrava Fact-Finding Commission na nagsiyasat sa mga kaganapan ukol sa pagpaslang kay dating Senador Benigno Aquino
Jr. noong 1983. Ginamit ang ulat ng Komisyong Agrava sa pagsasampa ng kaukulang asunto sa Sandiganbayan laban sa
mga opisyal na pinaniniwalaang sangkot sa nasabing pagpaslang. Ilan pang halimbawa ng ulat ay ang mga ulat ng lupon na
ginagamit ng mga mambabatas sa pamahalaang lokal bilang basehan ng mga ordinansa at gawaing lehislasyon.
Pagsusuri ng Kasaysayan
■ Mga Talumpati- isa ring uri ng primaryang batis ang mga talumpati. Ito ay ang mga pahayag na binigkas
sa mga mahahalagang okasyon, pagtitipon, gawaing panrelihiyon o pulitikal. Kinakailangan na malathala
ang mga nasabing talumpati bago mauri bilang nasusulat na primaryang batis. (de Viana, n.d.) Sa bisa ng
Artikulo 2 ng Kodigong Sibil ng Pilipinas, minamandato ang paglalathala ng mga mahahalagang
talumpati sa Official Gazette, ang opisyal na pahayagan ng pamahalaan ng Pilipinas. Ilan sa mga nalathala
ay ang mga talumpati ng Pangulo sa ilang mahahalagang pagdiriwang. Maaari ring isama sa mga
talumpati ang mga privilege speech ng mga mambabatas na nailalathala naman sa mga dokumento ng
Kongreso na tinatawag na journal.
■ Opisyal na mga Dokumento- bahagi ng gampanin ng pamahalaan ang maglathala ng mga opisyal na
dokumento na naglalaman ng mga mahahalagang kalatas, anunsyo o mandato. Dahil dito, nagagamit ang
mga opisyal na dokumento bilang primaryang batis. Ilan sa mga ito ay ang mga orihinal na kopya ng mga
batas na ginawa ng Kongreso at pinirmahan ng Pangulo gayundin ang mga desisyon ng hudikatura,
kalatas ng mga administratibong ahensya ng gobyerno, at iba pang mga katulad nito. Halimbawa ng mga
opisyal na dokumento ay ang Acta de la Proclamacion de la Independencia del Pueblo Filipino na
inakda ni Ambrosio Rianzares Bautista at binasa kaalinsabay ng deklarasyon ng kalayaan ng Pilipinas
noong Hunyo 12, 1898. Isa ring primaryang batis ang Proclamation No. 1081 ni dating Pangulong Marcos
na nagdedeklara na ang buong bansa ay nasa ilalim ng Batas Militar.
■ Mga Kasunduan- kinokonsidera ring primaryang batis ang mga kasunduan na nilagdaan ng mga pinuno
ng pamahalaan o ng mga samahan. Isang halimbawa ng kasunduan ay ang Kasunduan sa Biak-na-Bato na
nilagdaan ng mga kinatawan ng pamahalaang rebolusyonaryo at gobyernong kolonyal ng mga Espanyol.
 Pagsusuri ng Kasaysayan
Ang mga primaryang batis naman na inuuri bilang ‘di-nakasulat ay yaong mga hindi matatagpuan sa anyong pasulat. Ito ay mga bagay o gamit
na naiwan ng isang kaganapan na naging saksi sa mga pangyayari. Ito ay maaaring ginamit ng mga tao sa isang partikular na panahon at mga
ebidensya ng pag-iral ng isang tao at pangyayari. Ang mga halimbawa nito ay ang mga sumusunod:
■ Artipakto- ito ay tinatawag ding liktao na halaw sa aklat ni Prop. Zeus Salazar na nalathala noong 2004. Ito ay mga bagay na nahukay ng
mga arkeologo mula pa sa unang panahon na ginamit at hinubog ng tao ayon sa kanilang kultura. Ilan sa mga halimbawa ng artipakto ay
ang balangay, isang uri ng sinaunang sasakyang pandagat na nahukay at natagpuan sa lungsod ng Butuan noong 1978. Ang balangay ay
isang katunayan na may kakayahan at kahusayan na ang mga sinaunang Pilipino sa pagsasagawa ng malalaking sasakyang-pandagat na
sumasalamin sa kabihasnang maritimo bago pa man ang pagdating ng mga Europeo. Isa rin halimbawa ng artipakto ang hikaw na
natagpuan sa Yungib Duyong ng Palawan na tinatawag na Lingling-o na sumisimbolo sa karangyaan ng sinaunang pamayanang Pilipino.
■ Relikya- ito ay mga labi ng mga bagay na may buhay gaya ng tao, hayop, halaman at iba pa. Ito ay maaaring mga buto ng hayop at tao o
mga bakas (imprints) ng mga halaman sa mga yungib o bato. Ilan sa mga halimbawa nito ay ang buto ng daliri sa paa (metatarsal) ng
Taong Callao na natagpuan sa Yungib Callao sa Cagayan. Ayon sa mga eksperto, ito ay tinatayang may 67,000 taon na. Isa pa ring
halimbawa ng relikya ay ang natagpuang bagang (molar) ng stegodon. Ito ay isang dambuhalang elepante na tinatayang nabuhay sa
Pilipinas. Ang nasabing relikya ay natagpuan sa Hilagang Luzon.
■ Kasaysayang Oral- isang uri ito ng primaryang batis na ‘di-nakasulat. Ito ay ang mga sali’t saling pahayag, kwento, o salaysay na
maaaring tiyak o hindi tiyak ang pinagmulan. Halimbawa ng mga kasaysayang oral ay ang mga alamat, epiko, sawikain, bugtong, at
kwentong bayan. Halimbawa ng mga ito ay ang Biag ni Lam-ang, isang Ilokanong epiko na binigyang bikas ni Pedro Bukaneg.
■ Larawan at dibuho- Ang mga ito ay nagsisilbing primaryang batis. Ito ay bunga ng mga likha ng tao sa pamamagitan ng dunong at
teknolohiya. Ebidensya ang mga larawan sa pagpapatibay na ang mga tao ay naroon nga sa binabanggit na lugar o pagtitiyak na naganap
nga ang isang pangyayari. Ilan sa halimbawa ng dibuho ay ang Spolarium ni Juan Luna na nakatanghal ngayon sa Pambansang Museo ng
Pilipinas. Ipinapakita ng dibuhong ito ang karahasan at pang-aabuso ng mga mananakop na Espanyol sa mga Pilipino. Isa namang
halimbawa ng larawan ay ang larawan ng tatlong propagandistang sina Dr. Jose P. Rizal, Marcelo H. del Pilar at Mariano Ponce habang sila
ay nasa Europa.
Pagsusuri ng Kasaysayan
■ Sekondaryang Batis (Secondary Sources)
Sa kabilang banda, ang mga sekondaryang batis naman ay mga
lathalain na nakaangkla sa mga tala at impormasyon halaw sa
primaryang batis. Binibigyang-diin dito ang pagsangguni ng mga
sekondaryang batis sa mga primaryang batis bilang pinagmulan ng
mga ito. Karaniwan na ang mga batayang aklat, brochure at magazine
ay halimbawa ng sekondaryang batis. Dagdag pa rito ang mga
nalathalang artikulo sa internet. Nakakatulong ang mga sekondaryang
batis upang makilala ng mga mananaliksik ang mga primaryang batis.
Nakakaambag sa paunang kaalaman ng mga mananaliksik ang
pagkakilala nila sa mga sekondaryang batis upang mas maunawaan ang
nilalaman, konteksto at naratibo ng mga primaryang batis (Navarro,
2000).
Pagsusuri ng Kasaysayan
■ Panlabas na Kritisismo (External Criticism)
Ang pag-alam sa otentisidad ng ebidensya sa pagkilatis ng mga
pisikal nitong katangian; ang kabuuan ng katangian ng panahon kung
saan at kalian ginawa ang mga ebidensya sa historya; at ang mga
materyales na ginamit sa pagkakabuo ng mga ebidensya. Inaalam dito
ang gusting ipahiwatig ng mismong sumulat.
■ Panloob na Kritisismo (Internal Criticism)
Ang kritisismo na to ay isanasagawa upang alamin ng mambabasa o
ng manunuri kung ano ba ang pag-intindi ng mga mambabasa o
manunuri sa ibig ipahiwatig ng sumulat. Inaalam dito kung may
katotohanan ba ang mga pinagkukunan ng impormasyon at ang mga
itinatagong mensahe ng manunulat
PAMAHALAAN NG KATUTUBONG
PILIPINO
1. Rajah – hari ng lalawigan; pinakamataas na antas ng pamumuhay sa lipunan
2. Datu – pinuno ng mga balangay
3. Maharlika – pamilya ng rajah at datu; mga mayayaman at negosyante
4. Timawa – mga pang-karaniwang tao; mga malalaya
5. Alipin Namamahay – mga taong nabaon sa utang; mga taong nagkasala sa lipunan
6. Alipin Sagiguilid – mga taong natatalo sa digmaan o pakikipaglaban;
pinakamababang antas ng pamumuhay sa lipunan
SPANISH EMPIRE
■ FERNANDO DE MAGALLANES A.K.A. FERDINAND
MAGELLAN
• Portuguese National
• Proposes the Theory of Earth’s Circumnavigation (Teorya na Bilog ang Mundo)
• The King of Portugal did not support his theory, therefore Magellan asked for the
support of the rivaling country of Portugal, the Spain
• King Charles, the King of Spain, supported Magellan’s proposal because of their
conquest: 3 G’s (God [To spread the Christianism], Gold [To enrich their country, Glory
[To be recognized their country as the greatest colonizer])
• King Charles gave Magellan 4 ships to lead for their expedition to Spice Island, and to
prove the latter’s theory, and was accompanied by Antonio Pigaffeta, an Italian scholar,
journalist & explorer who documented the whole expedition of Magellan’s theory, and
Juan Sebastian Elcano (the one who finished Magellan’s expedition and proved the
Theory of Circumnavigation of Earth)
• On April 27, 1521, Magellan accidentally discovered the Islands of the Philippines
SPANISH EMPIRE
■ MAGELLAN AT THE ISLANDS OF THE PHILIPPINES
• Upon the accidental discovery of the Philippines, Magellan, together with his crew,
landed at the Region of Cebu who was lead by Rajah Humabon, the King of Cebu
• Because of the power and riches promised by Magellan to Rajah Humabon, the latter
bowed to the conquest of Magellan and accepted the Christianism through the first ever
mass and baptismal of Fr. Pedro de Valderama
• Rajah Humabon, then, discussed matters with Datu Lapu-Lapu and Datu Zula, the
leaders of the towns in Cebu, to surrender under Magellan’s order. But the datus refused
to be under the jurisdiction of foreign people
• On 1522, the datus protest and fight against Magellan and his crew, hence, the Battle of
Mactan. Because of territorial advantage, the datus won over the Spaniards and drove
them off the islands.
SPANISH EMPIRE
■ RETURN OF THE SPANIARDS
• Juan Sebastian Elcano lead the retreat returning to the Spain and proving and finishing
the Theory of Earth’s Circumnavigation.
• Upon the arrival of Juan Sebastian Elcano, they immediately reported to the King of
Spain. On 1543, the King of Spain sent out their best explorers who was lead by Miguel
Lopez de Legazpi, to have their revenge.
• On 1565, Miguel Lopez de Legazpi conquered the islands of the Philippines and named
it “Islas Filipinas” to honor the King of Spain, King Philip. Hence, the start of the
Spanish Era.
• Miguel Lopez de Legazpi was, then, assigned as the First Governor-General of Islas
Filipinas
PAMAHALAAN SA PILIPINAS SA
PAMUMUNO NG MGA ESPANYOL
1. Gobernador-Heneral – pinuno ng sentralisadong pamahalaan ng Espanya sa
Pilipinas (Acting President)
2. Real Audencia ng Manila – pangunahing hukuman (Supreme Court)
3. Alcalde Mayor – pinuno ng mga lalawigan
4. Gobernadorcillo – pinuno sa mga bayan
5. Cabeza de barangay (Tiniente del Barrio)– pinuno sa mga barangay

■ Polo y Servicio – sapilitang pagtratrabaho ng mga indio sa pamumuno ng Espanya

mula 16 na taong gulang hanggang 60 na taong gulang