Problematyka zawarcia małżeństwa:

prawo kanoniczne oraz prawo państwowe

Małżeństwo – to przymierze, przez które mężczyzna i kobieta
ustanawiają między sobą wspólnotę całego życia, skierowaną
ze swej natury dla dobra jej członków oraz do zrodzenia i
wychowywania dzieci. (kan. 1055 § 1 KPK)
Istota małżeństwa
Prawo kanoniczne
monogamia
związek mężczyzny i kobiety
nierozerwalność
możliwość stwierdzenia nieistnienia
cel: wzajemne dobro małżonków,
płodność
brak wewnętrznej akceptacji istotnych
elementów małżeństwa skutkuje
niepowstaniem małżeństwa
możliwość separacji
regulacja zaręczyn w Instrukcji
Konferencji Episkopatu Polski z 1986
r.
Polskie prawo państwowe
monogamia
związek mężczyzny i kobiety
możliwość rozwodu
możliwość unieważnienia
cel: dobro rodziny, wzajemna pomoc
(art. 23 KRO)
brak analogicznego rozwiązania
możliwość separacji
brak regulacji dotyczących zaręczyn
 Określać warunki
wymagane do
ważnego i godziwego
zawarcia małżeństwa

Kościół
ma prawo
wobec
katolików
Rozstrzyga Ustanawiać
ć sprawy przeszkody
małżeńskie małżeńskie
 Gdy ustawa
kościelna
autentycznie
wyjaśnia prawo
niekatolików Boże

Gdy jedno z
małżonków jest
Kościół pośrednio katolikiem
rozciąga władzę
na małżeństwa Gdy jedno z
małżonków zostaje
ochrzczone w
Kościele
nieochrzczonych Gdy chodzi o
rozwiązanie węzła
przez dyspensę w
razie przyjęcia
chrztu
 Jawność i
Świadomość Godność i
Skutki prawomocnoś
moralna trwałość
ć

przedmiotowe
godziwe/ prawne/
ważne/ publiczne/tajne
niegodziwe sakramentalne
nieważne

podmiotowe tylko zawarte/

Religijne/
rzeczywiste/ usiłowane cywilne zawarte i
mniemane dopełnione
Episkopat Polski w 1986 r., zgodnie z dyspozycją kan. 1062 § l, biorąc pod
uwagę aktualną sytuację wiernych, postanowił nawiązać 51 do dawnych
zwyczajów i ożywić przygotowanie narzeczonych do małżeństwa poprzez
odnowienie instytucji zaręczyn (zob. Instrukcja 1986 r., n. 30).

Uzasadnieniem tej decyzji są: liczne nieszczęśliwe małżeństwa zawarte z

wielkim pośpiechem i lekkomyślnie, „co pociąga za sobą nieobliczalne skutki"
(tamże). Instrukcja pozytywnie ocenia pradawny polsko-węgierski zwyczaj (z
XIII w.), zgodnie z którym zawarcie małżeństwa poprzedzały zaręczyny
zawierane w rodzinnym gronie. Wtedy to spotykały się ze sobą rodziny
narzeczonych, co było okazją do ich wzajemnego poznania, a młodym pomagało
do łatwiejszego i pełniejszego rozeznania środowiska, z. którego wywodził się
przyszły współmałżonek (n. 31).

Autorzy Instrukcji zalecają, aby i obecnie zaręczyny odbywały się podczas

rodzinnego spotkania, co najmniej pół roku przed ślubem i aby w tym spotkaniu
brali udział: rodzice stron lub ich opiekunowie, rodzeństwo i dziadkowie.
Instrukcja mówi, że rodzice lub ktoś odpowiedni z rodziny „są upoważnieni przez
biskupa diecezjalnego (po myśli kan. 1168) do pobłogosławienia pierścionków
zaręczynowych" (n. 32). Z kolei strony wymieniają sobie te pierścionki 37 i
oświadczają, że odtąd będą się uważać za narzeczonych" oraz że pragną pobrać
się w czasie, który uzgodnią między sobą, gdy -poznawszy się wzajemnie - oboje
dojdą do przekonania, że są zdolni do zbudowania ze sobą głębokiej wspólnoty
życia i miłości (n. 32).
Instrukcja wskazuje cele, jakim służy narzeczeństwo: lepsze wzajemne poznanie
się stron, swoich charakterów, zalet, umiejętności, ale i obciążeń dziedzicznych,
gdyby takie były, a nadto ewentualnych uzależnień i anomalii psychicznych (n.
33).
 Kan. 1062
Wyłącznie
umowa o
uregulowanej w
prawie treści

Nie stanowią
podstawy do Skarga o
wniesienia skargi wynagrodzenie
o zawarcie szkód
małżeństwa Zaręczyny –
przyrzeczeni
e
małżeństwa

Uregulowane
prawem jednostronne
partykularnego
albo
Kościoła zgodnie
ze zwyczajami i dwustronne
prawem świeckim
 Katechizacja pogłębienie-
przedmałżeń przysposobienie-
ska wprowadzenie

kultyczna dialogowa
(modlitwa, (wyjaśnianie
Pismo Św.) wątpliwości)

konferencyjna
(przekazanie
podstaw nauki
chrześcijańskiej)
 Katecheza przedślubna
(3 miesiące przed
ślubem)

Przygotowani Rozmowa
e przedślubne duszpasterska

Teologia, liturgia Uzupełnienie

i etyka życia sakramentów
małżeńskiego
 Kanoniczne badanie przedślubne (kan. 1066 KPK)
 Przed zawarciem małżeństwa należy się upewnić, czy
nic nie stoi na przeszkodzie do jego ważnego i
godziwego zawarcia.
Badanie
przedślubne

Badanie Zapowiedzi
narzeczony przedmałżeńs
ch kie
Faktyczny Stałe
Tymczasowe
zamieszkanie
miesięczny
zamieszkanie
pobyt

Proboszcz
uprawniony
Kan. 1115
KPK
 Kanoniczne badanie przedślubne

Prawidłowe wyrażenie
Dane personalne Przeszkody małżeńskie
zgody
Zapowiedzi przedmałżeńskie
Badanie stanu wolnego nupturientów

Zawiadomienie wspólnoty (3 kolejne niedziele – forma

pisemna)

Kan. 1069 KPK – wyjawienie przeszkód

 Małżeńst Małżeńst
wo per wo
procura tułacze

Niepełnoletność Zgoda Małżeństwo

wobec braku ordynariusza niezgodne z
zgody/niewiedz
y (1071§1 prawem
rodziców KPK) państwowym

Cenzura Notoryczn
kanonicz e
na Naturalne odstępstwo
zobowiązania
małżonków
wobec innych
osób
Aby zawrzeć sakrament małżeństwa należy mieć
ukończone 18 lat życia. W Polsce w 1989 r. Konferencja
Episkopatu - zgodnie z przepisem kanonu 1038 §2 -
przyjęła (za przepisami prawa państwowego) osiągniecie
osiemnastu lat za wiek wymagany do zawarcia
małżeństwa, tak dla mężczyzn jak i dla kobiet.

Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy stanowi: “Nie może

zawrzeć małżeństwa osoba nie mająca ukończonych lat
18”.

Przepis ten został przez Konferencję Episkopaty Polski

“kanonizowany”. Tenże art. dodaje: “Jednakże z ważnych
powodów sąd opiekuńczy może zezwolić na zawarcia
małżeństwa kobiecie, która ukończyła lat szesnaście, a z
okoliczności wynika, że zawarcie małżeństwa będzie
zgodne z dobrem założonej rodziny”.
 Prawo zabrania • Bez wiedzy rodziców Brak skutków
ślubu małoletnim • Bez zgody rodziców kanonicznych

Prawo nie
• Bez wiedzy rodziców Badanie
zabrania ślubu • Bez zgody rodziców przedślubne
pełnoletnim
Przesłanki zawarcia ważnego małżeństwa
Prawo
Prawo
kanoniczn
świeckie
e
Brak wad Brak wad
oświadczeń oświadczeń
woli woli
Brak
Brak
przesłanek
przeszkód
negatywnyc
zrywających
h
Dochowanie Dochowanie
wymogów wymogów
formalnych formalnych
Przeszkoda – okoliczność dotycząca osoby, oświadczenia woli lub formy
zawarcia małżeństwa uniemożliwiająca zawarcie małżeństwa ważnie lub
godziwie

Przeszkody wg
pochodzenia

Prawo Boże Prawo ludzkie

Prawo
Prawo naturalne Prawo kościelne Prawo cywilne
pozytywne
(np. niezdolność
(np. węzeł (ochrzczeni) (nieochrzczeni)
do małżeństwa)
małżeński)
 Możliwość • publiczne
udowodnienia • tajne

• pewne
Stopień pewności • wątpliwe co do istoty (dubium iuris) albo co do
wystąpienia (dubium facti)

• czasowe
Trwanie • trwałe

• od których nie można dyspensować

Uzyskanie dyspensy • od których można, ale nie zwykło się dyspensować
• od których zwykło się dyspensować
 Dyspensa – zwolnienie określonego podmiotu (grupy podmiotów)
od obowiązującego przepisu prawa kanonicznego ustanawiającego
przeszkodę małżeńską. Dyspensa to odpowiednik zgody sądu w k.r.o.

Biskup Rzymu
zwyczajne
Ordynariusz
miejsca
Dyspensowanie
Ordynariusz
miejsca
nadzwyczajne
Inne osoby
 Biskup Rzymu
(dyspensa za pośrednictwem Kongregacji albo
Penitencjarii Apostolskiej)

Może Wyłącznie
Nie może dyspensować
dyspensować dyspensuje

1. Od prawa Bożego
Od przeszkód Wszelkie przypadki z
naturalnego uprawdopodobniającyc
(pokrewieństwo w linii prawa kościelnego za 1. Od święceń
h
prostej) wyjątkiem: 2. Od wieczystego
naruszenie prawa ślubu czystości
2. Od prawa Bożego naturalnego 1. Celibatu 2.
(pokrewieństwo w linii Małżonkobójstwa 3.
pozytywnego (ważny Małżonkobójstwo
węzeł małżeński) bocznej w drugim
stopniu)
 Wobec podwładnych
Zwyczajna
od wszelkich przeszkód
małżeńskich
niezastrzeżonych dla
SA
Wobec osób w miejscu

Ordynariusz miejsca

Niebezpieczeństwo
śmierci

nadzwyczajna

W przypadkach
naglących
Niebezpieczeństwo śmierci Przypadek naglący

1. Od formy
1. Od formy
2. Od przeszkód z prawa
2. Od przeszkód z prawa
kościelnego (oprócz
kościelnego
prezbiteratu)

1. Proboszcz
1.Proboszcz
2. Diakon
2. Diakon
3. Szafarz delegowany
3. Szafarz delegowany
4. Spowiednik

Spowiednik: tylko od przeszkód Oprócz wszystkich święceń oraz

tajnych ale nie np. od formy wieczystego ślubu czystości w
kanonicznej instytucie prawa papieskiego.
Okoliczności umożliwiające dyspensę (Instrukcja KEP z
1986, praktyka) – konieczność przyczyny godziwej,
słusznej i racjonalnej

1. Dobro duchowe narzeczonych

2. Dobro dziecka nienarodzonego
3. Wszystko przygotowane do ślubu (omnia parata ad nuptias)
4. Uważnienie małżeństwa nieważnie zawartego
5. Niebezpieczeństwo zawarcia małżeństwa nieważnego
6. Niebezpieczeństwa życia w konkubinacie
7. Ustanie publicznego konkubinatu
8. Zgoda między rodzinami
9. Podeszły wiek narzeczonych
10. Względy ekonomiczne
Przeszkody zrywające to takie przy których zaistnieniu małżeństwo jest od razu
nieważne. Inaczej są to przeszkody powodujące nieważność małżeństwa od
samego początku (Kan. 1088 – 1094 KPK).

Młodociany wiek

Pokrewieństwo Niezdolność
duchowe małżeńska

Aktualny węzeł
Przysposobienie
małżeński

Przyzwoitość
publiczna Przeszkody Różność religii

Pokrewieństwo i
Święcenia
powinowactwo

Występek Profesja zakonna

Uprowadzenie
Przeszkody zrywające/wymogi podmiotowe w prawie
polskim
Prawo kanoniczne Polskie prawo państwowe
Przeszkoda wieku Przeszkoda wieku
Impotencja -
Istniejący węzeł małżeński Istniejący węzeł małżeński
Różność religii (disparitus cultus) -
Święcenia -
Profesja zakonna -
Uprowadzenie Uprowadzenie może być rozpatrywane w
ramach wad konsensusu
Występek małżonkobójstwa -
Pokrewieństwo Pokrewieństwo
Powinowactwo Powinowactwo
Przyzwoitość publiczna -
Pokrewieństwo prawne Pokrewieństwo prawne
Pokrewieństwo duchowe -
Ubezwłasnowolnienie całkowite
Przeszkoda wieku (ma charakter czasowy)
Prawo kanoniczne
Przeszkoda czasowa
KPK (kan. 1083): 14 lat dziewczyna,
16 lat chłopak – regulacja prawa
kościelnego
Instrukcja KEP: 18 lat oboje –
regulacja prawa kościelnego
możliwość dyspensowania do wieku
odpowiednio 12 i 14 lat, poniżej nie
można – zakaz z prawa Bożego
naturalnego
Uważnienie nieważnego małżeństwa
wymaga ponowienia zgody
małżeńskiej
Prawo polskie
Przeszkoda czasowa
Wymóg 18 lat
Sąd rodzinny może wydać zgodę na
małżeństwo kobiety 16-letniej (art. 10
§ 1 KRO)
Małżeństwo istnieje, małżonek może
żądać unieważnienia małżeństwa
zanim osiągnie wymagany wiek (art.
10 §2,3)
Przeszkoda różnej religii, święceń, publicznego ślubu
czystości

Przeszkoda
Małżeństwoślubu
katolika
czystości
z osobą
złożonego
nieochrzczoną
w publicznie
albo iapostatą
wieczyście
(odejście
w instytucie
od Kościoła
zakonnym
formalnie
naalbo
prawie
nieformalnie
papieskimale
lubpraktycznie
diecezjalnymi publicznie),
– akt publiczny
wynika
prawa
z prawa
kościelnego,
ludzkiego –
Przeszkoda święceń
podlega – ma charakter
dyspensowaniu; publicznego
podlega
w sytuacji aktu
dyspensowaniu
zwykłej prawa kościelnego
dyspensuje papież i podlega
dyspensowaniu; w sytuacji zwykłej dyspensuje papież
Niezdolność małżeńska to niezdolność dokonania aktu płciowego.
Niepłodność nie jest niezdolnością.

Uprzednia albo
następcza

Czynnościowa
Pewna albo
albo
wątpliwa
organiczna
Niezdolność
(impotencja,
niemoc
płciowa).

Bezwzględna Trwała albo

albo względna czasowa

Jeżeli niezdolność jest uprzednia i trwała, czyni małżeństwo nieważnym

Istniejący węzeł małżeński:

• prawo państwowe art. 13 §1 KRO:

Nie może zawrzeć małżeństwa, kto już pozostaje w związku małżeńskim;

• prawo kanoniczne:
- pochodzenia prawa Bożego pozytywnego (Mt 19,6);
- zakaz istnieje także w przypadku wątpliwym;
- uznanie w prawie kanonicznym małżeństw zawartych w wybranych
wyznaniach chrześcijańskich;
- konieczność zgłoszenia się do biskupa ordynariusza w przypadku
wcześniejszego małżeństwa cywilnego (które uległo rozpadowi) z inną osobą
w związku z możliwością uznania tego małżeństwa na gruncie prawa
kanonicznego na mocy uważnienia w związku lub formy nadzwyczajnej;
- przeszkodą jest także małżeństwo ważnie zawarte ale niedopełnione (tu
wymóg dyspensy od papieża);
Ochrzczona/y
w Kościele

Nieważność
małżeństwa
(przeszkoda
różnic religii
Kan. 1086 CIC
Nieochrzczony
 Nie
Dotyczy
dotyczy Ateistów i
Ochrzczonych poza
obojętnych
Kościołem
religijnie z wyboru
katolickim
i wychowania

Odłączonych Przystępujących do
formalnym aktem wyznań
(pisemnie) niechrześcijańskich

Przystępujących do
innych kościołów
chrześcijańskich
Pozostałym małżeństwom oświadczam ja, a nie Pan: Jeżeli któryś z braci ma żonę
niewierzącą, a ona zgadza się z nim nadal mieszkać, niech jej nie oddala. Podobnie jeżeli
jakaś kobieta wierząca ma niewierzącego męża, a ten zgadza się mieszkać z nią, niech nie
zrywa z nim związku małżeńskiego. Mąż niewierzący zostaje bowiem uświęcony przez
żonę, a żona niewierząca przez brata. Gdyby było inaczej, wasze dzieci byłyby nieczyste, a
tymczasem są święte. Gdyby jednak strona niewierząca chciała odejść, niech odejdzie. W
takim wypadku ani brat, ani siostra nie są skrępowani jak niewolnicy, ponieważ Bóg
powołał was do życia w pokoju.

1 List do Koryntian, 1, 7, 12 - 15

PRZYWILEJ PAWŁOWY
Małżonkowie
nieochrzczeni

Współmałżonek przyjął
chrzest
 Małżonek
nie
nawraca
się
Brak Obraza
zgodności Boga

zerwanie Możliwość
zawarcia
nowego
związku
I tobie dam klucze królestwa niebieskiego; cokolwiek
zwiążesz na ziemi, będzie związane w niebie, a co
rozwiążesz na ziemi, będzie rozwiązane w niebie (Mt,
16, 19)

Przywilej Piotrowy
 Jedno z Małżeństwo Biskup Rzymu
Wbrew woli Stwierdzenie
małżonków nieskonsumowan WŁADZA
małżonka nieważności
nieochrzczone e KLUCZY
Przywilej Przywilej
Pawłowy Piotrowy
osoba nowo ochrzczona
może opuścić
w przypadku poligamii i
dotychczasowego
poliandrii
nieochrzczonego
małżonka

możliwość związania się

pod warunkiem
utrudniania wspólnego z jedną osobą spośród
życie w związku z dotychczasowych
konwersją małżonków
 Zatrzymanie

Zgoda na
małżeństwo –
Uprowadzenie Zastosowanie
siły
brak (podstępu,
przymusu (kan.1089) groźby)

Charakter
czasowy
Do 1983 r. brak
dyspensy

Obecnie: tylko
ofiara

Na wypadek
śmierci i z
naglącej
potrzeby
 występe
k

Małżonkobójstw
o
(kan. 1090)

podżegani
sprawstwo
e
 o
tw
eńs
ecz w.
zpi i i tz u
ebe rc k
Ni śmie ypad m
prz glący
na
stols ca
Apo ie Stoli
ka
cn
Obe
brak
83 sy
Do yspen
r.
9
d
1
m
złe na n
wę iąza stro
t zw z e
jes edna
yj
Gd
Przeszkoda pokrewieństwa
(suponuje wspólnotę krwi)
Prawo kanoniczne Prawo państwowe
Bezwzględny zakaz w linii prostej – Bezwzględny zakaz w linii prostej
prawo Boże naturalne
Bezwzględny zakaz drugi stopień w Bezwzględny zakaz drugi stopień w
linii bocznej – prawo Boże naturalne linii bocznej
[rodzeństwo]
Zakaz z prawa kościelnego: trzeci i Brak wymaganego zezwolenia sądu
czwarty stopień

Przeszkoda pokrewieństwa nie

zwielokrotnia się
 Przyzwoitość
Powinowactwo
publiczna

Zakaz wiązania się

Związek z rodziną
krewnych w I• linii
małżonka
prostej

ojczym – pasierbica
teść – synowa konkubinat
teściowa - zięć

Zakaz obowiązuje
w sytuacji gdy trwały i notoryczny
małżonek zmarł

KRO – art. 14 § 1
zezwolenie sądu
 Przeszkoda pokrewieństwa
prawnego
zakaz zawarcia
ustanie
małżeństwa dla:
Adoptio naturam przeszkody na
przysposabiająceg
imitatur: prawo mocy dyspensy
o i jego wstępnych
kanoniczne KRO – zakaz albo ustania
i zstępnych z
uwzględnia bezwzględny przysposobienia
osobą
państwowy zgodnie z
przysposobioną
porządek prawny procedurą prawa
oraz rodzeństwa
polskiego
adopcyjnego.
 Kodeks
Kanonów
Kościołów
Wschodnich

Pokrewieństwo
duchowe

Chrzestni i
chrześniacy
 Wymogi i wady konsensusu małżeńskiego

• consensus facit nuptias – konsensus tworzy

małżeństwo

• wymogiem ważnego konsensusu jest wiedza na

temat istotnych cech małżeństwa, jej brak
pociąga za sobą nieważność oświadczenia woli
 Wady konsensusu:
1. Brak wystarczającego używania rozumu
2. Brak wiedzy na temat istotnych przymiotów
małżeństwa
3. Psychiczna niezdolność do podjęcia istotnych
obowiązków małżeńskich
4. Błąd i podstęp
5. Zgoda pozorna
6. Zgoda warunkowa
7. Przymus i bojaźń
 Brak wystarczającego używania rozumu
• KPK: Brak wystarczającego używania rozumu – przyczynami
mogą być: niedorozwój psychiczny, choroba psychiczna w
momencie oświadczenia woli; także chwilowa niemożność
używania rozumu, np. Pozostawanie pod wpływem alkoholu,
narkotyków etc.

• KRO: art. 11, 12 i 15: nie może zawrzeć małżeństwa osoba

ubezwłasnowolniona całkowicie, dotknięta chorobą psychiczną lub
niedorozwojem umysłowym, chyba że stan nie zagraża małżeństwu
ani zdrowiu przyszłego potomstwa i osoba nie została
ubezwłasnowolniona całkowicie to sąd może udzielić zgody;
małżeństwo może być unieważnione, jeśli osoba w chwili
oświadczenia woli znajdowała się w stanie wyłączającym
świadome wyrażenie woli
Brak wiedzy na temat istotnych przymiotów
małżeństwa
• KPK: brak wiedzy na temat istotnych przymiotów małżeństwa –
dotyczy świadomości istotnych praw i obowiązków; wg judykatury
należą tutaj:
1) Obowiązki dotyczące realizacji dobra małżonków (wierność,
pożycie intymne na ludzi sposób, nierozerwalność, pielęgnowanie
wspólnego życia, pomoc wzajemna, przyczynianie się do
wspólnego dobra, dążenie do świętości)
2) Obowiązki w zakresie płodności i wychowania potomstwa

Konieczne jest przeciętne „rozeznanie co do powagi i znaczenia tych

praw i obowiązków małżeńskich. Jeśli nupturient w swej
lekkomyślności, psychicznie lub moralnie niedojrzały nie
przywiązuje żadnej wagi do tych praw i obowiązków, małżeństwo
będzie nie ważne”.
Psychiczna, obiektywna niezdolności do
podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich –
prawo kanoniczne

 Przykłady z judykatury i jurysprudencji prawa kanonicznego:

 źródła niszczenia osobowości, np. psychopatia, poważny
stopień psychicznej niedojrzałości, skrajny egoizm,
uzależnienie od alkoholu i narkotyków, uzależnienie od
rodziców, zwłaszcza od matki
 Płaszczyzna seksualna: homoseksualizm, nadpobudliwość
seksualna, nimfomania, satyrianizm, masochizm,
transseksualizm po zmianie płci, osoby chore na AIDS
 Błąd, podstęp, symulacja
 Błąd co do osoby narzeczonego (także KRO art. 15 par. 1, 2,
przesłanka umożliwia unieważnienie małżestwa) albo istotnego
przymiotu np. płodność, albo istotnego przymiotu małżeństwa np.
nierozerwalność (KPK);
 Podstęp jako świadome wprowadzenie w błąd co do przymiotu
swojej osoby (np. zatajenie narkomani, alkoholizmu, ciąży z inną
osobą, poważnego obciążenia natury moralnej, poważnych długów,
kradzieży, przekonań religijnych, chorób, zwyczajowych zachowań)
 Symulacja – wykluczenie woli zawarcia małżeństwa lub jednego z
istotnych przymiotów małżeństwa (np. wykluczenie potomstwa,
zastrzeżenie aktów seksualnych z osobą trzecią, odrzucenie
sakramentalności); w prawie państwowym należy stosować
przepisy KC
 Zgoda warunkowa, przymus i bojaźń

 Zgoda warunkowa – zakaz dołożenia warunku jako zdarzenia

przyszłego niepewnego; możliwość dołożenia warunku dotyczącego
zjawiska w teraźniejszości lub przeszłości, co do którego brak
pewności – jest dołączany w formie pisemnej za zgodą biskupa
ordynariusza; brak w KRO
 KPK: przymus fizyczny (zawsze powoduje nieważność czynności
prawnych) i moralny, następstwem p. moralnego jest bojaźń;
małżeństwo nie istnieje, jeśli bojaźń jest ciężka bezwzględnie
(obiektywnie, np. szantaż zamordowania osoby bliskiej) lub
względnie (subiektywnie, np. szantaż zerwaniem więzi rodzinnych,
zależnie od wrażliwości), ma charakter zewnętrzny, a nupturient nie
widzi innego rozwiązania jak zawarcie małżeństwa; przymus nie
musi mieć na celu wymuszenie małżeństwa, lecz ono okazuje się
jedynym rozwiązaniem do uniknięcia niebezpieczeństwa
Forma zawarcia małżeństwa
Zawarcie osobiście lub przez pełnomocnika (KPK, KRO)
KPK: forma zwyczajna kanoniczna: wobec 2 świadków zwykłych i 1
kwalifikowanego, w świątyni lub innym wyznaczonym do tego
miejscu; jest wymagana dla ważności, w przypadku zawarcia
małżeństwa z osobą niekatolicką obrządku wschodniego konieczna
jest tylko do godziwości; możliwość dyspensowania od formy
kanonicznej katolików przez biskupa ordynariusza tylko w
niebezpieczeństwie śmierci
Świadek kwalifikowany: proboszcz lub osoba przez niego wskazana
na zasadzie licencji w pojedynczym przypadku ustnie, dla większej
ilości przypadków delegacją pisemną
Forma specjalna: w niebezpieczeństwie śmierci lub gdy w ciągu
miesiąca nie będzie mógł przybyć świadek kwalifikowany; wystarczy
3 świadków zwykłych, wskrajnych przypadkach także mniej
Małżeństwo wyznaniowe ze skutkami
cywilnymi
Procedura zgodnie z KRO – elementy niezbędne:
1. Pobranie w USC zaświadczenia o braku przeszkód w prawie polskim do
zawarcia małżeństwa; jest ważne 3 miesiące
2. Oświadczenie woli przez nupturientów podczas wyznaniowego obrzędu
małżeństwa
3. Sporządzenie protokołu przez świadka kwalifikowanego, podpisy
nupturientów i wszystkich świadków
4. Dostarczenie protokołu i zaświadczenia kierownikowi właściwego USC przez
duchownego w ciągu 5 dni roboczych (także nadanie pocztą)
5. Sporządzenie przez kierownika USC aktu małżeństwa

Możliwość unieważnienia w prawie polskim (

Gdy nupturient był w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli
a) Pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej osoby
b) Pod wpływem bezprawnej groźby budzącej obawę poważnego
niebezpieczeństwa osobistego nupturienta lub innej osoby
Małżeństwa mieszane, zawarte tajnie,
rozłączenie małżonków w KPK, separacja

 Małżeństwa mieszane i im podobne, konieczna dyspensa, zwolnienie od formy kanonicznej

również konieczna dyspensa
 Małżeństwo tajne za zgodą biskupa ordynariusza, zobowiązanie dochowania tajemnicy:
ordynariusz miejsca, asystujący, świadkowie, małżonkowie
 Rozłączenie małżonków: rozwiązanie węzła małżeństwa niedopełnionego, przywilej
Piotrowy (wyłączna jurysdykcja papieża) i przywilej Pawłowy (mocą nowego małżeństwa)
czyli rozwiązanie małżeństwa na korzyść wiary
 Separacja dozgonna albo czasowa; podstawy: cudzołóstwo (traci się to prawo gdy
współmałżonek darował wyraźnie lub milcząco winę, zgodził się na cudzołóstwo, stał się
przyczyną cudzołóstwa, sam również popełnił cudzołóstwo); kan. 1153 par. 1: „Jeśli jedno
ze współmałżonków stanowi źródło poważnego niebezpieczeństwa dla duszy lub ciała
drugiej strony albo dla potomstwa, lub w inny sposób czyni zbyt trudnym życie wspólne,
tym samym daje drugiej stronie zgodną z prawem przyczynę odejścia, bądź na mocy dekretu
ordynariusza miejsca, bądź też gdy niebezpieczeństwo jest bezpośrednie, własną powagą”
(nietolerancja, narażenie na utratę wiary, brutalność, atmosfera nie do wytrzymania,
niebezpieczeństwo fizyczne, uniemożliwianie wspólnego życia wygórowanymi potrzebami,
niewłaściwym dysponowaniem środkami majatkowymi; P.M. Gajda, op. cit., s. 249)
Uważnienie – „akt prawny, mocą którego
małżeństwo nieważnie zawarte zostaje
uprawomocnione (uważnione), czyli staje się
ważnym związkiem małżeńskim”

Uważnienie zwykłe – usuniecie przeszkody i

uproszczone ponowienie zgody małżeńskiej (w
przypadkach przeszkody zrywającej, wady
konsensusu, wady formy kanonicznej)

Uważnienie nadzwyczajne – usuniecie przeszkody

oraz udzielenie dyspensy od ponownego
wyrażenia zgody, której trwanie się suponuje.