Mehanizmi ojačavanja čelika

Mehanizmi ojačavanja čelika

Radi adekvatne upotrebe čelika potrebno je

znati da u čelicima pojedinačno ili
istovremeno deluje više mehanizama
ojačavanja i da ti mehanizmi imaju veliki
uticaj na osobine čelika.
Neki od mehanizama ojačavanja koji se
javljaju kod čelika su:

a)rastvarajuće ojačavanje
b)ojačavanje granicama zrna
c)ojačavanje dislokacijama, deformaciono
d)ojačavanje sekundarnim fazama
e)ojačavanje usled faznih transformacija
 Rastvarajuće ojačavanje
• Svi legirajuci elementi i pratioci koji su prisutni u
čeliku, sa železom grade čvrste rastvore.
• U odnosu na železo,
svaki čvrsti rastvor železa
ima veću čvrstoću.
• Ojačavanje koje se postiže
rastvaranjem legirajućih
elemenata, odnosno pratioca
u rešetki železa, naziva se
rastvarajuće ojačavanje.
• Intezitet rastvarajućeg ojačavanja zavisi od vrste
legirajućeg elementa, odnosno da li dodati
elemenat stvara supstitucijski ili intersticijski
čvrsti rastvor.

• Kod supstitucijskog čvrstog rastvora, efekat

ojačavanja pre svega zavisi od razlike u veličini
atoma železa i rastvorenog elementa i
koncentracije rastvorenog elementa.
Supstitucijski rastvoreni atomi u rešetki železa
prouzrokuju simetrična pomeranja, tako da je
stepen ojačavanja umeren.

• Za razliku od supstitucijskih, intersticijski

rastvoreni atomi kao što su atomi ugljenika i
azota, prouzrokuju asimetričnu deformaciju
rešetke, a time i veći stepen ojačavanja.
 Ojačavanje granicama zrna
• Granice zrna i granice subzrna predstavljaju prepreke
kretanju dislokacija u polikristalnom materijalu i na taj
način utiču na deformacione karakteristike materijala,
tj one doprinose ojačavanju polikristalnih materijala.

• Razlozi:

(1) dva susedna zrna su različito orijentisana, a pri

prelasku iz jednog u drugo zrno dislokacija mora da
menja pravac kretanja, što postaje mnogo otežano
(2) nepravilnost rasporeda atoma na granicama
metalnog zrna predstavlja diskontinuitet ravnima
klizanja od jednog do drugog zrna
• Eksperimentalno je utvrđeno da granica
tečenja metalnih materijala zavisi od
veličine zrna. Tu zavisnost su Hall i Petch
prikazali u obliku:

Re=0=t+k0d-1/2

• pri čemu je 0-granica tečenja, t-napon

potreban da se savlada trenje rešetke, k0,-
Hall-Petch-ov faktor, d-prečnik zrna.
 Ojačavanje dislokacijama –
deformaciono ojačavanje
• Uticaj gustine dislokacija na granicu tečenja
prikazan je jednačinom:
 i i k - konstante,
0=i+k
 -gustina dislokacija

• Ova jednačina pokazuje da se granica tečenja

povećava sa povećanjem gustine dislokacija.
• Poznato je da se krive napon-deformacija
nazivaju krive ojačavanja ili krive deformacije.
Značajno za sve krive ojačavanja je da se sa
povećanjem napona povećava deformacija. Ova
pojava je poznata pod imenom deformaciono
ojačavanje.
 Deformaciono ojačavanje
Često se za analizu deformacionih karakteristika koriste odnosi
napona i deformacije koji se dobijaju pri ispitivanju zatezanjem.
Poznata je Holloman-ova jednačina koja pokazuje zavisnost
između stvarnog napona i stvarne deformacije u području
homogenog izduženja epruvete:

o=k n
o-stvarni napon tečenja;
k - faktor proporcionalnosti;
naziva se i koeficijent čvrstoće;
- stvarna deformacija;
n - indeks deformacionog
ojačavanja
 Ojačavanje sekundarnim fazama
• Mehanizmi ojačavanja su rezultat reakcija čestica sa
dislokacijama i zavise od vrsta čestica
• Kočenje dislokacija poljem elastičnih napona
koja deliju oko čestica, što se definiše kao
elastična deformacija.
• Termičko taloženje-Ojačavanje postupkom sečenja
koherentnih sekundarnih faza naziva se termičko
taloženje(Ako su sekundarne faze deformabilne i nalaze
se u vidu nakupina ili imaju koherentnu graničnu
površinu, onda dislokacije takve sekundarne faze mogu
da preseku)
• U čelicima taložno ojačavanje se po pravilu kombinuje sa
drugim mehanizmima ojačavanja, npr rastvarajućim

Hemijska
reakcija
• Disperzno ojačavanje - Mehanizam zaobilaženja
se definiše kao disperzna reakcija , a u čeliku se
javlja kada su prisutne čestice velike čvrstoće
koje dislokacije ne mogu da preseku. Takve
čestice su čestice NbC i TiC.

Reakcija
zaobilaženja
 Ojačavanje faznim transformacijama
− Najveći uticaj na proces  dobija finiji raspored i veličina
ojačavanja kod čelika ima taloga
temperatura transformacije.  povećava tendencija stvaranja
prezasićenog čvrstog rastvora,
− čime se povećava efekt
Niža T- ojačavanje veće jer
rastvarajućeg ojačavanja.
se sa smanjenjem T
transformacije:

 smanjuje veličina zrna

nastale faze
 povećava gustina
dislokacija