ZDRAVSTVENA NJEGA U GERIJATRIJI

GEROPROFILAKSA

Prof .dr Predrag Grubor

Geroprofilaksa:
  Skup preventivnih mjera i postupaka:
 primarne,

 sekundarne,

 tercijarne i

 kvartalne prevencije

 za gerontološkog osiguranika/bolesnika za:

 poboljšanje zdravlja

 očuvanja funkcionalne sposobnosti

 sprječavanja bolesti u
 ranojoj,
 srednjoj i
 dubokoj starosti.
 Primarna prevencija /geroprofilaksa / :
 mjere koje poboljšavaju zdravlje starijih osoba,

 funkcionalnu sposobnost

 sprječavaju raniji morbiditet/mortalitet

 Mjere primarne prevencije :

 primjene zdravstveno-odgojno savjetodavnih aktivnosti u otklanjanju rizičnih
faktora za nastanak bolesti i funkcionalne sposobnosti u starijoj dobi.
 utvrđivanje, evidencija, praćenje, proučavanje i evaluacija zdravstvenih potreba
i funkcionalne sposobnosti starijih osoba u ranijoj, srednjoj i dubokoj starosti
 spriječavju bolesno starenje u srednjem životnom dobu
 stalna fizička i psihička aktivnost
 uklanjanje prepreka zbog sprječavanja povreda i padova
 stalno i primjereno izlaganje sunčevoj svjetlosti
 izbijegavanje hladnoće
 vakcinacija i revakcinacija sve starije osobe od 65 i više godina (u vrijeme
epidemija gripe, protiv pneumokokne pneumonije jednom u 5 god., protiv
tetanusa u 60-oj godini),
FIZIČKA AKTIVNOST
Primarna prevencija/geroprofilaksa / za starije

 zdravstveno prosijećivanje,izrada stručnih

publikacija namijenjenih zdravstvenom prosvjećivanju
starijih osoba; brošure, priručnici, upute, smjernice...
 online učenje za starije
 programi aktivnog zdravog starenja, pripreme za penziju,
gerontološke radionice, računri, likovna, radno – okupacijska,
glumačka, plesna, pjevačka, šahovska …
 savjetovanje o samoodgovornosti i zaštiti za
unapređenje zdravlja i očuvanja funkcionalne
sposobnosti individualnim gerontološkim pristupom.
Patronažna prevencija starijoj osobi
preko 65 g.
 Jedna posjeta godišnje, uključujući i posjete po nalogu ljekara.
 Kontrola zdravlja, postojećih oboljenja i invalidnosti
 Obuka za samokontrolu, samopregled, samonjegu
 Edukacija o pravilnoj ishrani i pripremi adekvatne hrane
 Higijeni i njezi usta i zuba i nadoknada
 Prevenciji povređivanja, padova
 Obuka članova porodice za njegu oboljelog
 Sagledavanje mogućih rizika i po potrebi preduzimanje
adekvatnih mjera, i potrebnu saradnju sa ostalim službama u
zajednici.
 Sekundarna prevencija
 sistematske preglede, 
 ciljane i preventivne preglede s ciljem da se pravovremeno otkrije i
liječi bolest.
 Primjena Osnovnog obuhvata programa preventivnih
zdravstvenih mjera za starije osobe od 65 god.obihvata stručno-
metodološke utvrđene postupke prevencije fokusiranih bolesti:
 hipertenzije,
 šećerne bolesti,
 novotvorina (Ca dojke, prostate, pluća, jajnika, debelog crijeva),
 duševnih poremećaja (demencije, depresije, Alzheimerova bolest),
 cerebrovaskularnih,
 kardiovaskularnih,
 respiratornih bolesti,
 osteoporoze,
 prelomi
 debljine u ranijoj starosti i pothranjenosti u dubokoj starosti.
 Tercijarna prevencija

 sprječavanja daljnje fizičke i psihičke dekompenzacije,

 otklanjanje nastanka komplikacija bolesti:
 dekubitus, hipostatska pneumonija, kontraktura,
tromboflebitis, atrofija mišića, inkontinencija…
 očuvanje preostale funkcionalne sposobnosti gerijatrijskog
bolesnika.
 Svrha je sprječavanje nastanka gerijatrijskog domino efekta
pojavnosti 5 N u gerijatrijskog bolesnika:
 nepokretnost,

 nesamostalnost,

 nestabilnost,

 nekontrolirano mokrenje,

 negativan ishod liječenja s polipragmazijom,

Kvartalna prevencija za starije bolesnike 

 Raditi racionalnu stručnu intervenciju u zaštiti zdravlja starijih osoba sa

zadovoljajućim ishodom liječenja
 Izbjegavati prekomjerne invazivne medicinske intervencije,
 neopravdana upotreba ljekova i
 dugotrajnu hospitalizaciju.

 objektivno utvrđenom indikacijom ,zdravstvenom potrebom starijih uz

pristanak starije osobe.

 izbjegavati polipragmazije
Najčešće:

 žene stariji od 65 g.Tm genitourinarnog trakta;tjelo materice, jajnik mokrećni

mjehur
 muškarci stariji od 65 g.; prostate i mokraćnog mjehura
 GEROPROFILAKSA
 Starenje je univerzalan proces koji se najčešće počinje
početkom četvrtog desetljeća.
 Tada počinju smanjivanja funkcija pojedinih organa,
nakon čega slijede sistemske promjene.
 Ne stare svi organi istovremeno:
 neki stare brže;pluća, bubrezi
 drugi sporije ; jetra
 Prosječni životni vijek:
 primitivna čovjeka oko 18 g.
 danas iznosi kod muškaraca oko 75 g. i žena oko 80 g.
 Jedno je od temeljnih pitanja: je li i kako moguće
usporiti starenje ???
 FAKTORI STARENJA

 AKTIVNOST TELOMERAZE
 APOPTOZA
 SLOBODNI RADIKALI
 GENI KOJI POSPJEŠUJU REPRODUKCIJU
 Geroprofilaksa
 U nekim podnebljima za produženje života
savjetuje se :
 osjećati se mladim,

 biti mršav

 baviti se fizičkom aktivnošću

 uzimati preparate vitamina C

 uzimati preparate acetilsalicilne kiseline protiv

stvaranja tromboza
 Geroprofilaksa
HIPOKALORIJSKA RESTRIKCIJSKA PREHR ANA

 Provesti hipokalorijsku restrikcijsku prehranu, tj.

smanjiti unos kalorija za 15% u dobi 45-65 g. u odnosu
prema ranijoj dobi
 Svako idući deset godina treba smanjiti unos kalorija za
10%.
 Održavati tjelesnu težinu nižu 10-20% od idealne mase.
 Baviti se umjerenom fizičkom aktivnošću:
 hodati najmanje 1 sat dnevno, tj. najmanje oko
5 km
 Neki istraživači vjeruje da se može živjeti 120 g.!
 Geroprofilaksa

 Za pokušaj produžetka života nije dovoljno samo uzimati navedene

supstance, a pritom nastaviti s dotadašnjim lošim navikama,
 treba tjelesnu težinu približiti idealnoj
 pušači trebaju prestati pušiti
 skloniji alkoholu trebaju prestati prekomjerno piti
 šetati što više
 baviti se fizičkom aktivnošću 3-4 puta
 kloniti se stresa koliko je god moguće
 ne jesti hranu koja sadrži zasićene masne kiseline
 ne soliti hranu prekomjerno
 Geroprofilaksa

 Kontrolisati:
 glikemiju, hiperholesterolemiju LDL,
hipertrigliceridemiju, hiperuricemiju, arterijsku
hipertenziju, hiperhomocisteinemiju,
hiperfibrinogenemiju, hiperlipoproteinemiju Lp(a), te
kontrolisati CRP.
 Treba kontrolisati hronične bolesti koje mogu
pogoršati stanje, koliko je to najviše moguće.
GEROPROFILAKSA-ishrana stariji
 1. Ishranu starijih treba biti uskladiti :
 s opštim preporukama zdrave prehrane,

 njihovim energetskim potrebama I

 fizičkom aktivnošću.

 2. Svakodnevno jesti što raznovrsniju hranu uz obvezan doručak.

 Doručkovati voće i bezmasne mliječne proizvode.

 Ručati što više povrća i ribe uz najviše jedan decilitar crnoga vina.

 Večerom unositi što manje namirnica, najkasnije 3 sata prije spavanja, po

mogućnosti uvijek u isto vrijeme;
 3. Dnevno uzimati 8 čaša od 2 dl vode ili negazirane i nezaslađene tekućine
koji se umanjuje unosom tekuće hrane
GEROPROFILAKSA-ishrana stariji

 4.Sezonsko voće:
 povrće, klice i integralne žitarice unositi u većoj količini.
 5. Crveno meso;
 zamijeniti bijelim mesom peradi bez kože i plavom ribom.
 6. Zamjeniti:
 Primjeren unos nemasnoga mlijeka, nemasnoga sira, jogurta, kefira,
tofua, orašastih plodova.
 7. Posebno ograničiti unos u hrani:
 so, šećer, bijeo brašno a masti zamjeniti maslinovim ili suncokretovim
uljem
 8. Povećati unos:
 brokule, cvjetače, prokulice, cikle, crvenog i bijelog luka, sojinih
proizvoda, tivene koštica u cilju sprječavanja bolesnoga starenja.
 GEROPROFILAKSA
 Geroprofilaksa obuhvata uzimanje:
 dodatnih vitamina
 oligometala i minerala
 nukleinskih kiselina
 nezasićenih masnih kiselina
 drugih sredstava koja se preporučuju kao
dopuni redovnoj uravnoteženoj optimalnoj
prehrani.
 Geroprofilaksa
/Linus Pauling:ortomolekulska medicina /

 Forma komplementarne i alternativne medicine

 To bi bila ona medicina koja daje organizmu veću količinu
najpovoljnijih molekula korisnih za funkciju organizma
tj.samoobnavljanje organizma i tim spriječava starenje
 „pravi molekuli u pravim količinama“"

 protuoksidacijskih djelovanja hemijskih spojeva koji

pomažu deaktivaciji slobodnih radikala bjelančevina koje
navodno najčešće dovode do starenja.
 djeluju pretežno kao protustresne supstance ili pomažu
boljoj funkciji CN sistema.
Geroprofilaksa
/Linus Pauling:ortomolekulska medicina /

• Teortski- polazi od činjenice da u prevenciji starenja

nije dovoljno spriječiti klinička ispoljavanja i
simptome nedostatka pojedinih sastavnih dijelova
hrane, već treba stvoriti najpovoljnije uslove za
funkciju i obnovu organizma
• Održava zdravlje i sprečavanju bolesti putem
optimizacije nutricionog unosa i/ili propisivanja
suplemente
• „megavitaminska terapija“
• To nisu u pravom smislu ljekovi, već su sastojci koji
se inače nalaze u hrani
Geroprofilaksa
VITAMINI
 Doze lijekova koje se koriste u geroprofilaksi vrlo su različite, jer u ljudi postoji
značajna biohemijska varijabilnost, a i čovjek se mijenja tokom života.
 Vitamini C, A i E su protuoksidansi
 oksidacijom LDL-čestica vjerojatno smanjuju opasnost ateroskleroze

 Vitamin C
 veže slobodne radikale ili se oksidira u dihidroaskorbinsku kiselinu.

 Vitamin E održava LDL-čestice u reduciranom stanju.

 Bjeli luk (alin koji se djelovanjem alinaze pretvara u alicin), čini se, spriječava
aterosklerozu.
 Vitamin E (tokoferol)
 snažni protuoksidans topiv u masti koji sprječava djelovanje slobodnih
radikala.
 štiti i ćelijsku membrane, smanjuje opasnost ateroskleroze

 Vitamin B1 ili tiamin

 metabolizmu ugljikohidrata, protuoksidans, protustresna supstanca i
pomaže u obnovi DNK-a.
 Geroprofilaksa
VITAMINI
 Vitamin B2 ili riboflavin,
 smatra se protustresnom supstancom i pomaže reparaciju DNK

 Vitamin B3, niacin,

 korisna protustresno supstanca, pomaže u funkciji mozga učestvuje u
sintezi proteina i korištenju kiseonika
 Vitamin B6, piridoksin,
 pomaže pri sintezi proteina i pomaže reparaciju DNK-a, i protustresna je
supstanca
 Vitamin B12, cijanokobalamin
 ima važnu ulogu u sintezi proteina.

 Vitamin B15 ili pangamska kiselina

 Učestvuje respiracijskim procesima ćelija. Smatra se donekle zaštitnikom
srca
 Paraaminobenzojeva kiselina (PABA)
 antioksidans, stabilizuje ćelijsku membranu, antistresna supstanca

 Vitamin A ili retinol,

 Neophodan je za sintezu vidnoga purpura. Odgovoran za funkcijsku
epitelnih ćelija, protuoksidans, zaštitna supstaca za srce.
Geroprofilaksa
MINERALI I OLIGOMETALI

 Minerali i oligometali važni su za optimalnu funkciju

organizma.
 U hrani ih je najviše u povrću i voću, ali često ne u
dovoljnoj količini
 U geroprofilaktičkoj praksi uobičajeno da se hrani dodaju
i određene količine odnosno mješavine minerala koje
mogu biti aktivatori ili sastojci enzima i hormona.
 Današnje profilaktičke dražeje minerala obično sadrže
manje količine magnezija, kalcija, fosfora, željeza, cinka,
bakra, mangana, molibdena i hroma.
 Koliko je to opravdano i jesu li količine koje se daju
adekvatne?
 Geroprofilaksa
MINERALI I OLIGOMETALI
 Selen
 je esencijalni element u tragovima u organizmu,prirodni
antioksidans,podstiče rasta tijela i plodnosti, čuva elastična tkiva ,
odgađa oksidaciju polivalentnih nezasićenih masnih kiselina, štiti
ćelije od efekta slobodnih radikala koji se stvaraju u normalnoj
izmjeni kiseonika , u kombinaciji s vitaminom E djeluje kao
protuoksidans i detoksicirajuća supstanca, poboljšava imunološke
reakcije, korisnim u prevenciji neoplazma štiti miokard.
 Danas se uzima u kapsulama koje sadrže 0,1 mg selena a obično
sadržei vitamine A, C i E.
 Magnezij
 često ga nema u hrani dovoljno, nedostatak- preosjetljivosti na
vremenske promjene, neurotičnim tegobama, arterijskoj
hipertenziji, poremećaju cirkulacije, grčevima mišićja, subjektivnim
smetnjama želuca i crijeva
 Odrasla osoba treba unijeti dnevno u organizam putom hrane oko
350 mg magnezija
 Geroprofilaksa
FITOHEMIKALIJE

 Prirodne hemikalije koje nalazimo samo u biljkama. Njih

nije moguće dobiti iz namirnica životinjskog porjekla.
 Fitohemikalije nisu ni :
 vitamini ni minerali, niti hranljive materije u pravom smislu rječi.
 Imaju mnogobrojne i različite mehanizme djelovanja u
odbranu od raka
 Lista tih mehanizama svakim se danom povećava
zahvaljujući novim otkrićima.
 Fitohemija- sastavni dijelovi hrane i ima ih više od 100 u
jednom obroku povrća.
 Nedostaju dokazi efikasnosti, dvostruko slijepog kliničkog
terapijskog ispitivanja njihove efikasnosti.
 Geroprofilaksa
FITOHEMIKALIJE

 Alfa-linolenska kiselina je esencijalna, pripada grupi omega-3 nezasićenih

masnih kiselina.
 Nalazi se u : soji, orasima, ulju lanenih klica...

 Oni se se povezuje niska stopa ateroskleroze

 Smanjivanju opasnost od nastanka malignih tumora.

 Zaštitnu ulogu u sprječavanju nastanka sindroma iznenadne smrti

/sprječavanje fibrilacije srca/.
 Smanjuje konverziju onoga prostaglandina koji dovodi do
vazokonstrikcije i povećane agregacije trombocita.
 Pitanje je spušta li α-linolenska kiselina nivo triglicerida u serumu,
kao i štiti li od nastanka tromboza?
 Geroprofilaksa
FITOHEMIKALIJE
 Beta-karoten
 povrću, kao i u zelenom, žutom, narančastom voću.
 smanjuje opasnost nastanka katarakte.
 ? je djelovanja u smanjivanju opasnosti nastanka koronarne bolesti srca, Ca bronha i plućnog
tkiva, poboljšanje imunosti u starijih osoba.
 Kapsaicin
 nalazi se u paprikama, feferonima.
 ? koliki je efikasan u smanjivanju opasnosti nastanka Ca bolesti debelog crijeva (inhibicija
rasta tumora?), želuca…
 Likopen
 Paradajz,lubenica, grejfut
 ? djelovanje u smanjivanju opasnosti nastanka Ca prostate, CVI.
 Kurkumin
 nalazi u kimu, curiju.
 ? snižava serumsku koncentraciju LDL-holesterola, smanjivanje opasnosti od nastanka Ca
kože.
 Cinarin
 se nalazi u artičokama.
 ? djelovanje u smislu smanjenja serumske koncentracije LDL-holesterola.
 Geroprofilaksa
FITOHEMIKALIJE
 Elagična kiselina
 jagodama, crnom ribizlu, malinama, košticama, orasima, grožđu, vinu.
 ? snižava serumsku koncentraciju LDL-holesterola i da povećava koncentraciju HDL-holesterola.
 ? djelovanje u smislu smanjivanja Ca tumora, vezanjem karcinogena na DNK.
 Flavonoli, polifenoli
 zelenom i crnom čaju, kao i u bobičastom voću.
 ? Ca želuca, jednjaka, bolesti kože, smanjivanja sinteze serumskog holesterola.
 Neki autori smatraju da je niža stopa koronarne bolesti srca
 Genistein
 u najvećoj se mjeri nalazi u soji
 Neki autori smatraju da utječe na nivo hormona, inhibira angiogenezu,
smanjuje koncentraciju LDL-holesterola u serumu, smanjuje učestalost
tromboza.
 ? Ca dojke i prostate, želuca, debelog crijeva, pluća.
 Indoli
 najvećoj mjeri: kupusu, špinatu, brokuli, prokulicama, karfiolu.
 Neki smatraju da inaktiviraju estrogene, da inhibiraju rast transformiranih
stanica.
 ? Smanjenje Ca bolesti zavisne o hormonima
 Geroprofilaksa
FITOHEMIKALIJE
 Izocijanati
 nalaze u: kupusu, karfiolu, brokuli.

 ? smanjivanja opasnosti razvoja Ca bronha zbog udisanja dima duvana

 Lignani
 nalaze se u: košticama, sjemenkama, mekinjama.

 ? snižavanje serumskih koncentracija glukoze i holesterola,Ca

debelog crijeva.
 Monoterpen-limonen
 Nalazise u: holijander, tamjenu, menti, citrusu.

 ? smanjenja koncentracije serumskog holesterola, Ca bolesti

 Poliacetilen
 nalazi u mrkvi, celeru, peršinu.

 ? smanjivanja proizvodnje prostaglandina, Ca pluća zbog udisanja

dima cigareta.
 Kvercetin
 Nalazi se u: kori jabuke, kruške, soku od grožđa, vinu, luku.

 ? smanjivanja opasnosti od nastanka Ca

 Geroprofilaksa
DRUGI FARMAKOLOŠKI PREPARATI

 Kao posebni geroprofilaktički sredstva koriste se i druge supstance, i

ako nema sigurnih dokaza kako ona stvarno proizvode
geroprofilaktički efekat kod ljudi.
 Teorijsko znanje i ekspermentalni rad na životinama potvrđuju da je
to moguće.Np:
 Nukleinske kiseline,pomaže organizmu u sintezi proteina,
odnosno pri reparaciji DNK-a.
 Preparati se koriste u obliku infuzija u pojedinim slučajevima.

 Geroprofilaksu

 sardine, grašak, sadrže relativno visoke doze nukleinskih

kiselina.
 pekarski (pivski) kvasac koji sadrži najviše količine nukleinskih
kiselina. Profilaksa 10-20 g dnevno u obliku napitka
 Geroprofilaksa
DRUGI FARMAKOLOŠKI PREPARATI
 Aminokiseline.
 Metionin, kolin, cistein u preparatima uzimaju se kao
korisni antioksidansi i pomažu pri regeneraciji DNK-a.
 Nezasićene masne kiseline /omega-3 /
 ljudski organizam ne može sam stvarati nego ih treba u
dovoljnoj količini unositi u organizam
 održavanje organizma kao cjeline, važno je spriječiti oštećenja
cirkulacijskog sistema
 Geroprofilaksu Omega -3 masne kiseline
 hrana vrsta riba sjevernih mora.
 štiti od bolesti srca.
 smanjuju količinu triglicerida i holesterola u krvi i agregaciju
trombocita.
 Th: u obliku kapsula koje sadrže 500 mg ulja riba sjevernih
mora
 Geroprofilaksa
DRUGI FARMAKOLOŠKI PREPARATI
 Acetilcalicilna kiselina
 u malim dozama ireverzibilno inhibira
ciklooksigenazu koja spriječava stvaranje
tromboksana A2 koji djeluje vazokonstrikcijski i
proagregacijski na trombocite.
 Geroprofilaksa
 Dnevnoj dozi 1 tbl. od 100 mg.

 Veća doza od tih inhibiraju prostaciklin, čije je

djelovanje vazodilatacija i smanjivanje agregacije
trombocita.
 .
HVALA NA PAŽNJI !