Doç.Dr.

BİLİŞSEL GELİŞİM Özlem Baş

 Biliş kavramı dünyayı tanıma, anlama ve öğrenmeyi içeren
tüm zihinsel faaliyetler (cognition) karşılığı kullanılan bir
kelimedir.

 Çocukların çevrelerini, dünyayı tanıma, anlama ve öğrenme

becerileri düşünme özellikleriyle ilgili bir süreçtir.

 Çocukların düşünme yetenekeleri konusunda gözlem ve

araştırmalar yaparak inceleyen İsviçreli psikolog Jean
Piaget’in Bilişsel Kuramı en kapsamlı ve etkili yaklaşım
olarak kabul edilmektedir.
 HEINZ WERNER KURAMI

 Werner’in kuramında temel olan kavram, ortogenezdir. Bu

kavram gelişimin iki temel karakteristiği olan farklılaşma ve
hiyerarşik entegrasyonu içerir.
 Farklılaşma prensibine göre, ilkel ve genellenmiş hareket
sistemleri tekamül ederek farklılaşırken, aynı zamanda diğer
sistemlerle de kaynaşarak daha bütüncü ve genellenmiş
hareketler oluşturur.
 Hiyerarşik entegrasyon prensibine göre, entegrasyonda
gelişmeler oldukça bu gelişmiş sistemler kendisine göre daha
az gelişmiş sistemlerin yerini alır.
 Her bir gelişim safası bir önceki aşamaya bağımlı olmakla
birlikte, nitelik olarak farklıdır ve önceki aşmanın
davranışlarının yönetimini üstlenir.
 Hiyerarşik entegrasyona
paralel olan prensip, genetik
spiral prensibidir. Bu
prensibin ana hatlarına göre ,
çocuk olgunluğa ulaşırken
kendi gelişiminin son
aşamasına doğru ilerleme
durumundayken , zaman
zaman önceki gelişim
aşamasına geçici bir
gerilemede bulunacaktır.
Werner büyümeyi üç safhada
değerlendirir: Duyusal motor
gelişim, algı gelişimi ve
düşünme gelişimi.
 JEROME BRUNER KURAMI

 Bruner’in çalışmaları bebeklik, okul öncesi, okul çağı ve

erişkinlik üzerinde yoğunlaşmıştır.
 Piaget’in teorisinden farklılıklar göstermekle birlikte
gelişimin formülasyonuna farklı bir bakış açısı getirmesi
itibariyle incelmeye değer bir yaklaşımdır.
 Bruner insan gelişimini incelerken üç aşmadan söz eder:
 HAREKET DÖNEMİ
 İMGELEME DÖNEMİ
 SEMBOLİK DÖNEM
 HAREKET DÖNEMİ

 Bu dönemde bebeğin dünya hakkında bilgilenmesi aşina

olduğu nesnelerle tekrarlayıcı motor faaliyetleri sayesinde
gerçekleşir.
 Bakma, yönelme, avuçlama, yakalama gibi davranma
biçimleri bilgi kazanmada temel işlemlerdir.
 Bruner’e göre en temel bilgilenme süreci, bebeğin
çevresindeki nesnelere yoğunlaşarak bakması sayesinde
gerçekleşir.
 Bebek motor yeteneğinin gelişmesiyle nesneleri yakalmaya
başlar. Yakalama davranışı algı sürecinde zenginleşmeye
neden olur.
 Bu noktada, bebek görsel algı sayesinde şekil farkını; aynı
zamanda yakalama davranışı ile mesafe farkını bütünleştirir.
 IMGELEME DÖNEMI

 Bu dönemde çocuk gittikçe hayal gücünü daha fazla

kullanmaktadır. Çocuk dünyasını nesnel olarak temsil
edebilme kapasitesi kazanmıştır.

 Bu ikinci safha, birincisinden daha gelişmiş bir aşmadır ve bu

noktada çocuk, artık nesneleri belirli somut özelliklerine göre
sınıflandırabilir.
 SEMBOLIK DÖNEM

 Bu dönemde kişi dünyayı en üst düzeyde temsil edebilme

yeteneği kazanmıştır.

 Semboller oluşturur veya semboller aracılığı ile düşünce

gerçekleşir.

 Sembolik dönemde çocuğun konuşma becerisinde önemli

değişiklikler olur.

 Bruner’e göre dil alt dönemlerden bağımsız işlemekle birlikte,

hareket ve imgeleme dönemlerinde oluşmuş olan olaylarla
ilgili sembolik dönemin bir sistemidir.
 Bu noktada Bruner ile Piaget’in görüşleri farklıdır:

 Piaget’e göre sembolik düşünce dil gelişiminin ön koşuludur.

Dil bilgi ve soyutlamanın ifadesi için bir vesiledir.

 Oysa Bruner’e göre dil bir soyutlama sürecidir. Bu dönem

soyutlama yeteneğinin geliştiği dönemdir.

 Kişinin nasıl düşündüğü erken dönemdeki Hareket ve

İmgeleme dönemlerinin deneyimleriyle belirlenir.
JEAN PİAGET KURAMI

Piaget, çocukların erişkinlerin minyatür

modelleri olmadığını kanıtlamaya
çalışmıştır.

Piaget’e göre çocuk , çevresini inceleyen

aktif bir araştırmacı konumundadır.

Bebek doğuştan getirdiği refleks davranış

tepkilerinde bulunur ve refleks içerikli bu
davranışlar yaşam sayesinde zenginleşir.
 ŞEMA- ÖZÜMLEME- UYUM

 Davranışın temelini oluşturan refleksler, çevredeki uyaranlar

sayesinde işlerlik gösterir. Bu yaşantı deneyimleri çocuğun
zihninde birer şema olarak yerleşir.
 Çocuğun geçirdiği bütün uyaran ve ona bağlı hareket izleri,
birer şema olarak yerleşir.
 Piaget’in kuramının temel kavramlarından biri de
özümlemedir.
 Bebek daha önce sahip olduğu şemaları kullanarak, yeni
durumlarda kullanır. Bebeğin yalancı emzik ile karşılaştığında
emmesi; portakal görünce top olarak algılayıp oynaması, daha
önce geliştirdiği şemalar sayesinde davranışlardır.
 ŞEMA- ÖZÜMLEME- UYUM

 Uyum, bilişsel kuramın diğer temel kavramıdır.

 Uyum süreci özümleme davranışıyla birlikte bilişsel alanın

daha da zenginleşmesini sağlar.

 Uyum mekanizması sayesinde çocuk daha önce geliştirdiği

şemasını değiştirir, uyarlama yapar.

 Portakalı top gibi algılaması ve itmesi, atması (özümleme)

durumunda rengi, ağırlığı zıplamayışı gibi özellikleri
gözlemlemesi , çocuğun mevcut şemasını değiştirip yeni bir
uyarlama yapmasına sebep olur.
PİAGET’İN BİLİŞSEL GELİŞİM AŞMALARI

 DUYUSAL MOTOR DÖNEM (0-2)

 İŞLEM ÖNCESİ DÖNEM (2-6)

 SOMUT İŞLEMLER DÖNEMİ (7-12)

 SOYUT İŞLEMLER DÖNEMİ (12/12 ÜSTÜ)

 DUYUSAL MOTOR DÖNEMİ

 Aşamaları :
 Birinci alt aşama: Refleks aşması 0-2 ay.

 İkinci alt aşama : Birinci döner tepkiler aşaması 2-4 ay.

 Birinci aşamada bebek bir takım şemalar geliştirmiştir. Bu
aşamada şemalarını tekrar eder. Bu aşamanın en önemli
olgusu şemaların koordinasyonudur.

 Üçüncü alt aşama: İkinci döner tepkiler aşaması 4-8 ay.

 Bu aşamada bebek hareketlerini tekrar eder. Bu aşamaya en
belirgin örnek çıngırağın sallanmasıdır. Bu sesi duyunca çocuk
aynı hareketi yapmaya başlar. Nesne sürekliliği kazanır.
Oyuncağı bir örtüyle kapatılınca oraya bakmaya devam eder.
 Dördüncü alt aşama: 8-12 ay.
 Bu aşamanın en önemli özelliği oyunun açıkça önem
kazanmasıdır.

 Beşinci alt aşama: 12- 18 ay.

 Nesne sürekliliği fikri daha olgunlaşmış bir seviyededir.

 Altıncı alt aşama: 18-24 ay.

 Çocuklar aynı zamanda konuşmaya ve kelimeleri anlamaya
başlamıştır. Nesneleri sembolik olarak kullanmaya başlar.
Örneğin kibrit kutusundan araba yapar. Bu aşamada taklitin
uyum sürecinde önemli bir etkisi vardır.
 IŞLEM ÖNCESI DÖNEM 2-7 YAŞ.

 Çocuğun zihinsel fonksiyonlarında işlem öncesi safhaya geçiş

Piaget’e (1958) göre kritik bir aşamadır. Bu kritik geçiş zihin
gelişiminde aniden gerçekleşmektedir.
 İşlem öncesi dönem kendi içinde kavramsal dönem (2-4) ve
sezgisel dönem (4-7 yaş) olmak üzere iki döneme ayrılır.
 Kavramsal dönemdeki en çarpıcı değişiklik sembolik
işlemlerin zenginleşmesi ve temsil becerilerinin kullanımaya
başlamasıdır.
 Piaget’e göre nörolojik olgunlaşmanın sonucunda çocuk ana
dilini işlem öncesi dönemin başlamasıyla öğrenir.
 Kavramsal dönemdeki çocuk diğer dönemdeki çocuklardan
çeşitli yönlerden farklıdır.
 Örneğin, iki dört yaş arası çocukların düşünme biçimleri açık
ve net kavramların henüz olgunlamamış olmasıyla
karekteristiktir.
 Tek boyutlu düşünebilme çok tipiktir.

 Bu nedenle tersine düşünme ve sıvıların korunumunda

odaklaşmış düşünce görülür.

 Video deney
 Ben merkezci düşünme . İşlem öncesi dönemin önemli
özelliklerinden biri de ben merkezci düşünme biçimidir.
 Canlılık atfetme . ( Animizm )
İşlem öncesi çocukların sorularında bu özelliği görmek mümkündür.
Karlar nereden gelmektedir?
Bulutlar nasıl yaşarlar?
 Piaget’e göre nesnelere canlılık atfetmenin dört aşaması vardır:
1. Dört – altı yaş arası _ herşeyin canlı olduğunu düşünürler
2. Altı –yedi yaş civarında_ hareket eden şeylerin canlı olduğunu
düşünürler
3. Sekiz- on yaş _ kendi başına hareket eden şeylerin canlı olduğunu
düşünürler
4. Onbir yaşından sonra_ hayvan ve bitkiler…
 İşlem öncesi dönemin ikinci safhası SEZGİSEL DÖNEM (4-5,7
YAŞ)

 Bu aşama giderek somut işlemlere geçiş aşamasıdır.

 Hala tek boyutlu düşünür.

 Nesneleri çoklu sınıflandıramaz, tersine düşünmeyi

gerçekleştiremez.
 SOMUT IŞLEMLER DÖNEMI 7-11 YAŞ

 Somut işlemler dönemi çocuğun okula başlamasıyla eş

zamanda yaşanan dönemdir. Yedi yaş ve onu takip eden ilk
senelerde çocukta hacim, ağırlık, kütle korunumu ilkesi
anlaşılmaya başlanmıştır.

 Çocukta tersine düşünebilme ve çok boyutlu düşünme zihinsel

becerileri gelişir.

 Bu dönemin en belirgin özelliği çoklu sınıflamadır.

 Somut işlemler döneminde görülen en belirgin zihni

becerilerden biri de nesneleri ölçülerine göre , küçükten
büyüğe veya büyükten küçüğe doğru sıraya koyabilmektir.
  İşlem öncesi dönemde
“Ayşe Hatice’den kısadır.
Pınar Hatice’den uzundur.
En uzun boylu olan kimdir? ”
 Şeklindeki bir problemi çözemezler. Göreceli olarak büyüklük
küçüklük kavramını algılayabilmeleri somut işelmler döneminde
gerçekleşmektedir. Bu tür problemlerde somutlaştırma önemlidir.
 Mantıksal düşünce gelişmiştir.

 Somut işelmler döneminin sonuna doğru mecaz anlamları,

okudukları metnin ana fikrini çıkarma gibi yetenekleri gelişmeye
başlar. Bu dönemde çocukların özgürlük, eşitlik, adalet gibi
kavramları anlaması da güçtür.
 SOYUT IŞLEMLER DÖNEMI 11 YAŞ +

 Çocukta soyut düşünme yeteneğinin başladığı, kavram

oluşturabildiği, hipotez geliştirebildiği ve test edebildiği dönemdir.

 Akıl yürütebilir.

 Mecazi sözleri anlayabilir.

 Bağdaştırıcı analiz yeteneği.

 Öneri getirici düşünce yeteneği.

 İnsanlık, hürriyet, din gibi toplumu ve insanlığı ilgilendiren genel

ve temel problemleri düşünebilir.
 ZEKA GELİŞİMİ

 Zeka, insanın potansiyel zihin gücü şeklinde tanımlabilir.

KÜLTÜRE BAĞIMLI TESTLER

ALFRED BINET VE DAVID WESHSLER

Bugünkü anlamda ilk zeka testi Binet’in okul çocukları için
geliştirdiği zeka testidir. Binet zekayı “iyi akıl yürütme, iyi hüküm
verme ve kendi kendine eleştirme kapasitesi olarak tanımlamıştır.”
Binet- Simon (1905) zeka testi geliştirilmiş. Ülkemiz çocukları için
uyarlama çalışmaları yapılan bu test halen ülkemizde kullanılan bir
testtir.

Ülkemizde uyarlaması gerçekleştirilmiş bir başka zeka testi de

Wechler tarafından geliştirilen zeka testidir.
 Erişkin formundan
esinlenerek daha sonra
çocuk formu (WISC)
hazırlanmıştır. On iki alt
testten oluşan bu test
dünyamda ve ülkemizde en
yaygın kullanılan testtir.

 Bu testin sözel bölüm ile

performans bölümü olmak
üzere iki kısımdan oluşur.

 Stanford- Binet ve Wecshler

testleri kültüre bağımlı
testlerdir.
 KÜLTÜRDEN ARINMIŞ TESTLER

 Bu tip testlerde mümkün olduğunca sözel içerik azaltılmıştır.

Ayrıca bu testlerde zaman faktörü de ortadan kaldırılmıştır.

 Ancak araştırmalar kültürden arınmış olduğu iddia edilen bu

testlerin kültürden bağımsız olmadığı şeklindedir.

 Cattel’in testi farklı kültürlerde kullanılma imkanı olan testtir.


 Kültürden arınmış testler grubunda bulunan bir başka test ise
Raven Progresive Matrice testidir.
 ASİS – ANADOLU SAK ZEKA ÖLÇEĞI

 Tü r k i ye ’ n i n i l k y e r l i z e k a ö l ç e ği d i r.
 A n a d o l u - S a k Z ek a Ö l ç e ğ i , ge n e l z ek a yı v e ge n e l z ek a y ı o l u şt u ra n a n a b i l e şe n l e ri
o b j e k t i f o l a r a k   ö l ç e n b i r e y se l b i r z e k a ö l ç e ğ i d i r. Y ed i a l t t e st te n o l u şa n A S İ S ,
s ek i z f a r k l ı p er f o r m a n s p r o f i l i v e rm e k t e d i r.
 
 Ge n e l Z e k â E n d e k s i
 Sö z e l P o ta n s i y el E n d e k s i
 Gö r s e l P o t a n s i y e l E n d ek s i  
 Be l l e k K a p a s i t e s i E n d e k s i
 Sö z e l   I Q
 Gö r s e l I Q
 Ta r a m a E n d e k s i
 Ta n ı m a B e l l e ğ i E n d e k s i
 Y a ş a r a l ı ğı :                         4 - 1 2
 U y gu l a m a t ü r ü :                 B i re y sel
 U y gu l a m a s ü r e s i :             2 5 - 4 5 d a k .
 Pu a n l a m a   s ü r e s i             3 d a k .
 WVN TESTİ

 Wechsler Nonverbal Yetenek (WNV) nedir?

 Wisc-r zeka ölceğininin zaman olarak eski olmasından dolayı

Türkiye şartlarına uyarlanarak WNV testi olarak
uygulanmaktadır. Yaş aralığı wisc-r testine göre daha geniştir.
4-21 yaş arası genel zeka işleyişi ile ilgili yetenekleri
belirlemek üzere hazırlanmış sözel olmayan bireysel zeka
testidir. WNV zeka testi genel yeteneği sözel ifadelere gerek
duymadan ölçmek için geliştirilmiştir. Wisc-r zeka testi ile
benzerlik göstermektedir. 
TEST BAŞARISINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

 1. Cinsiyet.
 2. Sosyo ekonomik durum
 3. Uyarıcı yoksunluğu
 4. Kalıtım ve çevre
 ZEKA GERİLİĞİ OLAN ÇOCUKLAR

 Zeka geriliğinin en belirgin özelliği, çocuğun zihinsel fonksiyon

itibariyle akranlarından daha az avantajlı bir durumda olmasıdır.

 Çocuğun yaşına uygun öğrenme becerilerinden yoksun olması ve

kendi bakımını gerçekleştirememesidir.

 Zeka testinden 70’in altında zeka bölümü puanı almış olan

kişilerdir. Bu kişilere hafif derecede zeka problemi olan kişiler
denir.

 Zeka geriliğine neden etmenler iki grupta toplanabilir. Organik

nedenlere bağlı, sinir sistemiyle ilgili sorunlardan kaynaklanan
ve kromozom anormalliklerinden kaynaklanan durumlar.
 ÜSTÜN ÇOCUKLAR

 Üstün çocuklar ortalamanın üstünde

zeka bölümü 120 veya üstü olan
çocuklardır.

 Üstün çocuklarla ilgili klasik çalışma

Lewis Terman (1925) ile başlamış,
Stanford Binet testinde ortalama 150
zeka bölümü olan 1500 çocuğu
incelemiştir.

 Milli Eğitim Bakanlığı bu kavramı özel

yetnekli çocuklar olarak kullanmaya
başlamıştır.
YARATICI ÇOCUKLAR

 Yaratıcılık, düşüncenin esnek, akıcı, çağrışımların yoğun

olması gibi özellikleri sonucu yeni, orjinal, alışılmışın dışında
düşünce, davranış veya ürün geliştirme durumudur.

 İnsanda doğuştan belli bir düzeyde potansiyel olarak var

olduğu sanılan bu özellik mümkün olduğunca ortaya
çıkartılması, üzerinde işlenmesi gerken bir yetnektir.

 Sizce yaratıcılıkla zekanın bağlantısı var mıdır?

 KAYNAKLAR

 https://www.bilsemonline.com/blog/wnv-cocuklar-icin-zeka-te
sti-ve-ornekleri-wechsler-
nonverbal

 https://www.projeiq.com/

  Aydın, B. ( 2015). Çocuk ve Ergen Psikolojisi. Nobel

Yayıncılık. Ankara.