FAKÜLTƏ STOMATOLOGİYA

QRUP 421 A 3B
FƏNN SİTOLOGİYA
TƏLƏBƏ BAXŞIYEV AĞAƏŞRƏF
ENDOSİTOZ VƏ EKZOSİTOZ
endositoz
sitoplazma

Endositoz (endo = daxili, sitoz = nəqliyyat

mexanizmi) hissəcikləri plazmatik membrandan
hazırlanmış bir vezikulaya bağlayaraq
hüceyrəyə köçürən müxtəlif aktiv daşınma
 Endositozun müxtəlif istiqamətli təsnifatı var, lakin hamısı eyni əsas prosesi
izləyir. Birincisi, hüceyrənin plazma membranı içəri girərək hədəf hissəcik
və ya hissəciklərin ətrafında cib əmələ gətirir. Daha sonra cib xüsusi
zülalların köməyi ilə sıxılır və hissəcik hüceyrənin içərisində yeni yaradılmış
vezikula və ya vakuolda qapalı qalır.

Faqositoz Reseptor vasitəçiliyi ilə əlaqəli

Pinositoz endositoz

Endositoz daha çox aşağıdakı kateqoriyalara bölünə

bilər: faqositoz, pinositoz və reseptor vasitəçiliyi ilə
endositoz.
Faqositoz (hərfi mənada
"hüceyrə yemək")
hüceyrələr və ya hüceyrə
zibilləri kimi böyük
hissəciklərin hüceyrəyə
daşındığı bir endositoz
formasıdır.
Amöb adlanan təkhüceyrəli eukariotlar da ovlarını ovlamaq və istehlak etmək üçün faqositozdan
istifadə edirlər. Və ya heç olmasa, cəhd edirlər - aşağıdakı şəkil seriyası bir az çox böyük olan maya
hüceyrəsini faqositozlamağa çalışan əsəbi bir amöbü göstərir.
Hüceyrə hədəf hissəciyi müvəffəqiyyətlə udduqdan sonra, hissəciyi ehtiva edən cib membrandan
sıxılaraq qida vakuol adlanan membrana bağlı bölmə əmələ gətirir. Qida vakuolu daha sonra
hüceyrənin "təkrar emal mərkəzi" olan lizosom adlanan orqanoidlə birləşəcək. Lizosomlarda
udulmuş hissəciyi onun əsas komponentlərinə (məsələn, amin turşuları və şəkərlər) parçalayan
fermentlər var ki, bu da hüceyrə tərəfindən istifadə oluna bilər. 
 Pinositoz
Pinositoz (hərfi mənada
"hüceyrə içmək") hüceyrənin
Hüceyrədənkənar maye kiçik miqdarda
hüceyrədənkənar maye qəbul
Maddələr etdiyi bir endositoz formasıdır.
Pinositoz bir çox hüceyrə
tipində baş verir və davamlı
olaraq baş verir, hüceyrə
nümunəsi götürür və hər hansı
qida və digər molekulları əldə
etmək üçün ətrafdakı mayedən
təkrar nümunə götürür.
Plazmatik
Pinositozlanmış material
membran
faqositozun yaratdığı böyük
qida vakuolundan çox kiçik
Sitoplazma olan kiçik vezikulalarda
saxlanılır.

Vezikula
 Reseptor vasitəçiliyi ilə əlaqəli endositoz

Hüceyrədənkənar maye
Reseptorlar

Plazmatik
Örtülmüş
Membran
çuxur

Sitoplazma Örtük proteini Örtülmüş

vezikula
 Reseptor vasitəçiliyi ilə əlaqəli endositoz, hüceyrə səthindəki reseptor zülallarının müəyyən bir hədəf
molekulunu tutmaq üçün istifadə edildiyi bir endositoz formasıdır. Transmembran zülalları olan
reseptorlar plazmatik membranın örtülmüş çuxurlar kimi tanınan bölgələrində toplanır. Bu ad
çuxurun sitoplazmik tərəfində olan örtük zülalları adlanan zülal təbəqəsindən gəlir. Klatrin ən yaxşı
öyrənilmiş zülaldır.

Reseptorlar öz xüsusi hədəf molekuluna bağlandıqda, endositoz tetiklenir və reseptorlar və onlara

birləşdirilmiş molekullar bir vezikulada hüceyrəyə alınır. Qabıq zülalları vezikulaya yuvarlaq forma
verməklə və onun membrandan çıxmasına kömək etməklə bu prosesdə iştirak edirlər. Reseptor
vasitəçiliyi ilə əlaqəli endositoz hüceyrələrə hüceyrədənkənar mayedə nisbətən nadir (aşağı
konsentrasiyalarda mövcud olan) böyük miqdarda molekulları qəbul etməyə imkan verir.

Reseptor vasitəçiliyi ilə həyata keçirilən endositoz hüceyrəyə faydalı maddələr gətirmək məqsədi daşısa
da, digər, daha az dost olan hissəciklər də eyni yolla daxil ola bilər. Qrip virusları, difteriya və vəba
toksinlərinin hamısı hüceyrələrə daxil olmaq üçün reseptor vasitəçiliyi ilə endositoz yollarından istifadə
edir.
Pinositoz Reseptor vasitəçiliyi
ilə əlaqəli endositoz Pinositoz və reseptor vasitəçiliyi
ilə endositoz arasındakı fərqlər
bunlardır:

A) Pinositoz hüceyrəyə həll edilmiş qida

Liqand
maddələri ilə maye gətirir, lakin reseptor
vasitəçiliyi ilə endositoz digər molekulları da
gətirir.
B) Pinositoz plazmatik membranın səthini
artırır, reseptor vasitəçiliyi ilə endositoz isə
plazmatik membranın səthini azaldır.
Reseptor
C) Pinositoz hüceyrəyə gətirdiyi molekullarda
seçici deyil, reseptor vasitəçiliyi ilə endositoz
isə daha çox seçicilik təklif edir.
D) Pinositoz hüceyrə enerjisini tələb edir, lakin
reseptor vasitəçiliyi ilə endositoz tələb etmir.
E) Pinositoz hüceyrədənkənar mayedən
maddələri cəmləyə bilər, lakin reseptor
Vezikula vasitəçiliyi ilə endositoz bunu edə bilməz.

Örtülmüş vezikula
 EKZOSITOZ
Hüceyrələr qida maddələri kimi müəyyən molekulları q əbul etməli, eyni zamanda siqnal zülalları v ə tullantı
məhsullar kimi digər molekulları da xarici mühitə buraxmalıdırlar. Ekzositoz (ekso = xarici, sitoz = n əqliyyat
mexanizmi) materialların plazmatik membranı il ə birl əş ən membrana bağlı vezikulalarda hüceyr ənin içind ən
xaricə daşındığı toplu daşınma formasıdır. Bu vezikulalar ın bəziləri Qolji aparatından gəlir və hüceyrənin
xaricə buraxılması üçün xüsusi olaraq hazırlanmış zülalları, m əs ələn, siqnal molekullarını ehtiva edir. Dig ər
vezikulalar hüceyrənin atmalı olduğu tullantıları, məsələn, faqositozlanmış hiss əcik h əzm edildikd ən sonra
qalan qalıqları ehtiva edir.
Bu vezikulalar hüceyrənin kənarına daşınır, burada plazma tik membran ilə birləşə və məzmununu
hüceyrədənkənar boşluğa buraxa bilər. Bəzi vezik ulalar tamamilə membranla birləşir və onun içinə daxil olur,
digərləri isə “öp və qaç” modelini izləyir, yenidən sıxılmadan və hüceyrənin daxili hissəsinə qayıtmazdan əvv əl
məzmununu buraxmaq üçün kifayət qədər birləşir.
 Hüceyrədən Ekzositoz
kənar mühit

Vezikula
Hüceyrə
Proteinlər
membranı

Sitoplazma
 Faqositoz və pinositoz arasındakı əsas fərq budur ki,
faqositoz nisbətən böyük udmadır. Məsələn, bakteriya
və amoeboid protozoanlar kimi bərk hissəciklər.
Pinositoz isə mayenin hüceyrəyə daxil olmasıdır.
Məsələn, hüceyrə membranından kiçik bir vezikulanın
qönçələnməsi ilə.
 ƏDƏBİYYAT:
https://www.khanacademy.org/science/ap-biology/cell-structure-and-function
Diqqətiniz üçün
təşəkkürlər