a r a y

W SSAAMMAA Y
PPAAYAA N
PPAA
G
N G IP
LLIP UUNNAANN

R A
R A
KKUULLTTUU
KKAAAATT
WII
W
ETIMOLOHIYA
Ang salitang Waray ay
tumutukoy sa kapwa tao at
wika ng Leyte at Samar. Ito
ay literal na
nangangahulugang "wala".
Kung paano ito naging
pangalan para sa wika, wala
nang may alam ngayon.
(Ramos, 1971).
KABANATA 1

LUGAR
• Rehiyon ng Silangang Bisaya
na kinabibilangan ng mga
lalawigang Leyte, Kanlurang
Samar, Silangang Samar,
Hilagang Samar, Timog Leyte
at Biliran.
KABANATA 1

LUGAR
• Napapaligiran ng katubigan
KABANATA 1

LUGAR
• Napapaligiran ng katubigan

• Mabundok
KABANATA 1

LUGAR
• Napapaligiran ng katubigan

• Mabundok
KABANATA 1

LUGAR
• Napapaligiran ng katubigan

• Mabundok

• Typhoon belt
KABANATA 1

LUGAR
• Napapaligiran ng katubigan

• Mabundok

• Typhoon belt

• “Luklukan ng Kasaysayan”
Kabanata 2
KULTURA
 Paniniwala at Kaugalian tungkol sa Pag-aasawa

Panguyab (Panliligaw)
Ang isa pang pamamaraan ng panliligaw ng mga Waray ay ang panghaharana.
Sa gabi, ang manliligaw kasama ang kaniyang mga kaibigan at bitbit pa ang
gitara-- ay pumupunta sa bahay ng kaniyang iniibig at doon ay kinakanta ang
mga awit tungkol sa malawak na sentimento ng apeksyon at pag-ibig (Alegre,
2010).

Pasabot, Pamuhang at Pamalaye

PAGSABOT

PAMUHANG

PAMALAYE
 Paniniwala at Kaugalian tungkol sa Pag-aasawa

Sada-sada
sa bisperas ng kasalan ay may nagaganap na sayawan (Alegre ,2010)

Seremonya at Resepsyon
Ang tradisyon ng mga Waray ay makikita sa resepsyon ng kasal

Kuratsa
Ito ay sinasayaw ng kinakasal na magkasintahan.

Ang kuratsa bilang sayaw para sa seremonya ng kasalan ay sumasalamin sa

nakakatuwang drama ng romansa sa pagitan ng bagong kasal at ang suporta
ng kanilang pamilya at kababayan para sa kanilang pag-iisang-dibdib.
 Paniniwala at Kaugalian
tungkol sa Panganganak

• Pangipa (Paglilihi)
- Pananabik na kumain ng alinmang gugustuhin.

• Panganganak
-balay
-katutubong anting-anting na luno han halas

-bughat o pagkabinat.
Paniniwala at
Kaugalian tungkol
sa Pagpapalaki ng
mga Anak

- Kuko

- Buhok

- Unang kaarawan
Paniniwala at Kaugalian
tungkol sa Kamatayan
• Mga Yugto Para sa Pag-aalay ng
Panalangin at Ritwal

 novena- tapos han linusaran

- tapos han ika-kwarenta
- tapos han ika-siyam
 Paniniwala at Kaugalian
tungkol sa Kamatayan
• Paniniwala Tungkol sa Kaluluwa
 “nag-aalang pa an kalag”

 tapos- ika-siyam at ika-kwarentang araw

 Tagmo-paglisan ng kaluluwa sa mundo

 Pasulit- anibersaryo
 Paniniwala at Kaugalian
tungkol sa Kamatayan
• Lamay
 panalangin sa mismong araw ng pagpanaw.

 panalangin sa novena ay nagsisimula sa ikalawang araw

hanggang sa makaabot sa tapos

 Balbal- aswang na kumakain ng preskong laman ng

isang patay
 Taboo
 Paniniwala at Kaugalian
tungkol sa Kamatayan
• Paglibing
Pagtubas
 Kaugalian sa paglipat ng kabaong patungong
simabahan o libingan
1. Unang lumalabas ang myembro ng pamilya bago ang kabaong.
2. Sa pagposisyon ng kabaong, ang paanang parte nito ang
nauuna at hindi ang ulo
 Suhot-ang pagdaan ng mga anak sa ilalim ng kabaong kanilang
pumanaw na magulang.
 Lakbay- ang mga sanggol ay pinaparaan sa ibabaw ng kabaong.
 Paniniwala at Kaugalian
tungkol sa Kamatayan
• Pagkatapos ng Burol

 Bago sila tutuloy sa bahay ay huhugasan muna nila ang

kanilang mga kamay sa inihandang basin na may tubig
at mga dahoon upang maalis ang mga negatibong
element katulad ng sakit, kamalasan, kapahamakan, at
kamatayan.
 K
Paniniwala Maaaring
tungkol sa Kalag, humiwalay sa

Umalagad
A katawan sa tuwing
nananaginip o
at Multo binabangungot,
may malubhang
L sakit, o tinangay ng
mga engkanto dahil
sa pagkainggit o
pagkahumaling nito
A sa tao (Scott ,1994),
.

g
 U
Paniniwala M -kaluluwa ng mga
tungkol sa Kalag, ninuno

Umalagad
L -tinuturing na mga
tagabantay at
at Multo A kasama.
Pag-anito
G -ritwal ng
pananalangin sa
A mga umalagad sa
pamamagitan ng
D pag-aalay at
pagsasakripisyo.
 M
Paniniwala U -kaluluwang
tungkol sa Kalag, pinaniniwalaang

Umalagad
L namatay dulot ng
trahedya o
at Multo T sinadyang
pagpaslang sa isang
O tao
 a
Paniniwala s -maihahalintulad sa
Tungkol sa manananggal na

Aswang,
w kumakain ng
laman-loob
Engkanto, a
at Mahika N
G

0
abat
 a
Paniniwala G -mula sa salitang
tungkol sa Kalag,
Umalagad
h panaghoy na ang
ibig sabihin ay

at Multo O pagsipol.
-Ang pagsipol ay
y hindi ginagawa sa
gabi dahil sa mga
aghoy na
nagdudulot ng
kapahamakan sa
sino mang
tinugunan din nila
ng sipol –dahil sa
pagsipol niya sa
gabi.
 M
Paniniwala a - may anyo nitong tao
tungkol sa Kalag, ay nagbabago sa

Umalagad
L tuwing siya ay aatake
at pinapatay ang

at Multo a isang tao upang

kainin ang laman nito

k
a
t
 o
Paniniwala n -mabalahibong
tungkol sa Kalag, higanteng engkanto

Umalagad
g na lumalapit sa
mga tao at
at Multo l naglalakad mag-isa
sa gabi.
O
-engkanto na
naninirahan
malapit sa tubig.
A
T
uglo
 s
Paniniwala i -inilalarawan na
tungkol sa Kalag, may pinaghalong

Umalagad
g katangian ng aso,
kambing, at
at Multo b kangaroo na
sinasabing
i sumisipsip ng dugo
mula sa kanilang
n biktima.

- “sigbinan”
 k
Paniniwala a -engkantong
tungkol sa Kalag, naninirahan sa

Umalagad
h kagubatan o sa mga
puno

at Multo o -Ang
kinaibigan
taong
ng

y kahoynon
nawawala
ay
sa
katinuan at kung siya
n as sasama
kahoynon
sa
ay
o nawawalan siya ng
malay
n –pinaniniwalaang
nasa engkantadong
dimensyon na ang
taong ito.
 t
Paniniwala u -engkantong nakatira
tungkol sa Kalag, sa mga anyong tubig.

Umalagad
b
at Multo i
g
n
o
n
 Paniniwala tungkol
sa Kalamidad

• Sarimanon
- Diyosang nagbabantay sa lawa na nasa MacArthur, Leyte.

- Kaya niyang pataasin ang lebel na tubig upang lunirin ang

kaniyang mga kalaban at ang mga taong nanggugulo at nag-
iingay sa lawa.
 Paniniwala tungkol
sa Mahika

• itim na mahika
Ayon kay Villegas (1968), may apat na klase ng mga taong gumagamit ng
itim na mahika

1. Boyagan- pangontra “Pwera boyag”

2. Barangan
3. Ban-okan
4. Kamonay
 Paniniwala tungkol sa
Sakit at Panggagamot

• tambalan -albolario

• MGA RITWAL
 Paulaw at Butang
 Pagbotong
 Bantil at Bentosa
 Saad at Dagkot
 Kaugalian sa Pisikal
na Pag-aayos

• Tattoo
 Ito ay nagsisilbing marka ng kagitingan ng mga lalaki sa
pakikidigma.
 nagsisilbing niyang tropeyo sa mga nasabak niyang digmaan.
 batang lalaki -palatandaan ng kanilang paglaki at sumisimbolo sa
kanilang katapangan at estado sa lipunan.
 Babae - babae ay karaniwang nasa kanilang mga kamay at
pulsohan.

-bughat o pagkabinat.
 Kaugalian sa Pisikal
na Pag-aayos

• Kasuotan
 Tahanan-batang wala pang sampung taong gulang ay nakahubad
lamang.
 Kung darating mga bisita, ang mga batang babae ay maayos na
tinatakpan ng tela ang kanilang katawan at ang mga batang lalaki
suot lamang ang bahag.
 Ordinaryong babae -nagsusuot lamang ng maikling mga saya na
yari sa abaca.
 Namumuno at piling mga tao - suot-suot ang telang lino na may
kinulayang hibla ng seda at bulak.
 Kaugalian sa Pisikal
na Pag-aayos

• Alahas
 Ginto
 Lalaki at babae- may tatlong butas sa kanilang mga tenga na
pagsasabitan ng mga panicas o pamarang na gawa sa ginto
 Ordinaryong babae -nagsusuot lamang ng maikling mga saya na
yari sa abaca.
 Namumuno at piling mga tao - suot-suot ang telang lino na may
kinulayang hibla ng seda at bulak.
Paniniwala tungkol
sa Relihiyon
Ayon sa inisyal na pananaliksik
na isinapubliko ng Joshua Project
(2019)

- 85% ng mga Waray ay

mga Katoliko
- 10% ay nabibilang sa
Iglesia Filipiniana
Independiente o mas
kilala na Aglipayan
Church
- 5% ng mga Waray ay
mga Protestante

Ang 99% ng mga Waray

ay may relihiyong
Kristiyanismo
 Tradisyon at Batas na
Sinusunod
“Patron”- Waray na tawag sa pista
 Pag-ampo o panalangin

 Pasundayag o pagtatanghal

 Sayaw, karisyuhan
Animistikong
Paniniwala at Ritwal
sa Pangingisda

 Buhat -seremonya ng
pag-aalay ng pagkain ay
ginagawa sa tuwing
kabilugan ng buwan
(Arens,1956).
 Paniniwala sa pagtatanim
o hanapuhay
Animismo- mayroong puwersang hindi
material na nagpapakilos sa kapaligiran.

 “Pag-uma”- o pagtatanim
May mga ritwal na dapat “turumanon” o
sundin bilang pasalamat sa masagang ani.
1. Kaingin
2. Pagpugas- ang pagtatanim na ng palay
3. Paglawi- manok o lawihan ay iaalay sa mga espirito.
4. Pagmayaw-pag-ani ng
P P
A A -kan-on
G N -sura (maprotina na
ulam) hal. isda o
K G karne
-utan (gulay) hal.
A Gulay tulad ng
ganas (kamoteng
I A kahoy) o di naman
kaya ay lawot-lawot
N R (mga pinaghalong
gulay).
n A
W - ARAW
P p
A a -pansit

G n -kaldereta

K g -rugo-rugo o dinuguan

A
P
I
I
N S
n T
a
 Taboo o bawal

• lamay ng patay
 Maligo sa mga araw ng lamay ang kapaliya ng namatay.
 Bawal din ang pagwawalis sa sahig at dapat itapon ang mga
nalusaw ng kandila bago ito palitan ng panibagong kandila.
Kabanata 3
wika
 Waray

• Lineyte-Samarnon o
Binisaya
Ang pormal na pangalan ayon sa Konseho para sa Wikang Bisaya.

 Sinasalita sa buong Samar, San Vicente at San Antonio sa Northern

Samar; at, Almagro at Santo Niño sa Western Samar kung saan
sinasalita ang Cebuano
 Waray

• mayroon itong halos 4000000 katutubong

nagsasalita.

Kilala sa mga katawagan:

Waray, Winaray, Lineyte-Samarnon, Binisaya nga Sinamar-Leytenhon o
pagkakaiba-iba ng mga pangalang "Waray", "Leyte", "Samar" at
"Visayan.
 tatlong pangunahing
dayalektopara sa wika ng Waray:

1. pangkat ng dialect na sumasaklaw sa

Eastern Samar (Estehanon)
2. pangkat ng dialect na sumasakop sa hilagang
Samar (Nortehanon)
3. pangkat na sumasaklaw kanlurang Samar at
Leyte (westehanon)
Kabanata 4
PAG-AANALISA
NG MGA DATOS
KABANATA 4

Noon
• Tattoo

• Los Pintados sa Layag Samar

Fest (Sembrano, 2018).
KABANATA 4

ngayon
• ukay-ukay (Alegre, 2010).
KABANATA 4

noon
• animistikong paniniwala
KABANATA 4

ngayon
• Katolisismo
KABANATA 4

noon
• Panghaharana na isang
pamamaraan ng
panliligaw
KABANATA 4

ngayon
• Makabagong teknolohiya
Mga aksyon na nagawa

• ICHCAP (International Information and

Networking Centre for Intangible Cultural
Heritage in the Asia-Pacific Region)

• University of the Philippines Press na

Tinalunay: Hinugpong nga Panurat nga
Winaray ay pinagmamalaki rin literatura ng
mga Waray.
 Mga positibong bunga

• Waray-Waray Gang
Gerry de Cadiz (2010) na isang manunulat ang nagsapubliko ng papel sa
SSRN Elsevier at ResearchGate

Ang makabagong teknolohiya ay nakatulong para sa mga Waray

na manunulat na naglalayong pagyamanin ang kanilang kultura upang
maibahagi ang kanilang tunay na identidad at mapigil ang
estereotipikong pananaw tungkol sa kanila.
 Mga positibong bunga

• pagkakataon upang ipagyaman at

pag-ingatan ang kanilang kultura.

 Digitalize na ang mga literatura

 Kwento
 tula
 blogposts
 MGA
LARAWAN
Samapana ang tawag sa bangka na gamit ng mga Waray. Ito ay
ginagamit nila sa pangingisda.
 Tinatawag ng mga Waray itong “pag-uma”. Ito ay isang
tradisyonal na gawain kung saan kasangkot dito ang maraming
hakbang na ritwal sa bawat yugto ng pagtatanim.
 Ang mga Waray ay kabilang sa mga taong unang gumanit ng kaguran.
Ginagamit nila ito sa pag-luluto ng kanilang pagkain na ginagamit at
tinatawag nilang kinagud na lubi.
Sa araw ng paglipat ng bagong gawang bahay ng mga Waray,
lahat ng mga kapamilya, kaibigan at kapitbahay ay nag-
tutulungan sa pagdala ng bahay sa lugar na lilipatan.
Naganap ang unang misa sa Pilipinas noong araw ng Linggo ng Pagkabuhay,
Marso 31, 1521 sa isang maliit na pulong bayan sa dulo ng lalawigan ng
Katimugang Leyte.
Mayroong tinatawag na “balak” o “ismayling” ang mga Waray
sa panliligaw na isang kantang sayaw kung saan magpa-palitan
ng salita ang dalawa habang kumakanta at sinasabi ang
nararamdaman sa isa’t isa.
 a r a y
W SSAAMMAA Y
PPAAYAA N
PPAA
G
N G IP
LLIP UUNNAANN

R A
R A
KKUULLTTUU
KKAAAATT
WII
W