2.

TEKTONIKA eta ERLIEBEA

1. Teoria orogenikoen bilakaera historikoa
Orogenia: orogenoak sorrarazten dituen eta milioika eta milioika urte irauten duen
prozesua da.

Orogenoa: Lurraren gainazalean arroken deformazioaren ondorioz sortutako

mendikatea da. Milaka kilometro luze eta ehunka kilometro zabal izan daitezke.

Orogeno zaharrenak higatuta daude eta

azkenengo orogenoak gaur egungo
mendikateak dira.

Azken orogenia Alpetar orogenia izan da

(Mesozoiko bukaeran hasi, duela 65 m.u., gaur
egun arte).
1.1. Eredu orogeniko fixistak
Kontinenteen kokapen geografikoa ez da aldatzen.

Mendikateak arrokak hondoratu eta ondoren goratzean sortzen dira.

Azalpen desberdinak daude honetarako:

- Geosinklinalaren hipotesia: sedimentuak hondoratzean geosinklinal batean,

presioa eta tenperaturagatik, urtzen dira, dilatatu, eta goiko sedimentuak gora
egiten dute.
- Uzkurduraren hipotesia: Lurra hozten ari denez, bolumena galdu eta uzkurtzen da,
zimurtuz eta mendikateak eratuz.
GEOSINKLINALAREN HIPOTESIA
UZKURDURAREN HIPOTESIA
XX. mendean baztertu ziren eredu orogeniko fixistak:
- Tolestura handiak sortzeko beharrezkoak ziren indar
tangentzialak nondik zetozen ez zutelako azaltzen.
- Kontinenteak lekuz aldatu direla historian zehar frogatuta
dagoelako.
• Duela 200 m.u. kontinente guztiak elkarturik zeuden
Pangea izeneko superkontinentean.
• Lurraren historian zehar kontinenteak lekuz aldatu egin dira
• Kretazikoaren amaiera (-65 m.u.)
Kontinenteen jitoaren frogak

• Wegenerrek froga geografikoak eta geologikoak

aurkezteaz gain…
• Froga paleontologikoak ere aurkeztu zituen
• Eta froga paleoklimatikoak; duela 200 miloi urteko
sedimentu glaziarrek kontinenteen jitoa baieztatzen
zuten.
1.2. Eredu orogeniko mobilistak
Kontinenteen kokapen geografikoa aldatzen da.

- Kontinenteen jitoaren hipotesia: kontinenteak itsas hondoaren gainean mugitzen

dira. Kontinentea aurrera mugitzean presioa egiten du aurrealdean eta materialak
tolesten ditu. Materialak gora egiten dute eta mendikateak eratzen dira.
- Plaken tektonikaren teoria: itsas hondoak eta kontinenteak mugitzen dira
elkarrekin, zinta garraiatzaile baten gainean bezala, mantuaren konbekzio
korronteak bultzatuta.
- Kontineenteen jitoaren hipotesiaren bideoa: https://vimeo.com/146092719

https://zientziakaiera.eus/2021/01/11/plaken-tektonikaren-historia/
 PLAKEN TEKTONIKAREN TEORIA
• Prozesu edo gertaera geologiko gehienak (lurrikarak, mendikateen
eraketa, sumendien jarduera, hondo ozeanikoaren hedapena eta abar)
azaltzen ditu.

• Plaken tektonikaren teoriak proposatzen duena honela laburbildu daiteke:

➢ Litosfera geruza zurruna da, eta plaka edo zati handietan banatuta dago.

➢ Plaka hauek mugitu egiten dira mantuko konbekzio korronteek eraginda.

➢ Plaken mugimenduen ondorioz, plaken ertz edo mugak geologikoki aktiboak

dira, eta bertan gertatzen dira barne-prozesu geologiko gehienak: magmatismoa,
sismikotasuna, mendikateen eraketa, harrien deformazioak, etab.

➢ Litosfera ozeanikoa dortsal ozeanikoetan sortzen da eta subdukzio eremuetan

hondoratu eta deuseztatu egiten da.
➢ Plaka litosferikoak desberdinak dira:
- azalarengatik: handiak, ertainak, txikiak.
- izaera eta osaerarengatik :ozeanikoak—dentsoagoak, basaltikoak .
Kontinentalak—dentsitate txikiagoa, granitikoak .
- lodierarengatik: ozeanikoak meheagoak kontinentalak baino.

➢ Plaka litosferikoak higitzen ari dira. Mugikortasunaren kausa, Astenosferan dauden

konbekzio- korronteak dira, bero fluxuak sortzen baitituzte. Plakak ez dira berez mugitzen,
mantuko konbekzio korronteek mugitzen dituzte.

Konbekzio korronteak (gazt. eta english)

https://youtu.be/SxUj_vOXRvg

https://youtu.be/UR_IE7bVl90
PLAKA LITOSFERIKOAK • Litosfera:

✔ Geruza zurruna da eta

plaka litosferikotan
zatitua dago.

• Plaka litosferikoak:

✔ Mantuaren goialdea eta

lurrazalaz osatuta
daude.

• Motak:

✔ Ozeanikoak
✔ Kontinentalak.
✔ Mistoak.
 PLAKEN TEKTONIKAREN TEORIAREN FROGAK

▪ Hondo ozeanikoaren erliebea: dortsalak eta hobi

ozeanikoak
▪ Ozeano-hondoaren adina
▪ Litosfera ozeanikoaren paleomagnetismoa
▪ Lurrikaren eta sumendien banaketa
▪Benioff Planoa
 1-HONDO OZEANIKOAREN ERLIEBEA

http://fuentesnuevasctm.blogspot.com/2009/11/imagenes-del-planeta.html
• 2- Hondo ozeanikoaren adina

Hondo ozeanikoaren adina handitzen da dortsaletik

urruntzen garen heinean.
Ozeano Atlantikoaren hondoaren adina, milioi urtetan
2-Hondo ozeanikoaren adina
 3-Litosfera ozeanikoaren paleomagnetismoa

• Dortsaletan hondo ozeanikoa sortu eta hedatzen da.

Harrien paleomagnetismoak hipotesi hori frogatzen du.
• Paleomagnetismoaren bitartez egiaztatzen da hondo ozeanikoaren
hazkuntza simetrikoa dortsalaren alde bietan
4-Lurrikaren eta sumendien banaketa
• Lurrikaren epizentruen banaketa; banaketa hau uniformea al da?
• Sumendi aktiboen banaketa; bat al dator lurrikaren banaketarekin?
5- Benioff-planoa.
Mendikateak
2. ERTZAK
Ertzak plakek elkar ukitzen duten guneak dira.

MOTAK:

- ERTZ KONBERGENTEAK
- ERTZ DIBERGENTEAK
- EBAKIDURAKO ERTZAK
ERTZ KONBERGENTEAK: Plakak elkarrengana
gerturatzen direnean
SUBDUKZIO-EREMUAK
A-1. BI LITOSFERA OZEANIKO
A-2.LITOSFERA OZEANIKOA ETA KONTINENTALA
ERTZ KONBERGENTEAK: Plakak elkarrengana
gerturatzen direnean
B- KONTINENTEEN TALKA (obdukzio eremuak)
BI LITOSFERA KONTINENTAL
ERTZ DIBERGENTEAK: Plakak elkarrengandik
urruntzen direnean
EBAKIDURA ERTZAK: Plakak horizontalean, kontrako
noranzkoan higitzen direnean
3. GUNE BEROAK

Gandor termikoak plaka barnera iristen direnean GUNE BEROAK

sortzen dira.

Litosfera motaren arabera bi fenomeno sortzen dira:

● Litosfera ozeanikoan: JATORRI BOLKANIKOKO UHARTEAK

● Litosfera kontinentalean: RIFTAK

 A- JATORRI BOLKANIKOKO UHARTEAK

https://youtu.be/yEptxU08yf8
B- RIFTAK
4. DEFORMAZIOAK
a) Tolesturak
b) Failak
Tectónica de placas
https://www.youtube.com/watch?v=YWi_a5XdM2M

https://www.youtube.com/watch?v=q5tTpFOMpL4

Puntos calientes
https://www.youtube.com/watch?v=VtsFFXtGmIo