SİNİR SİSTEMİ ANATOMİSİ

Öğr. Gör. Dr. Ayşegül ÖZTÜRK BİRGE

•Vücut iç koşullarının kontrolünü sağlar. Örneğin;
tiroid bezinin uyarılarak hormon salgılanması gibi.
•Hareketlerin istemli kontrolünü sağlar ve istemli
hareketleri başlatır. Örneğin; isteğimizle yürümek
gibi.
•Omurilik reflekslerinin kontrolünü sağlar. Sıcak bir
cisme dokunduğumuzda, elimizi hızla çekmek gibi.
•Hafıza ve öğrenme için gerekli deneyimlerin
özümsenmesini sağlar.

Sinir Sisteminin
Görevleri
Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
 Nöron
• Sinir sisteminin yapı taşı olan nöronlar, aksiyon
potansiyelleri aracılığı ile bilgiyi hücrenin bir
kısmından diğer kısmına iletir, ve
nörotransmitter denilen kimyasal maddeler
aracılığı ile de bu bilgiyi başka hücrelere iletirler.

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
Hücre gövdesi
• Nöronun operasyon merkezidir.
• Soma olarak ta isimlendirilir.
• Sitoplazma, çekirdek ve çeşitli organelleri
içerir.

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
Dentrit
• Hücre gövdesinden dışarıya doğru uzanan çok
sayıdaki uzantıya verilen addır.
• Bu uzantılar reseptör görevi yaparlar, başka
sinirlerden gelen uyarıları alıp hücre gövdesine
iletirler.

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
Akson
• Hücre gövdesinde oluşan uyarıları ve sentezlenen
maddeleri diğer nöronlara veya efektör organlara
(örneğin kas) taşıyan ince uzun uzantı.
• Bir sinir hücresinin yalnızca bir aksonu bulunur,
ancak akson daha küçük dallara ayrılarak diğer sinir
hücrelerinde, kaslarda veya organlarda sonlanabilir.
• Aksonların boyu birkaç milimetreden bir metreye
kadar farklılıklar gösterebilir.

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
Myelin kılıfı
• Aksonların çevresini bölüm bölüm katlar halinde
saran yapıya verilen addır.
• Myelin kılıfı aksonu çevredeki dokulardan izole
eder ve sinirdeki uyarı iletimini hızlandırır, çünkü
myelinli sinirlerde uyarı bir boğumdan diğerine
sıçrayıcı tarzda iletilir.
• Myelinsiz sinirlerde ileti hızı 0,25 m/sn iken
myelinli sinirlerde 100 m/sn olabilir.

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
 Sinir Sistemi

Merkezi Sinir Sistemi Periferik Sinir Sistemi

Beyin Omirilik Kraniyal Spinal Otonom Sinir

Sinirler Sinirler Sistemi
(12 çift) (31 çift)

Sempatik Parasempatik
(Adrenarjik) (Kolinerjik)

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
Serebrum

Beyin, tüm Cerebrumun

beynin en sağ
büyük ve en Her iki yarımküresi
kompleks vücudun sol,
parçasıdır. hemisfer sol
Üzeri girintili
çıkıntılıdır.
tabanda yarımküresi
de vücudun
Önden arkaya corpus sağ tarafını
doğru yönetir.
uzunlamasına
callosum Örneğin; sağ
derin bir ile el sol
yarıkla sağ ve yarımküre, sol
sol yarım
birbirine el sağ
küreye bağlanır. yarımküre
(hemisfer) tarafından
ayrılır. kontrol edilir.

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
Cerebrumun gri cevherden oluşan en dış tabakasına, serebral korteks denir. Korteks
kelimesi latince “kabuk” kelimesinden gelmektedir.

Kalınlığı 2-6 mm arasındadır.

Korteksdeki çıkıntılara gyrus, girintilere ise sulcus denir.

En yüksek sinir işlevlerinin yapıldığı alandır.

Kortekste motor merkez ve duyu merkezi bulunur.

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
 Hemisferlerin iç kısmı beyaz cevherden
meydana gelmiştir. Beyaz cevher içinde
miyelinli liflerden başka bazal ganglionlar
denilen gri katman kitleleri bulunur.

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
 Beyin yarım küreleri dört ana loba ayrılmıştır.

Frontal parietal temporal oksipital

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
• Yetişkin bir insanın beyin dokusu boyunca
geçen normal kan akımı, dakikada her 100gr
beyin dokusu için ortalama 50-65ml’dir. Tüm
beyin içinde bu miktar, 750-900ml/dk veya
istirahatteki toplam kalp debisinin %15’idir.

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
• Beynin kan akımı O2, CO2 ve H+ iyon
konsantrasyonundan etkilenmektedir.
• Beyni perfüze eden arteriyal kandaki CO2’nin
konsantrasyonunun artması beyin kan akımını arttırır.
• H+ iyonları beyni besleyen damarların
vazodilatasyonuna neden olur.
• O2 yeterince sağlanamadığı durumlarda beyni besleyen
damarlarda vazodilatasyon gelişir.
• PO2’nin 20mmHg’nın altına düşmesi beyin
fonksiyonlarının kaybına ve komaya neden olur.

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
• Arteryal basınç 60mmHg’nın altında olması
durumunda beyin kan akımı ciddi bir tehlikeye
girer [Ort. Arteryal Basınç= Sistolik Kan Basıncı + 2 Diyastolik Kan
Basıncı)/ 3].

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
Beyin sapı

Serebrumu omuriliğe bağlayan bölümdür

• Diensefalon,
• orta beyin (Mezensefalon),
• pons ve
• medulla oblangata (bulbus) bölümlerinden oluşur.

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
 Beyin sapı; diensefalon

Talamus ve hipotalamusu içerir.

• Açlık ve tokluk merkezi buradadır.

• Hipofiz bezi ve diğer bezlerden hormon salgılanmasını kontrol eder.
• Susama merkezi buradadır. Bu merkez uyarıldığında su dengesinin sağlanması için ADH (antidiüretik hormon) salgılayarak daha çok suyun geri emilmesini sağlar.
• Uyku ve uyanıklık halini ayarlar. Retiküler formasyondan beyin korteksine giden sinir yolları hipotalamustan geçer. Bu sinir yollarının zarar görmesi durumunda, (travma) uyku veya koma durumu ortaya çıkar.
• Seksüel faaliyetleri yönetir.
• Ağrı, korku, kızgınlık, heyecan ve şiddet gibi hislerin kontrolünde rol alır.
• Vücut sıcaklığını ayarlama merkezi buradadır (hipotalamik termostat).

Hipotalamus:

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
Talamus:

• Talamus, ara beynin en büyük ve en alt bölümüdür. İçteki bölüm anlamındadır.

• Gri cevherden yapılmıştır.
• Ana görevi; vücuttan gelen duyu bilgisini daha yüksek beyin kabuğu bölgelerinin okuyabileceği bir
biçime çevirerek ilgili bölgelere yollamak ve yine serebral korteksten gelen emirleri daha alt seviyedeki
ilgili bölgelere iletmektir. Koku hariç serebruma giden tüm bilgilerin gidiş, aynı zamanda geliş yeridir.
• Alınan duyular, burada düzenlendikten sonra serebruma yollanır.

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
 Beyin sapı; orta beyin (mezensefalon)

• Orta beyin görme, duyma, göz ve vücut

hareketlerinden sorumludur.

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
 Beyin sapı; pons

• Beyin sapının alt tarafında

soğan şeklinde bir
bölümdür. Beyin sapının
en geniş parçasıdır.
• 5, 6,7 ve 8. kraniyal
sinirlerin çekirdekleri
burada yer alır.
• Solunum hızı ve
derinliğinin kontrol
edilmesinde rol alır.

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
Beyin sapı; Medülla Oblongata (bulbus)

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
Serebellum (Beyincik)

• Beyincik, beynin ikinci

büyük parçasıdır.
• Beyin yarım kürelerinin
arkasında ve altında,
pons ve medulla
oblangatanın arkasında,
occipital lobun altındadır.
• Kafa arka çukuruna
yerleşmiştir. 125-150 gr
ağırlığındadır.

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
• Cerebellumdan gelen sinir lifleri talamusa oradan da
serebral kortekse geçer.
• Eklem, tendon ve kas reseptörlerinden gelen sinyalleri
alır. Korteks serebri ile hareketleri kontrol eder.
– Özellikle koşma, daktilo yazma, yazı yazma, piyano çalma,
konuşma gibi hızlı kas aktivitelerini kontrol eder.
– Motor aktivitelerin sırasını belirler.
• Beyincik, iç kulaktaki denge merkezi ile birlikte vücudun
dengesini sağlar. Beyinciğin işlevsel bozukluğunda
denge bozukluğu (sarhoş yürüyüşü) görülür.

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
 Sinir Sistemi

Merkezi Sinir Sistemi Periferik Sinir Sistemi

Beyin Omurilik Kraniyal Spinal Otonom Sinir

Sinirler Sinirler Sistemi
(12 çift) (31 çift)

Sempatik Parasempatik
(Adrenarjik) (Kolinerjik)

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
Omurilik (spinal kord)

• Omurilik yaklaşık olarak kadınlarda 43 cm

erkeklerde ise 45 cm uzunluğunda ve 35-40
gram ağırlığındadır.
• Omurilik Kolumna Vertebralis denilen birçok
kemikten oluşmuş bir kemik yapı içinde
bulunmaktadır.

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
• Medulla spinalis,
foramen magnum
seviyesinde bulbusun
alt ucundan başlar
lomber birinci vertebra
korpusunun altında
sonlanır.

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
 Omurilik (spinal kord)

• Omurilik 31 segmentten oluşmuştur.

• Her segmentten bir çift spinal sinir çıkar, bu
sinirler dallara ayrılırlar ve vücudun farklı
bölümlerine ulaşır.

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
Omurilik (spinal kord)

Üç temel fonksiyonu
vardır;
•Omurilikteki inen ve çıkan sinir yolları, beyin ve vücudun sinir sistemi dışında kalan
bölümleri arasında iki yönlü iletişim sağlar.
•Sinir uyarılarını iletir.
•Spinal refleksler için merkez rolü oynar.

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
 Beyin •Beyin ve omurilik meninks denen
üç zarla çevrilerek koruma altına
Omuril alınmıştır.
•Bu zarlar dıştan içe doğru

ik •sert zar (duramater),

•örümceksi zar (araknoid mater)
•ve ince zardır. (piamater)
Zarları
Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
• Dura mater: Kafatası kemiğine yapışık, kalın,
dayanıklı iki katmanlı zardır. Beyni, kafatasına
bağlar ve dıştan gelen darbelere karşı korur.
Dura mater ile araknoid mater arasında
subdural aralık yer alır.

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
• Araknoid mater: Sert zarın altındadır. İnce bağ
dokusu lifleriyle iki zarı birbirine bağlar.
Araknoid mater ile piamater arasında yer alan
subaraknoid aralıkta beyin omurilik sıvısı
bulunur.

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
• Pia mater: En içteki pia mater tüm beyin ve
medulla spinalisi sarar. Çok ince bir tabakadır.
Bu zarda bulunan kan damarları, beyin
dokusunu besler.

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
Beyin Omurilik Sıvısı (BOS)

• BOS, beyin ventriküllerinde choroid

pleksusların kandan süzerek oluşturduğu
sıvıdır.
• BOS, sinir sistemi dokusunun beslenmesi ve
atıklarının atılmasında hayati öneme sahiptir.
Sinir sistemi sıvı ve boşluklar sayesinde bir
bütün olarak sıvı içinde yüzer durumda
bulunur. Beyne gelen darbeyi bölgesel olarak
değil bir bütün olarak karşılar.
Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
• BOS’ un içinde az protein, Na, Cl, K, Ca, glikoz,
oksijen vardır.
• Devamlı akış halindedir.
• Günde 500 ml üretilir.
• BOS’un normal miktarı 150 ml’dir.
• Araknoid zarda bulunan villi arachnoidler tarafından,
piamater aracnoid materdeki kapiller duvarından ve
lenfatik drenaj yoluyla emilebilmektedir.
• BOS’un büyük bölümü 4. ventriküllerden salgılanır.
Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
BOS’ un Görevleri
• Beyni; vurma, çarpma gibi mekanik etkilerden
korur.
• Kan ve sinir hücreleri arasında madde
alışverişini sağlar.
• Merkezi sinir sisteminde iyon değişiminin
dengede kalmasına yardım eder.

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
Serebrospinal sıvı basıncı normalde araknoidal
villi boyunca sıvının absorbsiyonu ile düzenlenir.
Bu nedenle BOS oluşum hızı sabittir.
1. Serebrospinal sıvının yapımında artma
2. Emiliminde azalma ve
3. Perivasküler aralıkta tıkanıklık olursa BOS
miktarı artmaktadır.

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
• BOS’u arttıran • BOS’un arttığını gösteren
durumlar; semptomlar;
– – Baş ağrısı (meninkslerin
Beyin tümörü
kasılması sonucu)
– Hidrosefali – Kusma
– Kafa içi kanama – Papilla stazı(göz sinirlerinin
– Menenjit bulunduğu yerlerdeki bası
sonrası konjesyon gelişir.)
– Bradikardi
– Baş dönmesi
– Bilinç kaybı
– Konvülsiyon/nöbet

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
Kan Beyin Bariyeri

• Genelde bariyer, su, CO2, O2, lipidde eriyen alkol

ve çoğu anestetiklere karşı oldukça geçirgendir.
Na, Cl, K gibi elektrolitlere az geçirgen ve plazma
proteinleri ile lipidde erimeyen büyük organik
moleküllere ise geçirgen değildir.
• Çoğu protein yapısında olan antikorlar ve yağda
erimeyen ilaçların BOS ve beyin parankimasında
etkili konsantrasyonu sağlaması çoğu kez
olanaksızdır.
Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
• Beyin glikoz ile beslenir. Nöronlara glikoz
verilmesinin özgün bir özelliği, glikozun hücre
zarı boyunca nöronlara transportunun, diğer
vücut hücrelerinin çoğunda olduğu gibi
insüline bağımlı olmamasıdır.

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
Periferik Sinir Sistemi

Merkezi sinir sistemi dışında kalan yapılar.

• Kraniyal sinirler
• Spinal sinirler

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
Kraniyal Sinirler

• 12 çifttir
• Beyin ile baş, boyun ve gövdenin çeşitli
bölgelerini birbirine bağlar.
• Çoğu hem duyu hem motor uyarı taşır
• İsimleri primer fonksiyonlarına ve liflerin
dağılımına göredir.

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi
Hemşirelik Bölümü
Spinal sinirler

• Omurgadan 31 çift spinal sinir çıkar

• Hem duyu hem motor uyarılar taşırlar ve
omurilik ile kol, bacak, boyun ve gövde
arasında 2 yönlü bir iletişim sağlarlar.
• Omurgadan çıktıkları seviyeye göre
isimlendirilirler

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
Otonom Sinir Sistemi (Visseral – Vegetatif Sinir
Sistemi)
• Otonom sinir sistemi; solunum, sindirim,
metabolizma, sekresyon gibi önemli vücut
fonksiyonlarını düzenler ve idare eder. Bütün bu
faaliyetleri isteğimiz dışında gerçekleştirir.
• Otonom sinir sistemi, sempatik sinir sistemi ve
parasempatik sinir sistemi olarak ikiye ayrılır. Her iki
bölüm, aynı organ üzerinde birbirini kontrol edici zıt
etki yapar.

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
Sempatik Sinir Sistemi (SSS)
• Sempatik sinir sistemi, sinir sisteminin
duygularla hareket eden kısmıdır. Üzüntü,
korku hallerinde aktiviteleri artar, kalp hızlanır
ve sindirim yavaşlar.

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
Sempatik Sistemin Organlar Üzerine Etkisi

• Göz bebekleri (pupilla) genişler/büyür.

• Kalp atımı hızlanır. Kalp kası güçlü kan pompalar ve kan basıncı yükselir.
• Dolaşımdaki kan önemli organlara çekilir, Kalp kaslarına daha fazla kan
gider.
• Deri terler.
• Solunum yolları genişler ve solunum hızlanır.
• Kandaki şeker seviyesi artar.
• Sindirim sistemindeki ve idrar yollarındaki sfinkterler kasılır.

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü
Parasempatik Sistemin Organlar Üzerine Etkisi
• Kalp hızını yavaşlatır.
• Solunum yolu ve göz bebeklerini daraltır.
• Tükürük ve bağırsak salgıları ile bağırsak
hareketlerini artırır.
• Sfinkterler gevşetir, idrar ve dışkı üzerindeki
kontrolü kaybolur.
• Kalp damarlarını daraltır.

Ankara Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi

Hemşirelik Bölümü