Absolutyzm we Francji

autorstwa Klaudii Lewosińskiej

Plan prezentacji

 1. Ludwik XIII i kardynał Richelieu

 2. Rządy kardynała Mazarina
 3. Władza absolutna Ludwika XIV
 4. Gospodarka podporządkowana państwu
 5. Polityka zagraniczna Ludwika XIV
Ludwik XII i kardynał Richelieu

W 1589, po latach wojen domowych, na czele państwa francuskiego stanął Henryk IV

Burbon. Wprowadził tolerancję religijną oraz zlikwidował feudalne pozostałości władz
lokalnych, na jej miejsce wprowadził urzędy centralne (rady królewskie). Każdą prowincję
kontrolował podległy królowi intendent, a urzędników dobierano nie ze względu na
urodzenie, a kompetencje i wierność królowi. Poprzez sprzedawanie urzędów ukształtowała
się nowa grupa społeczna – szlachta urzędnicza. Henryk IV przestał zwoływać Stany
Generalne, a dzięki wpływom z podatków mógł zreorganizować armię.
Jego następcą został jego syn, 9 – letni Ludwik XIII. Rzeczywistą władzę objęła jego matka,
Maria Medycejska i jej dworzanie. Doszło do kryzysu i osłabienia władzy królewskiej. W
latach 1614 – 1615 zwołano Stany Generalne i obrano inny kierunek w polityce
zagranicznej. W 1617 pełnie władzy przejął młody Ludwik XIII. Początkowo rządził sam, do
czasu, gdy w 1624 r. pierwszym ministrem rady królewskiej został Armand Jean du Plessis
de Richelieu. Jego celem stało się wzmocnienie władzy monarchii Burbonów oraz
podniesienie autorytetu państwa na arenie międzynarodowej.


Realizacja tych planów wymagała pokonania hugenotów i arystokracji. Francuscy

protestanci korzystali z wielu przywilejów politycznych gwarantowanych im przez Edykt
nantejski. W wyniku wojen Richelieu ograniczył obszar ich wpływów , a w 1627 r. zdobył
główną twierdzę hugenotów, La Rochelle. Pozbawił protestantów wszelkiej niezależności
politycznej, zachowali jedynie wolność wyznania, którą w 1629 r. zapewnił im edykt łaski
Z arystokracją, dzięki całkowitemu poparciu króla, Richelieu rozprawił się bezwzględnie.
Uważał, że wszystko, od władzy państwowej po działanie obywateli, musi być
podporządkowane racji stanu, czyli interesowi państwa. Reformował dotychczas istniejące
instytucje, dlatego nowe uprawnienia ustawodawcze, sądownicze, administracyjne i
podatkowe otrzymali intedenci. Kardynał odebrał radzie królewskiej realną władzę, którą
przejął rząd złożony z ministrów. Znaczenie straciły Stany Generalne i zgromadzenia
lokalne poszczególnych prowincji. Szlachta nie mogła już posiadać zamków, z wyjątkiem
terenów przygranicznych. Richelieu ograniczył import, promował rozwój manufaktur i
handlu. Kładł duży nacisk na budowę floty.
Rządy kardynała Mazarina

W 1642 r. kardynał Richelieu zmarł, a sam król rok później. Nowym władcą został 4 – letni
Ludwik XIV, w jego imieniu rządy sprawowali jego matka, Anna Austriaczka i pierwszy
minister kardynał Jules Mazarin, a właściwie Giulio Mazzarini, co zamierzali wykorzystać
odsunięta od władzy arystokracja oraz hugenoci, chłopi i plebs miejski.
W latach 1643 – 1645 wybuchały powstania chłopskie, spowodowane wprowadzeniem
nowych podatków potrzebnych na finansowanie wojny trzydziestoletniej. W 1648 r.
wystąpił nawet parlament paryski. Jego członkowie, zachęceni sukcesami parlamentu
angielskiego, sformułowali program reform politycznych. Chcieli, aby podatki były
zatwierdzane przez parlament, zakazu aresztowania bez wyroku sądu i zniesienia urzędu
intendentów. Mazarin podjął próbę rozprawienia się z parlamentarzystami siłą, a wtedy
wystąpił przeciw niemu lud paryski, rozpoczął się bunt. Kręgi dworskie nazwały to frondą,
co po francusku oznaczało procę. Uważano, że wystąpienie ludności przeciw władzy
nadanej od Boga podobne jest do zachowania dzieci.


Mazarin zgodził się na pozorne ustępstwa, ale tylko gdy

Francja zawarła pokój westfalski, wycofał się ze wszystkich
uzgodnień, a wojska otoczyły Paryż. Wybuchła wojna
domowa zakończona w 1649 r. kapitulacją tzw. Frondy
parlamentarnej, ale nie zażegnało to kryzysu. Następny bunt
wznieciła arystokracja, tzw. Fronda książąt, a na jej czele
stanął książę Kondeusz. Buntownikom udało się zmusić
Mazarina do ucieczki z kraju, ale w 1653 r. ponieśli klęskę.
Władza absolutna Ludwika XIV

Po śmierci Mazarina w 1661 r. władzę przejął 22 – letni Ludwik XIV. Samodzielnie kierował
pracami rządu i ograniczał rolę arystokracji w polityce. W pałacu w Wersalu zgromadził
wokół siebie przywódców rodów arystokratycznych, a następnie skorumpował ich, przez co
rywalizowali głównie o wkupienie się w łaski władcy.
W rządzeniu państwem pomagali wybitni politycy, ale żaden z nich nie uzyskał takiego
znaczenia jak poprzedni ministrowie. Główne decyzje podejmowała Wielka Rada, w której
skład wchodziło siedem ministrów i król. Na prowincjach władcę reprezentowało 30
intendentów. Stanowiska w administracji państwowej sprawowała posłuszna monarsze
szlachta urzędnicza. Z organów centralnych całkowicie usunięto arystokratów, pozbawiono
znaczenia także dawne urzędy koronne, które miały jedynie funkcje reprezentacyjną.
System zależności politycznej urzędów najlepiej wyrażało stwierdzenie Ludwika
XIV ,,Państwo to ja’’. Król nie podlegał żadnej kontroli, likwidował opozycję za pomocą
policji i aresztował bez wyroków sądów.


Początkowo król otaczał się wybitnymi doradcami, którzy

wcześniej wspierali kardynała Mazarina, dzięki czemu
uniknął wielu błędów. Jednak część z nich umarła lub
popadła w niełaskę, a w ich miejsce nie potrafił dobrać
odpowiednych ludzi. Przez ciągłe zmiany na stanowiskach
sprawność utraciła administracja. Władca stał się gorliwym
katolikiem i w 1685 r. zniósł Edykt nantejski, a hugenotów,
niegodzących się na wyrzeczenie swojego wyznania, zmusił
do emigracji. Stanowili oni elitę ekonomiczną państwa,
dlatego ich wyjazd wywarł negatywny wpływ na gospodarkę.
Gospodarka podporządkowana państwu

Utrzymanie dworu i armii wymagało znacznego nakładu finansowego, a pieniędzy nie można
było dłużej zdobywać poprzez podnoszenie podatków. Zadania poprawy sytuacji finansowej
podjął się Jean Baptiste Colbert. Wzorując się na rozwiązaniach zastosowanych w Anglii
uznał, że dochody państwa można zwiększyć poprzez rozwój francuskiej produkcji
przemysłowej. Był zwolennikiem merkantylizmu. Wspierał rozwój manufaktur państwowych
i prywatnych, jednocześnie ograniczając import, zwłaszcza towarów luksusowych. Do kraju
sprowadzano jedynie surowce potrzebne dla przemysłu. Colbert zakazał także wysyłania
zboża za granicę. Jego niskie cen prowadziły do obniżenia płac robotników i cen ich
wyrobów. Doprowadziło to do ruiny francuskich rolników, zmuszonych do sprzedawania
swoich produktów poniżej kosztów wytworzenia. Załamał się rynek wewnętrzny. W celu
wspierania eksportu francuskiego Colbert założył kompanie handlowe m.in. Lewatyńską,
wschodnioindyjską i zachodnioindyjską. Wspierał rozbudowę floty wojennej i morskiej,
dzięki czemu możliwa była ekspansja zamorska kraju. Za panowania Ludwika XIV Francuzi
zajęli m.in. Pondicherry, Madagaskar i założyli kolonię w Luizjanie.


Colbert podjął również działania zmierzające do ożywienia rynku wewnętrznego np. zniósł
cła wewnętrzne. Rozpoczął inwestycje państwowe służące poprawie stanu dróg lądowych i
szlaków wodnych m.in. trwającą w latach 1666 – 1681 budowę Kanału Południowego, który
łączył Atlantyk z Morzem Śródziemnym. Polityka Colberta, zwana również kolbertyzmem,
nie przyniosła oczekiwanych efektów, jego działania doprowadziły do wojen celnych z
Anglią i Holandią, których towarów Francuzi przestali importować.
Polityka zagraniczna Ludwika XIV

Druga połowa XVII w. to okres francuskiej dominacji w Europie. Polityka władców Francji
stała się bardziej agresywna. Król planował przede wszystkim opanowanie zachodnich
obszarów Rzeszy, należących do Hiszpanii Niderlandów Południowych i Holandii. Dążył
również do przejęcia samej Hiszpanii i jej posiadłości zamorskich, zgłaszając swoje
pretensje do sukcesji tronu, jednocześnie wspierając Stuartów, walczących o tron
angielski.
Podpisując pokój pirenejski, kardynał Mazarin zawarł w jego tekście punkt w którym
oświadczył, że córka władcy Hiszpanii, Maria Teresa, zostanie żoną Ludwika XIV.
Małżeństwo posłużyło dyplomacji francuskiej do wysuwania roszczeń terytorialnych wobec
południowego sąsiada. Rząd hiszpański zażądał od Marii Teresy zrzeczenia się praw do tronu
w zamian za olbrzymi posag, ale nie udało się takiego zgromadzić. Po śmierci Filipa IV w
1665 r. i po objęciu rządów przez Karola II Francja zażądała jako odszkodowania
Niderlandów Południowych. Hiszpanie odmówili i w 1667 r. doszło do wojny dewolucyjnej.


Konflikt trwał do 1668 r. i zakończył się pokojem w Akwizgranie, w jego wyniku Francuzi
uzyskali część Niderlandów Hiszpańskich z miastem Lille.
Francja wkrótce popadła w kolejny konflikt ze swoim dawnym sojusznikiem, Republiką
Zjednoczonych Prowincji, ponieważ Holendrzy czuli się zagrożeni zdobyczami francuskimi i
nie zgadzali się na nałożony na nich zakaz handlu we Francji. Francja chciała także
wyeliminować holenderskich kupców. Ludwik XIV zawarł sojusz z Anglią oraz Szwecją i przy
nieformalnym wsparciu cesarstwa w 1672 r. zaatakował Holendrów, a ich początkowe
sukcesy spowodowały utworzenie wrogiej im koalicji Holendrów, Habsburgów,
Branderburgii i Danii, a w 1674 r. z Holandią podpisali pokój Anglicy. Rozpoczęto rozmowy
pokojowe, traktat kończący wojny podpisano w Nijmegen w 1678 r. z Holandią i Hiszpanią,
a rok później z cesarstwem.


W latach 80 XVII w. Francja prowadziła politykę reunionów, przyłączania do swojego

terytorium pogranicznych ziem na podstawie orzeczeń trybunałów francuskich. Małe
państwa, zastraszane, bez problemu poddawały się tym działaniom. Do odnowienia wojny z
Francją dążył jedynie namiestnik holenderski Wilhelm III Orański. Udało mu się stworzyć
koalicję antyfrancuską, nazwaną również Ligą Augsburską. Francja uprzedziła przeciwników
i w 1687 r. zaatakowała państwa niemieckie, a w 1689 r. prawie wszystkie kraje
sąsiadujące z Francją miały z nią wojnę. Walki zakończył traktat pokojowy w Rijswijk w
1697 r. Ludwik zgodził się na ustępstwa, uznając Wilhelma III Orańskiego za króla Angli.
Zrzekł się Lotaryngii i Luksemburga oraz podpisał z Holendrami korzystny dla nich traktat
handlowy.
Dziękuję za uwagę!