Sosyal Psikoloji

Dr. Öğretim Üyesi DENİZ ÖZDEMİR

4. Hafta
Neler Öğreneceğiz?

• Sosyal etki ve uyum

• Dört Klasik Sosyal Etki Araştırması
Sosyal karşılaştırma: İnsanların kendi yetenek ve fikirleri hakkında bilgi
sahibi olmak için kendilerini diğerleriyle karşılaştırmalarıdır.

3
Bilişsel çelişki: Davranışla tutarsız olan tutumların yarattığı psikolojik sıkıntı
ve bunun tutumları değiştirmek yönünde yarattığı baskıdır. Avrupa’dan gelen
bu etkiye toplu olarak grup zihni yaklaşımı denilebilir.

20. yüzyılın başında davranışçılığın sosyal psikolojide güçlenmesiyle, Allport

tarafından grup zihni yaklaşımı reddedilmiş ve onun yerine grup zihni, birey
temelinde açıklanmıştır.

Yine aynı dönemde, başka bir koldan tutum çalışmaları başlamıştır.

4
Sosyal karşılaştırma ve bilişsel çelişki kuramları Festinger tarafından ileri
sürülmüştür.
2. Dünya Savaşı sonrasında ırkçılığı anlamak için geliştirilen kavramlardan en
önemlisi Adorno tarafından geliştirilen Otoriteryen Kişilik kuramıdır.

5
Sosyal temsiller: Sosyal olguların verili bir kültür ya da toplumda anlaşılma
biçimi ve bu anlama biçiminin söz konusu sosyal olguları yorumlamada bir
temel sağlamasıdır.
Temsilcisi Serge Moscovici'dir.

Sosyal kimlik: Bireyin benliğinin bir parçasını oluşturan, grup

üyeliklerinden elde ettikleri kimliktir. Bireyin benliğinin başka bir parçasını
oluşturan bireysel kimlikten farklıdır.

Temsilci Fritz Heider'dir.

6
Atıf kuramı: Bireylerin günlük yaşamda diğerlerinin davranışlarını nasıl
açıkladıklarına odaklanan kuramdır.
Sosyal biliş: Nesneler değil, insanlar hakkındaki bilgiyi işlemeyle ilişkili
zihinsel süreçlerin ya da sosyal etkileşimle ilgili zihinsel süreçlerin
çalışılmasıdır. Sınırlı bilgi işleme kapasitesi: İnsanın psikolojik kaynaklarının
sınırlı olduğunu ve bu kaynakları korumanın psikolojik, süreçlerin doğasını
belirlediğine işaret eden bir terimdir.

2. Dünya savaşında Almanya’dan Lewin ve Asch ve Türkiye’den Muzafer

Sherif ABD’ye göç etmişler ve hem davranışçı yaklaşımı hem de grup zihni
yaklaşımını reddetmişlerdir.
7
Korelasyon Yöntemi: İki ya da daha çok değişken arasında kendiliğinden
oluşan ilişkileri araştırma yöntemidir.
En güçlü yanı, etnik köken, cinsiyet, yaş ve sosyal statü gibi önemli etmenlerle
ilişkin sorunların gerçek yaşam ortamlarında araştırılması olan yöntem,
korelasyonel yöntemdir.
Katılımcı gözlem: Araştırmacının gözlediği toplum ya da gruba katıldığı ve
hatta bir süre birlikte yaşadığı yöntemdir.
Doğal gözlem: Belirli bir davranış konusunda doğrudan ve betimsel bilgi
edinmeyi sağlayan ve davranışların doğal ortamlarda izlendiği yöntemdir.

8
Sosyal etki sonucu gruba uyma davranışı oluşur. Gruba uyma davranışı sosyal
davranış düzenliliğini yaratır.

Sosyal Davranışın Nedenleri

Benzerlik
Sosyal Etki Uyma Davranışı (Sosyal Davranış Davranış
Düzenliliği)
Dört Klasik Sosyal Etki Araştırması

• Araştırma 1: Sherifin “Grup Normunun Oluşması” deneyi

• Araştırma 2: Asch 'in “ Uyma ” deneyi:
• Araştırma 3: Milgram ’ın “İtaat” deneyi:
• Araştırma 4: Zimbardo ’nun “Stanford Hapishane ” Deneyi:
OTOKİNETİK ETKİ (BENİMSEME)

Karanlık bir odada bir ışık noktasına bir süre bakıldığında bu ışık noktası
hareket ediyormuş gibi görünür.

11
Araştırma 1: Sherifin “Grup Normunun Oluşması” deneyi

• Deneyin amacı; grup normlarının (standart ve kurallarının) oluşmasını ve kişilerin normlara uyma

davranışını öğrenmektir.

• Sherif otokinetik etki (autokinetic effect) diye bilinen bir görsel algı yanılgısından faydalanmıştır.

• Deneyde katılımcılara tamamen karartılmış bir odada hareketsiz duran bir ışık gösterilmiştir.

• Karanlık bir odada hareketsiz duran bir ışık noktasına bir süre gözümüzü kaydırmadan dikkatle

bakarsak, ışık aslında yerinde durduğu halde, hareket ediyormuş gibi görünür.
OTOKİNETİK DENEYİ (BENİMSEME)

Otokinetik etki denilen bu algı yanılmasından yararlanılan bu araştırma üç

aşamalı olarak yürütülmüştür.
• 1.aşama: Daha önceden birbirlerini tanımayan bireyler karanlık odaya
birer birer alınarak kendilerinden ışık noktasına dikkatlice bakmaları ve
kaç santim hareket ettiğini tahmin etmeleri istenmiştir.

• Başta değişik tahminlerde bulunan her bir birey, birkaç tekrardan sonra
kendisi için bir tahmin standardı oluşturmuştur.

13
Araştırma 1: Sherifin “Grup Normunun Oluşması” deneyi

• Deneklere algı deneyi yapılacağı söylenmiş ve aralıklarla gösterilen ışığın ne

kadar hareket ettiği sorulmuştur.

• Deneyin amacı; grup normlarının (standart ve kurallarının) oluşmasını ve

kişilerin normlara uyma davranışını öğrenmektir.
Araştırmanın Sonuçları

• Deneye tek katılan katılımcılar önce farklı sayılar söylemişler, zamanla

ortak bir sayıda karar kılmış ve bir standart geliştirmişlerdir.

• Daha sonra birbirinden farklı standart geliştirmiş bu kişiler gruplar halinde

laboratuvara alınarak deney tekrarlanmıştır. Burada görülen, birbirinden
farklı standart geliştirmiş kişilerin bir araya geldiklerinde, bu
standartlarından vazgeçerek grup halinde tek bir standart oluşturmalarıdır.
• Sherif yaptığı bir başka araştırmada, denekleri önce teker teker deneye
almak yerine, onları doğrudan grubun içine sokmuştur.

• Daha önce kendi başlarına bir standart oluşturmamış olan bu denekler,

grupta çok daha çabuk ve kolay bir şekilde ortak bir norm oluşturmuşlardır.
Sherif’ in bu çalışması bizlere; fiziksel gerçeğin belirsiz olduğu hallerde kişinin
durumu belirlemeye ve bir yere tutunma ihtiyacı hissettiğini göstermektedir.

Bu nedenle kişi bir gerçek yaratır. Bu gerçek, kişi yalnız olduğunda onun
tarafından, başkaları ile beraber olduğunda ise etkileşim sonucu grup tarafından
yaratılır ve bu standarda beraberce uyulur.
Araştırma 2:
Asch 'in “ Uyma ” deneyi:

İnsan, doğru bildiğini sandığı şeyin tersini iddia eden bir grupla karşılaşırsa
ne yapar?

Asch’in (1951, 1952) yaptığı deneyde; laboratuvarda 7-8 kişilik gruplara,

sırayla birçok kart çifti gösterilmiştir. Her kart çiftinin birinde çeşitli
uzunlukta üç çizgi, diğerinde ise tek bir çizgi olup bu tek çizgi diğer karttaki
üç çizgiden biriyle aynı uzunluktaydı.
DENEYİN SONUÇLARI

• Deney grubunda denek dışında diğerleri araştırmanın asistanlarıydı.

• Araştırma asistanları önce sorulara doğru cevap vererek deneğin güvenini kazandılar.

• Daha sonra yanlış cevap verdiklerinde deneklerin büyük çoğunluğunun grubun

cevabına uyduğu görüldü

• İnsanların % 35 gibi azımsanamayacak bir kısmının, gruba uyarak apaçık gördükleri

şeyin tersini söylemeleri, gerçekten şaşırtıcı ve önemli bir bulgudur.
Asch ile Sherif Deneyinin Benzerlik ve Farklılıkları

• Her iki deneyde de katılımcılar grubun fikrine uymuşlardır.

• Sherif’ in araştırmasında fiziksel gerçek belirsizdir. Birey, gerçeği tanımlamak için grup
kararına muhtaçtır.

• Asch'in araştırmasında ise, apaçık fiziksel durum, bireye gereken bilgiyi temin ettiğinden,
bireyin gruba bir bilgi kaynağı olarak ihtiyacı yoktur.

• Sherifin deneyinde, uyma davranışının altında fikren de kabul etme,

• Asch'in deneyinde ise uyma, sadece davranış düzeyinde oluşmakta, daha derine inen bir
tutum değişimi ya da benimseme söz konusu olmamaktadır.
Araştırma 3:

Milgram ’ın “İtaat” deneyi:

• İnsanlar sosyal etkiye ne dereceye kadar boyun eğerler? Sosyal etkiye itaat etme
veya başkaldırma nasıl oluşur?

• Milgram deneyinde deneğe cezanın öğrenmeye etkisi üzerinde bir deney

yaptıklarını söyler.

• Denek öğretmen rolündedir, diğer bir oda da ise araştırmacının asistanı yer alır.
Ancak denek diğer odadaki kişiyi de katılımcı sanmaktadır.
• Deneğe diğer odadaki öğrenci konumundaki kişiye, öğrenme psikolojisinde
kullanılan kelime çiftlerinden sorması söylenir.

• Yanlış verilen her cevapta öğrenciye elektrik şoku bir önceki yanlış cevaptan 15
volt daha yükseltilerek verilecektir.
 Milgram ’ın “İtaat” Deneyinin Sonuçları

• Bu ilk araştırma ABD’de Yale Üniversitesi’nde yapılmıştır.

• 40 katılımcıdan hiçbirisi 300 volttan önce durmamıştır.

• 5 denek 300 volttan sonra,
• 4 denek 315 volttan sonra,
• Diğer bir 5 denek de seride daha sonra durarak araştırmaya devam etmeyi
reddetmişler.

• Geriye kalan 26 denek (yani bütün deneklerin % 65'i) deneyin sonuna kadar
devam ederek 450 voltluk şoku öğrenciye vermiştir.
Araştırma 4: Zimbardo ’nun “Stanford Hapishane ” Deneyi:

• Bu deneyde 24 normal, sağlıklı bireye rastgele mahkûm veya gardiyan rolleri verilmiştir.

• Bu deney, Stanford Üniversitesi psikoloji binasının bodrum katındaki laboratuvar sahte bir hapishaneye
çevrilerek yapılmıştır.

• Deneyin iki hafta sürmesi planlanmıştır.

• Ancak, hem mahkumlar hem de gardiyanlar rollerine çok çabuk adapte oldukları için deney 6. gün
sonunda sonlandırılmıştır.

• Bu deneyin sonuçları şunu gösteriyor; normal, sağlıklı bireyler kendi kişisel kimliklerini kaybederek
kendilerinden oynamaları beklenen role girip o rolün gerektirdiği şekilde davranışlar sergileyebilirler
(Haney, Banks ve Zimbardo, 1973).
 NELER ÖĞRENDİK

• Sosyal psikologlar, sosyal psikoloji sorularına yanıt ararken bilimsel yöntemi

kullanırlar.

• Bireyler toplum içerisinde sosyal etki sonucu gruba uyma davranışı gösterirler.
Sosyal davranışın düzenliliği toplumda çatışmayı engeller.