Međunarodno pravo mora

More i njegov značaj

- U najširem smislu, u vidu se ima svjetski okeani (70,6% Zemljine
površine)
- 5 okeana (Tihi, Atlantski, Indijski, Južni i Sjeverni) i mora (razne i
brojne statistike: 81, 113, 54...)

Mora:
1) Rubna (ivična),
2) Sredozemna (između kontinenata),
3) Unutrašnja (u kontinentima),
4) Zatvorena (poluzatvorena): Sredozemno, Crveno, Južnokinesko,
Karipsko...
- Naziv može da zavara (npr. Galilejsko more, u stvari je jezero)
- Ima i mora sa drugačijim nazivima (Persijski zaljev, Meksički
zaljev...)

Značaj mora:
- Izvor hrane i pitke vode,
- Za dobijanje nafte i gasa,
- Izvor energije,
- U turističke i rekreativne svrhe...

Pomorski saobraćaj:
- Jedan od najvažnijih, najekonomičnijih i najatraktivnijih vidova
saobraćaja
- Oko 90% svjetske trgovine (nafta, rude...)
- Međunarodno pravo mora (javnopravni dio) i međ. privrednim
(pomorskim) pravom (privatnopravni dio)
- Položaj vazduhoplova
- Cjevovodi i razni kablovi na dnu mora

Živa bogatstva mora:

- Ogromna živa bogatstva
- Ribolov (privredni, sportski i u naučne svrhe)
- Obnovljivi resursi

Rudna bogatstva:
- Mnoga područja su netaknuta
- Olovo, titan, mangan, vanadijum, bakar, fosfor...
- Velike zalihe nafte, ispod arktičkog mora oko 25% svjetskih rezervi
nafte
- Rudna bogatstva su neobnovljiva
Međunarodnopravni problemi:
- Mogu li biti u vlasti država? Postoje određeni pojasevi čiji se pravni
režimi razlikuju
- Pitanje statusa broda i vazduhoplova iznad mora
- Formulisanje određenih međ. krivičnih djela i njihovo kažnjavanje
- Pitanje zagađenja mora i dužnost država da čuvaju morsku sredinu

Međunarodno pravo mora

- Oblast MJP, sadrži norme o razgraničenju pojedinih dijelova mora i
pravnom režimu u njima
- Pravni izvori: međ. ugovori, običajna pravna pravila, drugi izvori MP-
a, ali i unutrašnji propisi
- Prva pravila nastala su običajnim putem, kasnije kodifikovana; npr.
načelo slobode mora preraslo u normu jus cogens
- Tri velike međ. Konferencije
Prva (Ženevska 1958.), uspješna, potpisane 4 konvencije:
1) O teritorijalnom moru i spoljnom morskom pojasu,
2) O otvorenom moru,
3) O ribolovu i očuvanju bioloških bogatstava otvorenog mora,
4) O epikontinentalnom pojasu.

- II konferencija takođe u Ženevi 1960., bez rezultata

- III konferencija o pravu mora (počela s radom 1973., završena
usvajanjem Konvencije o pravu mora 1982.); najvažniji izvor

- Niz drugih univerzalnih i regionalnih konvencija; unutrašnji propisi

(širina teritorijalnog mora, širina epikontinentalnog pojasa...)
- Nautička milja (1.852m)
- Polazna linija (linija od koje se mjeri širina teritorijalnog mora), ali i
drugih pojaseva
- Normalna (vijugava linija koja prati najisturenije tačke obale za
vrijeme oseke) ili prava (ravna; spaja istaknute tačke na kopnu i
ostrvima, ukoliko je obala razuđena)

Brod:
- Plovno sredstvo koje služi za prijevoz lica i stvari
Podjela:
1) Prema tipu (konstrukciji): pomorski, jezerski i riječni,
2) Prema namjeni: tankeri i drugi teretni, brodovi za krstarenje i drugi
putnički, feriboti,ribarski, ratni, namjenski...,
3) Prema pogonu (nuklearni, jedrenjaci...),
4) Načinu plovidbe: površinski, podmornice...

- U vojne svrhe, za prijevoz robe i putnika, naučna istraživanja...

- Sa stanovišta MP-a najznačajnija je podjela na trgovačke i državne
netrgovačke (ratni i ostali)

Trgovački:
- Svaki brod koji ne pripada ratnoj mornarici i nije u nekoj državnoj
službi
- Služi u trgovačke svrhe (za prijevoz robe i putnika)
- Nije važno da li je u državnoj ili privatnoj svojini
- U vrijeme rata može se pretvoriti u ratni

Ratni (javni, državni netrgovački):

- Ratni su najbrojniji i najvažniji
- Uživaju odgovarajuće imunitete
Ratni:
Osnovne karakteristike:
1) Pripada ratnoj mornarici neke države,
2) Ima odgovarajuće spoljne znake raspoznavanja,
3) Zapovjednik je u službi odnosne države,
4) Posada je podvrgnuta vojnoj disciplini.

- Neophodno je postojanje sva 4 elementa

- U dalekoj prošlosti nije bilo velike razlike između ratnih i
trgovačkih

Podjela ratnih brodova (sa stanovišta savremenog MP-a):

1) Borbeni (ratni u užem smislu),
2) Pomoćni,
3) Specijalni.
- Sa stanovišta MP-a položaj ratnih se bitno razlikuje od položaja
trgovačkih brodova
- Ratni je predstavnik suvereniteta svoje države i podložan samo
njenoj jurisdikciji
- Dužan da se ponaša prijateljski prema obalnoj zemlji i poštuje njene
propise

Ostali javni brodovi:

- Posebno zanimljivi carinski (uloga je zaštita državnih interesa) i
reprezentativni (prevoze stranog šefa države, diplomatske
predstavnike, državne delegacije; uživaju neprikosnovenost samo
dok traje službena misija)

Državna pripadnost broda:

- Naziv za posebnu pravnu vezu između broda i države pod čijom je
zastavom
- “nacionalnost broda”
- Ne mora da znači da je brod u vlasništvu zemlje čiju zastavu vije
- Pripadnost se ogleda na osnovu upisa broda u odgovarajuće
registre

Brodske isprave, oznake, identifikacija:

- Brodske isprave (isprave i dokumenti o pravnom statusu broda,
tehničkim svojstvima, članovima posade...); upisni list, popis
posade...
- U širem smislu i brodske knjige (brodski list, mašinski dnevnik,
radio-dnevnik...)

- Oznake brodova (spoljni znaci za njegovu identifikaciju); kod

trgovačkih: ime broda, ime luke u kojoj je upisan u registar, oznaka
firme kojoj pripada...
- Kod ratnih: obično maskirne boje, ime broda i odgovarajuća šifra
- Identifikacija:
1) Državna pripadnost broda,
2) Ime i oznake broda,
3) Luka upisa,
4) Baždarski podaci o brodu,
5) Klasa broda,
6) Pozivni znak broda.

Zastava:
- Koriste se u razne svrhe
- Brodska zastava (zastava državne pripadnosti broda), vije se na
katarki (krmi)
- Pomorska zastava (kod ratnih, zastava odnosne ratne
mornarice), britanska, američka, ruska...
Elementi koji utiču na pravni položaj broda:
Međunarodnopravni položaj broda zavisi od više elemenata:
1) Karakter broda: ratni ili trgovački,
2) Državna pripadnost broda,
3) Mjesto gde se brod nalazi.

Karakter broda:
- Ratni i javni državni brodovi uživaju imunitet ma gdje se nalazili
- Ratni brodovi kao vojne jedinice; posebna vojna disciplina

Državna pripadnost broda:

- Pitanje državne pripadnosti važno u ratu i miru (npr. pravilo o 3
strana ratna broda u u teritorijalnom moru neke druge države)
Mjesto gdje se brod nalazi:
- Sukob teritorijalne i personalne nadležnosti (npr. brod CG u
teritorijalnom moru Italije)
- Trgovački brod je u teritorijalnom moru druge države potčinjen
vlasti i propisima te države; u svom obalnom moru i na otvorenom
moru pod jurisdikcijom svoje države

Dijelovi mora prema pravnom položaju

- Jedinstvena fizička cjelina, ali ipak podijeljena na pojaseve

1) Delovi mora pod suverenitetom obalne države (unutrašnje
morske vode i teritorijalno more),
2) Dijelovi otvorenog mora nad kojima sve države imaju određena
prava (spoljni morski pojas, epikontinentalni pojas, isključiva
ekonomska zona),
3) Dijelovi mora nad kojima sve države imaju određena prava
(otvoreno more i Međunarodna zona).
Dijelovi mora pod suverenitetom obalne države:
- Obalno more (uz obalu neke države)
- Između njenih obala i otvorenog mora
- Unutrašnje i teritorijalne vode
- Pod suverenitetom obalne (pribrežne) države; određena
ograničenja u teritorijalnom moru

Unutrašnje morske vode:

- Dijelovi mora koji se prostiru od polazne linije teritorijalnog mora
prema obali
- Obuhvataju more između visoke granice kod plime i niske kod
oseke, luke, zalive, ušća rijeka, zatvorena mora, unutrašnje vode...
- Obalna država ima puni suverenitet kao nad suhozemnom
teritorijom, strani brodovi nemaju pravo neškodljivog prolaska
- Strani trgovački brodovi u potpunosti potčinjeni vlasti obalne države
- Strani ratni brodovi uživaju imunitet, ali su dužni da se uzdrže od
određenih inače dopuštenih postupaka

Morske luke:
- Od interesa za MP su samo međunarodne luke
- Trgovačke i ratne (vojne) luke
- Oko 5 500 luka u svijetu, najveće: Njujork, Nju Džersi, Šangaj,
Roterdam, Singapur...

Zalivi:
- Jasno istaknute morske uvale koje zadiru u kopno
- Ako širina ulaza u zaliv ne prelazi 24 n.m., zaliv se smatra
unutrašnjim morskim vodama

Unutrašnje more:
- Veliki prostor slane vode koji je sa svih strana okružen kopnom
- Ako obala pripada jednoj državi, to je njeno unutrašnje more; ako
obale dijele 2 ili više država, sporazumno dijele i more
- Drugačije razgraničenje kod jezera (npr. Kaspijsko, Aralsko,
Mrtvo...)

Teritorijalno more:
- Od obale ili unutrašnjih morskih voda u pravcu otvorenog mora
- Pravilo da svaka obalna država ima pravo na sopstveno teritorijalno
more prerasla je u međunarodnopravnu normu, dio je opšteg MP-a
- Teritorijalno more, vazdušni prostor iznad njega i podmorje pod
suverenom su vlašću obalne države (ima isključivo pravo vršenja
zakonodavne, sudske i policijske vlasti, vršenja sanitarnog i
carinskog nadzora...
- Ima i određenih ograničenja

- Širina teritorijalnog mora (po Konvenciji iz 1982. do 12 n.m.)

- 165 članica Konvencije; neke nečlanice proglasile veću širinu t.m.
od dozvoljene
Pravo neškodljivog prolaska:
- Staro pravo brodova da prolaze kroz teritorijalno more obalne
države, bez narušavanja njene bezbjednosti, mira i poretka, a u
skladu sa pravilima MP-a
- Ženevska konvencija o t. moru i spoljnom morskom pojasu, kao i K.
UN o pravu mora
- Po Konvenciji prolazak je škodljiv u 12 slučajeva

- Prolazak se svodi na plovidbu teritorijalnim morem, bez prekida i

odlaganja; u određenim slučajevima dozvoljeno je zaustavljanje
 Dijelovi mora nad kojima obalna država ima
određena prava:
- Van državne teritorije, postoje određeni interesi
- Određena posebna prava obalnih država
Pojasevi:
1) Spoljni morski pojas,
2) Epikontinentalni,
3) Isključiva ekonomska zona.

Spoljni morski pojas:

- Dio otvorenog mora uz teritorijalno more obalne države
- Sloboda mora ograničena pravom obalne države da vrši nadzor:
1) Radi sprječavanja kršenja određenih zakona i propisa,
2) Kažnjavanje za kršenje tih zakona i propisa.
- Do 24 n.m. Računajući od polaznih linija od kojih se mjeri širina
teritorijalnog mora
- Država sama određuje da li će imati s.m.p. I kolika će biti njegova
širina; u savremenoj praksi od 2 do 24 n.m.

Epikontinentalni pojas:
- Obuhvata morsko dno i podzemlje podmorskih prostora koji se
protežu van njenog t.m.
- Do 200 n.m.
- Kontinentalna ravnina (50-100 km, dubina oko 200 m) –
kontinentalna strmina (1.500-3.500 m u dubinu) – kontinentalna
kosina
- U izuzetnim slučajevima do 350 n.m.; u tim slučajevima obalna
država dostavlja obavještenje o tome Komisiji za granice
epikontinentalnog pojasa
- U ovom pojasu obalna država ima suverena prava radi istraživanja i
iskorišćavanja ovog pojasa
Isključiva ekonomska zona:
- Pojas određene širine od teritorijalnog mora u pravcu otvorenog
mora, obalnoj državi su priznata isključiva prava u pogledu
iskorišćavanja bioloških i mineralnih bogatstava mora i podmorja
- Do 200 n.m. mjereno od polaznih linija
- Do 99% ulova ribe, oko 80% rezervi nafte
- Prava obalne države
- Sve države uživaju slobodu plovidbe, preleta, polaganja cjevovoda i
kablova...
- Posebna prava država u nepovlašćenom položaju
 Dijelovi mora nad kojima sve države imaju određena
prava:
- Sve države imaju ista, ravnopravna prava
- U slučaju obalnog mora koristi uživaju individualno; kod
međunarodne zone podrazumijeva se zajedničko donošenje odluka

Otvoreno more:
- Izvan granica nacionalne jurisdikcije, zajedničko dobro svih naroda
- Mogu li države da svojoj vlasti podvrgnu velika morska prostranstva
daleko od svojih obala? U dalekoj prošlosti da.
- Mare liberum 1609., Hugo Grocijus (istakao princip slobode mora)
- Najpotpuniji razvoj u XX vijeku
- Otvoreno za obalne i neobalne države
Slobode otvorenog mora:
1) Plovidbe,
2) Prelijetanja,
3) Polaganja podmorskih kablova i cjevovoda,
4) Podizanja vještačkih ostrva i drugih uređaja u skladu sa MP-om,
5) Ribolova,
6) Naučnih istraživanja.

- Može da se koristi samo u miroljubive svrhe, nijedna država ne

može da podvrgne otvoreno more svojoj suverenosti

Brodovi na otvorenom moru:

- Plove pod zastavom samo jedne države, na otvorenom moru pod
njenom jurisdikcijom
- Ratni i državni netrgovački izuzeti od vlasti bilo koje druge države;
na ostalim može da se uspostavi međ. jurisdikcija
Pravo progona:
- stranog trgovačkog broda za koji se osnovano sumnja da je
povredio zakone i propise obalne države; izuzetak od pravila da je
brod podvrgnut vlasti države čiju zastavu nosi
- Mora biti započet dok se brod nalazi u nekom od pojaseva u kojima
obalna država vrši suverena prava
- Tek ako se brod ogluši o nalog za zaustavljanje
- Od progona su izuzeti strani ratni i javni državni brodovi

Međunarodna zona:
- ogromna, netaknuta bogatstva na dnu otvorenog mora
- Manganski i polimetalni grumeni
- Od XX vijeka jača svijest država da bogatstva dna otvorenog mora
treba eksploatisati dogovorno
- Uspostavljanje novog instituta , Međ. zone
- “dno mora i okeana i njihovo podzemlje izvan granica nacionalne
jurisdikcije”
- Ograničena na morsko dno i podzemlje
- Opšte dobro čovječanstva; sva prava na korišćenje bogatstava
pripadaju čovječanstvu kao cjelini

Međunarodna vlast za morsko dno:

- međ. organizacija, osnovana Konvencijom UN o pravu mora, njen
status dodatno uređen Sporazumom iz 1994.
- Djeluje u ime čovečanstva
- Države ugovornice Konvencije su i članice Vlasti
- Najvažniji organi Vlasti: Skupština, Savjet, Pravna i tehnička
komisija, Finansijski komitet i Sekretarijat
- Sjedište u Kingstonu
- Od 1996. ima posmatrački status kod UN
 Moreuzi i kanali
Moreuzi:
- Uzani pojas mora koji leži između dva kopna i spaja dva mora
- Djelo prirode
- Sa stanovišta MP-a značajni su samo oni koji služe za međ.
plovidbu; tzv. međunarodni moreuzi
- Opšta pravila o moreuzima u Konvenciji iz 1982., posebnim međ.
ugovorima, opštim običajima...
- Režimi konkretnih moreuza se međusobno razlikuju, ali postoje i
univerzalna pravila (npr. pravo neškodljivog prolaska...)

Poznatiji moreuzi:
- Neki se ističu po veličini, drugi po značaju za pomorsku plovidbu...
- Gibraltar, Bosfor, Dardaneli, Lamanš...
Gibraltar:
- Spaja Atlantik i Sredozemno more, razdvaja Evropu i Afriku
- Pod suverenitetom pribrežnih država, dio kontroliše VB
- Brojni sporazumi
- Slobodan prolaz trgovačkih, ali i ratnih brodova

Bosfor i Dardaneli:
- Razdvajaju Evropu od Azije, povezuju Crno i Egejsko more
- Bosfor je najuži međunarodni moreuz na svijetu
- Veliki saobraćajni, ekonomski i strateški značaj
- Za oba važi isti pravni režim
- Sloboda plovidbe svih trgovačkih brodova predviđena još
Jedrenskim mirom 1829.
- Režim plovidbe ratnih brodova uređen Konvencijom o režimu
moreuza (Lozana, 1923.); pravo prolaska svih trgovačkih i ratnih
brodova u ratu i miru
- Konvencija u Montreu 1936. (stroža pravila za prolaz ratnih
brodova)
- U doba rata suspenduje se pravo prolaska trgovačkih brodova
zemalja sa kojima je Turska u ratu

Lamanš:
- Između VB i evropskog kontinenta
- Njime se odvija najveći pomorski saobraćaj
- Naftovodi i kablovi na njegovom dnu

Krfski:
- Spaja Egejsko i Jadransko more
- Dio pripada Grčkoj, dio Albaniji
- Njegov međunarodni status potvrđen je presudom MSP-a 1949.
Kanali:
- Vještački plovni put koji spaja dvije velike vodene površine
- Unutrašnji (pod suverenitetom jedne države koja uređuje režim
plovidbe)
- Zbog velikog značaja nekih kanala, mogu biti internacionalizovani
(tzv. međunarodni)
Neki od najpoznatijih:
1) Međunarodni: Suecki, Panamski i Kilski,
2) Unutrašnji: Korintski.

Suecki:
- Spaja Sredozemno i Crveno more, luke Port Said i Suec
- Režim plovidbe uređen je Carigradskom konvencijom 1888.
(slobodan i otvoren uvijek, za sve ratne i trgovačke brodove
- Kanal cijelom dužinom pod suverenitetom Egipta; nacionalizovan
1956.
Panamski:
- Najkraći plovni put između Tihog i Atlantskog okeana
- Zvanično pušten u saobraćaj 1920.
- Pravni status prvobitno regulisan ugovorom iz 1903.; zatim
panamsko – američkim sporazumima iz 1977. (Ugovor o
Panamskom kanalu, Ugovor o stalnoj neutralnosti Panamskog
kanala i Protokol)
- Pravo SAD da upravlja kanalom isteklo 1999.
- Veliki vojni, politički i ekonomski značaj kanala

Kilski:
- Prokopan 1887.-1895. na teritoriji Njemačke; otvoren za saobraćaj
1896.
- Do I svjetskog rata bio je unutrašnji kanal Nemačke,
internacionalizovan Versajskim ugovorom
- Tokom II sv. rata korišćen kao njemačka vojna baza
Korintski:
- Odvaja Peloponez od Atike, povezuje Jonsko i Egejsko more
- Unutrašnji kanal Grčke
- Dozvoljava prolaz brodovima svih zastava

Međ. organi i tijela u materiji prava mora:

- Nekoliko međ. organizacija i tijela na univerzalnom nivou
- Međunarodna vlast za morsko dno

Međunarodna pomorska organizacija:

- Osnovana posebnom Konvencijom u Ženevi 1948., od 1959. ima
status specijalizovane agencije UN
- Bavi se pitanjima bezbjednosti na moru, sprječavanjem zagađenja,
pravnim pitanjima, pruža tehničku pomoć zemljama u razvoju...
- Poslednjih godina aktivna u borbi protiv pirata
- Sjedište je u Londonu, ima 170 članica, plus 3 pridružena člana
Međunarodni sud za pravo mora:
- Osnovan Konvencijom iz 1982.
- Osnovna pitanja i organizacija definisani Statutom
- 21 sudija, na 9 godina
- Strane u postupku pred Sudom: države, međ. organizacije, pravna i
fizička lica
- Sudi na osnovu K.o pravu mora, drugih relevantnih međ. ugovora,
ali i po principu pravičnosti
- Presuda je konačna i obavezna za stranke
- Sjedište je u Hamburgu
 Ostala pitanja
- Veliki značaj mora u miru i ratu
- Brojna pravila koja važe u miru i ratu

Izbjegavanje sudara na moru:

- Utvrđena unutrašnjim pravom, ali i normama MP-a
- Prva pravila nastala još u Antici
- Brodovi su dužni da prilagode brzinu plovidbe, daju zvučne signale,
imaju propisana svjetla...
- Međ. konferencije u Vašingtonu, Londonu...

Spasavanje i pružanje pomoći na moru:

- Moralna obaveza da se pruži pomoć licima koja su izložena
opasnosti na moru prarasla u normu običajnog prava
- Konvencija o pravu mora obavezuje svaku državu da pruži
pomoć
- Spasavanje lica na moru je obavezno, imovine fakultativno
- Spasilac imovine ima pravo na određenu nagradu (zavisi od
njene vrijednosti, opasnosti, rizika...); pripada vlasniku,
zapovjedniku i posadi broda

Zagađivanje mora:
- Čl. 192-237 Konvencije o pravu mora 1982.
- Države su dužne da čuvaju i štite morsku sredinu
- Brojne druge konvencije
- Najopasniji oblik zagađenja je mora naftom i njenim derivatima

Posebni oblici zagađenja mora:

1) Iz kopnenih izvora (75%-85% ukupnog zagađenja),
2) Od djelatnosti na morskom dnu,
3) Potapanjem,
4) S brodova.
 Međunarodna krivična djela na moru
- Mnoga od njih slična onima koja se vrše na kopnu (npr. uzimanje
talaca, trgovina drogom...)
- Određena krivična djela vezana su isključivo za more: prijevoz
robova brodovima, piratstvo, teško zagađenje mora, kidanje ili
oštećenje podmorskih kablova, neovlašćeno emitovanje s mora...

Prijevoz robova brodovima:

- Robovlasništvo je u prošlosti bilo dozvoljeno, rasprostranjena je i
trgovina robovima (prodaja, prijevoz, hvatanje, ustupanje...)
- Trgovina robljem osuđena na Bečkom kongresu, kasnije i
zabranjena unutrašnjim propisima niza država
- Od 1845. tertira se kao piratstvo
- Ropstvo je zvanično ukinuto i zabranjeno brojnim međ.
sporazumima
- Nije u potpunosti iskorjenjeno
Piratstvo:
- Razbojništvo na moru, jedno od najstarijih međ. krivičnih djela
- K. o otvorenom moru i K. UN o pravu mora

Piratstvo je:
1) Akt nezakonitog nasilja na moru koji
2) Se vrši od strane članova posade ili putnika privatnog broda,
3) Protiv drugog broda ili vazduhoplova,
4) U lične svrhe,
5) U međ. vodama.

- Sve države su dužne da gone i kažnjavaju pirate

- Zapljenu zbog piratstva vrše ratni brodovi ili vojni vazduhoplovi ili
oni koji su u javnoj službi
- Čl. 100 Konvencije utvrđuje obavezu država da sarađuju na
suzbijanju piratstva na otvorenom moru
- Brojni ugovori univerzalnog, ali i regionalnog karaktera, bilateralni
sporazumi...
- Sve je više odluka međ. organizacija, rezolucije SB UN (npr. one
posvećene borbi protiv somalijskih pirata)
- Posljednjih 20-ak god. piratstvo se ponovo naglo razvija (uticaj
globalizacije, ekonomska situacija, slabe lokalne vlasti...)

Drugi akti nasilja na moru:

1) Nezakonita djela protiv bezbjednosti plovidbe (sila, prijetnja silom
ili svaki oblik zastrašivanja; uništenje ili oštećenje broda; nasilje
protiv lica na brodu, zauzimanje broda ili uspostavljanje kontrole
nad njim...)
2) Nezakonita djela protiv bezbjednosti platformi iznad
epikontinentalnog pojasa,
3) Domašaj,
4) Nezakonito kidanje ili oštećenje kablova i cjevovoda,
5) Neovlašćeno emitovanje sa otvorenog mora.
 Vazdušna oblast
- Velika uloga vazduha, tj. vazdušnog omotača
- I u njemu teritorijalna država ima suverenitet

Osnovni problemi:
1) Državna granica u vazdušnom prostoru,
2) Sprječavanje zagađenja vazduha i propadanje ozonskog
omotača,
3) Vazdušna plovidba,
4) Izvođenje ratnih operacija u vazduhu.

Zagađenje vazduha:
- Konvencija o prekograničnom zagađenju vazduha na velikim
udaljenostima 1979.
- Brojni drugi višestrani i dvostrani ugovori
Propadanje ozonskog omotača:
- Neophodan je za život na Zemlji
- Sve je tanji, utiče na promjenu klime i izaziva razne bolesti

Međunarodnopravno regulisanje:
1) Bečka konvencija o zaštiti ozonskog omotača 1985.,
2) Montrealski protokol 1987. (sastavni dio Bečke konvencije);
izmijenjen 4 puta (London, Kopenhagen, Montreal i Peking),
3) Protokol iz Kjota 1997.

- Konvencija i Protokol iz Montreala imaju po 197 članica, Protokol

iz Kjota 192 (191 država i EU; SAD ga nisu ratifikovale)
Vazdušni saobraćaj:
- Jedna od najmlađih grana saobraćaja, naglo se razvija posle II sv.
rata
- Vazduhoplovi: avioni, helikopteri, jedrilice, baloni...
- Prvi let avionom 1903., braća Rajt

Vrste vazduhoplova:
1) S bzirom na veličinu,
2) Pogon,
3) Namjenu,
4) S obzirom na pravni status (sa stanovišta MP): državni i civilni.

- Konvencija o međ. civilnom vazduhoplovstvu 1944. (samo na

civilne, ne i državne)
- Državna pripadnost vazduhoplova (nacionalnost) – one države u
kojoj su registrovani
- Oznake vazduhoplova (spoljni znaci za identifikaciju, pokazuju
namjenu i državnu pripadnost); ustanovljene Konvencijom o
vazdušnoj plovidbi 1919.

Aerodrom:
- Prvi pravi podignut je u blizini Londona 1928.
- Letilište, zgrade, staze za prinudna sletanja, objekti, uređaji...
- Državni, javni i privatni (prema karakteru vazduhoplova)
- Vojni i civilni (unutrašnji i međunarodni)

- Vazdušni put (dio vazdušnog prostora određene širine i visine koji je

namijenjen vazdušnom saobraćaju)
- Vazdušni koridor (vazdušni prostor određene širine i visine, određen
za prolaz vazduhoplova)
- Vazdušna linija (veza između 2 ili više aerodroma): unutrašnji,
međunarodni i interkontinentalni
Vazduhoplovno pravo:
- Skup pravnih normi
- Primat međunarodnog
- Prvi višestrani sporazum je Konvencija o vazdušnoj plovidbi
1919., zatim Varšavska vazduhoplovna konvencija 1929.

Najvažniji javnopravni izvori (usvojeni na konferenciji u Čikagu 1944.):

1) Konvencija o međ. civilnom vazduhoplovstvu,
2) Sporazum o međ. vazdušnom tranzitu,
3) Sporazum o međ. vazdušnom transportu.

- Pravo preleta dopunjeno sa još 5 sloboda

Međunarodna organizacija za civilno vazduhoplovstvo:

- Osnovana Čikaškom konvencijom, od 1947. ima status
specijalizovane agencije UN
- Ima 191 članicu, sjedište je u Montrealu
- Glavni organi: Skupština, Savjet i Sekretarijat

Međ. krivična djela protiv bezbjednosti vazduhoplovstva:

- Otmice vazduhoplova ili posade, zlostavljanje, ubistva...
- Lakše je počiniti ova krivična djela nego na moru
- Otmica civilnih vazduhoplova – nezakonita i nasilna zapljena
civilnog aviona u letu ili vršenje kontrole nad njim; motivi otmice:
politički, avanturizam, sticanje materijalne koristi, otmica važnih
ličnosti...

Pravno regulisanje:
- Niz dvostranih i višestranih ugovora, Rezolucija 2551 GS UN 1969.
- Najznačajniji ugovori donijeti u okviru Međunarodne organizacije za
civilno vazduhoplovstvo:
1) Konvencija o krivičnim djelima i nekim drugim aktima izvršenim u
vazduhoplovima (Tokio, 1963.),
2) Konvencija o suzbijanju nezakonite otmice vazduhoplova (Hag,
1970.),
3) Konvencija o suzbijanju nezakonitih akata uperenih protiv
bezbjednosti civilnog vazduhoplova (Montreal, 1971.)

- Međunarodna konvencija protiv uzimanja talaca 1979.

 Kosmičko pravo
- Kosmos (veliki prostor iznad Zemljinog vazdušnog omotača)
- Od tzv. Karmanove crte (oko 100-og km, granica vazdušnog
omotača i kosmosa)
- Do pre 60-ak god. nezanimljiv sa stanovišta prava
- Sputnjik I 1957., prvi svemirski brod Istok I 1961., Jurij Gagarin (prvi
kosmonaut)...
- Kosmička trka (između SAD i tadašnjeg SSSR)

Kosmičko pravo:
- Grana MP
- Norme MP, ali i “meko pravo” (relevantne rezolucije i odluke GS
UN), međ. ugovori, određena običajnopravna pravila (npr. pravilo o
slobodi istraživanja kosmosa)...
Najvažniji višestrani ugovori:
1) Ugovor o kosmosu 1967.,
2) Sporazum o spasavanju 1968.,
3) Konvencija o odgovornosti 1971.,
4) Konvencija o registrovanju 1974.,
5) Sporazum o Mjesecu 1979.

- Dvostrani ugovori između država i specijalizovanih međ.

organizacija o istraživanju i iskorištavanju kosmosa
- Dokumenti GS UN
- Odluke regionalnih organizacija: Savjeta Evrope, NATO-a,
Evropske unije...
Pravni položaj kosmičkog prostranstva:
- Kosmički prostor, Mjesec i druga nebeska tijela su opšte dobro
čovječanstva, slično kao i otvoreno more
- Zabranjeno je korišćenje kosmosa u vojne svrhe
- Strateška odbrambena inicijativa (Regan 1983., zatim Buš 2002.) –
Zvjezdani ratovi

Pravni položaj nebeskih tijela:

- zvijezde, planete, sateliti, Mjesec...
- Opšte dobro, mogu se koristiti isključivo u miroljubive svrhe
- Mjesec (zajedničko nasljeđe čovječanstva); zabranjeno je
postavljanje vojnih baza, instalacija i utvrđenja, vršenje proba
oružjem...
- Samo 15 članica Sporazuma o Mjesecu (bez najvećih kosmičkih
sila)
Kosmonaut:
- Putnik u svemir; u kosmosu su pod vlašću svoje države
- Obaveza država da astronautu ukažu pomoć u slučaju nesreće,
opasnosti, prinudnog spuštanja...

Kosmički objekti:
- Lansirani ljudskim aktivnostima, sa Zemlje u kosmos
- Vještački satelit (u svrhe: naučnih istraživanja, emitovanja TV
programa, telefonskog saobraćaja, meteorologije...)
- Međunarodna svemirska stanica (najveći Zemljin vještački satelit)
- Raketa

Pravni položaj:
1) registrovanje,
2) Nadležnost, vlasništvo i spasavanje,
3) Naknada štete.
HVALA NA PAŽNJI!