SVEUČILIŠTE/UNIVERZITET VITEZ

PRAVNI FAKULTET
KRIVIČNO PROCESNO PRAVO - UVOD I
OPŠTI DIO
Doc.dr Pirić Adnan

Travnik. 2022.godine
 SADRŽAJ I. PREDAVANJA
- I. UVOD
- 1. Pojam i predmet krivičnog postupka i krivičnog procesnog prava,
- 2. Ciljevi i opravdanje krivičnog postupka,
- 3. Pojam, predmet i dioba krivičnog procesnog prava.
- II. IZVORI KRIVIČNOG PROCESNOG PRAVA
- 1. Izvori krivičnog procesnog prava uopšte,
- 2. Konkretni izvori krivičnog procesnog prava u BiH,
 SADRŽAJ I. PREDAVANJA
- III. ISTORIJAT KRIVIČNOG PROCESNOG PRAVA BOSNE I
HERCEGOVINE
- 1. Krivično procesno pravo Bosne i Hercegovine.
- IV. VAŽENJE KRIVIČNOG PROCESNOG PRAVA
- 1. Vremensko važenje krivičnog procesnog prava,
- 2. Prostorno važenje krivičnog procesnog prava,
- 3. Važenje krivičnog procesnog prava u pogledu lica,
- 4. Važenje krivičnog procesnog prava u pogledu predmeta.
 SADRŽAJ I. PREDAVANJA

- V. ODNOS KRIVIČNOG PROCESNOG PRAVA PREMA OSTALIM

GRANAMA PRAVA
- VI. TUMAČENJE KRIVIČNOG PROCESNOG PRAVA
 I. UVOD
1. Pojam i predmet krivičnog postupka i krivičnog procesnog prava
- Krivično procesno pravo je grana krivičnopravnih nauka, koja se odnosi na
krivični postupak.
- Krivični postupak je predmet krivičnog procesnog prava.
- U krivičnom postupku država preko svojih organa preduzima cijeli niz
radnji kako bi u konkretnom slučaju (ako postoji sumnja da je izvršeno K.D)
primjenila odredbe materijalnog krivičnog prava.
- Veza između krivičnog materijalnog i krivičnog procesnog prava upravo je u
tome, da krivičnu sankciju, koja je predviđena materijalnim krivičnim
pravom može izreći samo nadležan sud, i to u postupku koji je pokrenut i
proveden po zakonu.
 Pojam krivičnog postupka
- U teoriji krivičnog procesnog prava postoje tri shvatanja o određivanju
pojma krivični postupak.
- Realističko shvataje, je prvo shvatanje koje se zasniva na davanju primata
krivičnoprocesnoj radnji koja se shvata kao realni fenomen.
- Pravno (jurističko) shvatanje, je drugo shvatanje koje se zasniva na
krivičnoprocesnom odnosu koji se shvata kao čisto pravni fenomen.
- Realističko – pravno (realističko – jurističko), je treće shvatanje gdje se u
suštini radi o jednom “kompromisu” u kome se krivični postupak nastoji
sagledati kompleksno i sa spoljašnje strane, polazeći od krivičnoprocesne
radnje i sa unutrašnje strane, polazeći od krivičnoprocesnog odnosa.
- Za objašnjenje suštine posebno su značajna dva pojma i to realistički i
pravni.
 Realistički pojam krivičnog postupka
- Krivični postupak, posmatran u svojoj spoljnoj manifestaciji, kao fizički
fenomen, jeste skup krivičnoprocesnih radnji i procesnih subjekata: suda i
stranaka (tužioca i osumnjičenog, odnosno optuženog), regiulisanih
procesnim propisima i upravljenih na postizanje sudske odluke po
obvinjenju za krivično djelo ili odluke o drugim procesnim odnosima koji su
u vezi sa krivičnim djelom, a zahtjevaju odluku i učešće suda.
- Dakle, krivični postupak je skup zakonom uređenih procesnih radnji,
procesnih subjekata, koje u određenom procesnom cilju preduzimaju
procesni subjekti.
- Ovaj pojam, iako precizno definiše krivični postupak kao pojavu u realnom
svijetu, nije adekvatan da definiše njegovu unutrašnju pravnu prirodu i
suštinu. Upravo radi toga krivični postupak se mora definisati i sa te strane,
dakle juristički.
 Pravni – juristički pojam krivičnog postupka
-Potpuno saznanje postupka može se postići tek kada se, pored njegovih radnji
i subjekata, prouče i odnosi koji teku između procesnih subjekata i utvrdi šta
postupak predstavlja, ne kao fizički fenomen, već kao pravni pojam.
-Izvršenjem K.D. stvara se materijalnopravni odnos između države i izvršioca
tog djela.
-Za državu se stvara pravo i dužnost da prema izvršiocu, čija odgovornost bude
utvrđena, primjeni krivični zakon.
-Za osumnjičenog, odnosno optuženog istovremeno se rađa odgovarajuće
pravo, da njegova krivica bude utvrđena i sankcija eventualno određena i
izvršena pod predpostavkom i u granicama određenim zakonom.
-Upravo taj odnos koji nastaje između države i osumnjičenog, odnosno
optuženog je pravni odnos – juristički, jer je regulisan pravom.
 Pravni – juristički pojam krivičnog postupka
- Krivični procesni odnos razvija se između suda, osumnjičenog, odnosno
optuženog i tužioca (procesnih subjekata): sud ima određena prava i
dužnosti prema strankama (osumnjičenom, odnosno optuženom i tužiocu).
A stranke određena prava i dužnosti prema sudu i između sebe, tj. pravni
odnos je trostran.
- Procesnog odnosa ne može biti ako nema subjekata na kojima se procesni
odnso zasniva i teče.
 Karakteristike krivičnog postupka
- Posmatran kao krivičnopravni odnos, odnosno pravno uređeno ponašanje
krivičnoprocesnih subjekata u postupku rasvjetljavanja krivične stvari,
krivični postupak ima sljedeće krakteristike:
- Krivični postupak je prinudan odnos za stranke i za sud, jer je uređen
prinudnim pravom (ius cogens).
- Tužilac odlučuje o pokretanju postupka, ali je obavezan da ga pokrene i
vodi ukoliko su uslovi za vođenje postupka ispunjeni.
- Osumnjičeni, odnosno optuženi se sa svoje strane mora upustiti u
procesnopravni odnso i dopustiti da se protiv njega otvori i vodi postupak, a
od njegove volje zavisi jedino davanje iskaza i preduzimanje radnji odbrane.
 Karakteristike krivičnog postupka
- Sud je dužan, ako su ispunjene sve zakonske predpostavke, da postupi po
tužbi. Iz prinudnog svojstva krivičnog postupka proizilazi i njegov javnoprav
ni karakter.
- Krivični postupak je u isto vrijeme, Instrumentalan (anacilaran, formalan),
jer nije sam sebi cilj, već služi za utvrđivanje materijalnopravnog odnosa i
eventualnih koneksnih nekrivičnih odnosa. One je, dakle sredstvo ili
instrument za oživotvorenje krivičnog zakona.
- To uključuje, ne samo osiguranje nedužnog da neće biti osuđen, nego i
jemstvo učiniocu krivičnog djela da će u svojim pravima biti ograničen samo
onoliko koliko propisuje zakon.
 Karakteristike krivičnog postupka
- Postupak je sekundarnog karaktera; zasniva se na pretpostavci predhodnog
postojanja materijalnopravnog odnosa između države i osumnjičenog,
odnosno optuženog, a ima za cilj da utvrdi postojanje ili nepostojanje tog
drugog odnosa i, u slučaju postojanja, da ga raspravi.
- U krivčnom postupku treba nastojati da bude kažnjen svaki poznati učinitelj
krivičnog djela ili, drugim riječima da nijedan poznati krivčno odgovorni
učinilac ne izbjegne krivični postupak i ne ostane bez krivične sankcije.
- Krivični procesnopravni odnos je trostran, jer se zasniva i teče između tri
procesna subjekta; suda, tužioca i osumničenog, odnosno optuženog – u fazi
presuđivanja obavezno, a u fazi predhodnog postupka ponekad, i samo
između dva subjekta. Od sva tri subjekta jedino tužilac u taj odnos stupa
dobrovoljno.
 Karakteristike krivičnog postupka
- Krivični procesnopravni odnos je jedinstven, jer se, dinamički posmatrano,
jedinstveno formira od svih međusobnih odnosa procesnih subjekata, ali je u
isto vriijeme, i složen, kompleksan. Procesnopravni odnos je jedinstven, jer
proizilazi kroz razne faze i stepene, sa istim subjektima i predmetom odnosa.
- Podjela procesa na stadijume može biti različito postavljena u zakonu. U
našem zakonodavstvu krivični postupak ima dva stadijuma: predhodni
postupka i glavni postupak. (Po pravilu, sa podjelom svakog od stadijuma na
pojedine faze).
- Stadijum predhodnog postupka služi pripremanju suđenja o samoj stvari
(glavnog pretresa) i raspravljanju pitanja da li jedna krivična stvar treba da
izađe na suđenje ili postupak treba obustaviti bez izlaženja na suđenje. Ovaj
postupak obuhvata istragu i stavljanje osumnjičenog pod optužbu.
 Karakteristike krivičnog postupka
- Stadijum glavnog postupka, koji slijedi nakon predhodnog postupka,
predstavlja dio postupka u kome se krivična stvar konačno raspravlja. Ovaj
stadijum obuhvata: (a) glavni pretres; (b) donošenje i objavljivanje presude
(sve ovo predstavlja postupak u prvom stepenu) i (c) postupak po pravnim
lijekovima (postupak pred višim sudom).
- Krivični postupak ne mora obavezno proći kroz sve navedene stadijume,
odnosno faze. Npr: postupak pravnih lijekova nije obavezna faza postupka
jer zavisi od volje stranaka. U fazi istrage tužilac može donijeti naredbu o
obustavi istrage.
- Kirivični postupak mora biti tako organizovan da obezbjeđuje pravično
suđenje. Pravo na pravično suđenje (right to fair trail) je bitna odrednica
pojma vladavine prava.
 Osnovne procesne predpostavke
- Kada se krivični podtupak odredi kao procesnopravni odnos, javlja se pitanje
koje su predpostavke neophodne za njegovo zasnivanje i održavanje.
- Ovo pitanje ima teorijski i praktični značaj.
- Ukoliko ne postoje osnovne procesne predpostavke, to je onda nedostatak
jednog od bitnih elemenata u pojmu procesnog subjekta ili pojmu procesne
radnje.
- Podrazumjeva se da su osnovne procesne predpostavke određene ako su
utvrđeni elementi koji čine osnovne procesne pojmove (procesne subjekte i
procesne radnje).
 Osnovne procesne predpostavke
- Osnovne procesne predpostavke koje moraju biti ispunjene, odnosno osnovi
uslovi da bi procesnopravni odnos (da li u cjelini ili u pojednim fazama)
mogao da se, povodom konkretnog krivičnopravnog zahtjeva obrazuje
razvija i završi.
- Za obrazovanje krivičnoprocesnog odnosa neophodno je da postoje tri
glavna procesna subjekta: SUD, TUŽILAC I OSUMNJIČENI ODNOSNO
OPTUŽENI. Te da su radnje koje oni poduzimaju procesne radnje.
- Ako neki od tih subjekata ne postoji ili ih nema uopšte ili radnje koje oni
obavljaju nisu procesne radnje, neće se moći zasnovati procesnopravni
odnos.
 Osnovne procesne predpostavke
- Od osnovnih procesnih predpostavki treba razlikovati nedostatke koji
postoje na strani procesnih subjekata ili procesnih radnji (npr. greške u
sastavu suda) koji nesprečavaju zasnivanje tog odnosa, ali su takvi odnosi
nepravilni i nezakoniti. Odluka donesena u takvom odnosu uz određeni
nedostatak predstavlja osnov pravnom lijeku.
- Od osnovnih procesnih predpostavki takođe treba razliovati i od zakonski
predpostavki (npr. Predpostavke za održavanje glavnog pretresa).
 Forme krivičnog postupka
- Forme krivičnog postupka mogu biti opšte i posebne, stim da je ona opšta
forma postupka koja je utvrđena zakonom kao tipična (normalna).
- Opšti krivični postupak je posebno obrađen u drugom dijelu (tok postupka).
- Posebni krivični postupci propisuju postupanje različito od tipičnog
(normalnog). ZKP ne predviđa nikakvu posebnu potpunu formu postupanja, ali
se to odnosi na:
- Postupak za izdavanje kaznenog naloga,
- Postupak prema maloljetnicima,
- Postupak protiv pravnih lica i
- Postupak za izricanje sudske opomene.
 Forme krivičnog postupka
- Sa posebnim vrstama krivičnih postupaka ne treba mješati tzv. Posebne ne
krivične postupke (koji se vode prije u toku ili po završetku). To su postupci
za primjenu;
- Mjera bezbjednosti,
- Oduzimanje imovinske koristi,
- Opozivanje uslovne osude,
- Za donošenje odluke o prisanju osude ili prestanku mjera bezbjednosti i
pravnih posljedica osude,
- Za kanadu štete,
 Forme krivičnog postupka
- Rehabilitaciju i ostvarivanje dugih prava lica nepravdano osuđenih i
neosnovano lišenih slobide i
- Postupak za izdavanje potjernice ili objave.
- Historijski posmatrano, prema položaju subjekata u postupku, postupak može
dobiti formu optužnog (akuzatorskog), istražnog (inkvizatorskog) i
mješovitog postupka.
- Postupak je optužni ako su tri osnovne procesne funkcije – optužbe, odbrane i
suđenja, povjerene odvojenim procesnim subjektima (tužiocu, osumnjičenom,
odnosno optuženom i sudu).
 Forme krivičnog postupka
- Postupak je inkvizatorski ako su sve tri osnovne funkcije sjedinjenje u ličnost
sudije.
- Postupak je mješoviti kada u pojedinim stadijumima preovladavaju elementi
jednog (istražnog u predhodnom), a u drugim elementima drugog postupka
(optužnog u glavnom postupku).
 Obim krivičnog procesnog odnosa
- Obim krivičnog postupka ne može biti bez predhodne sudske odluke kojom
sud odlučuje da li postoje zakonski osnovi za vođenje postupka.
- Krivični postupak je pokrenut potvrđivanjem optužnice (ne u momentu
donošenja naredbe tužioca o sprovođenju istrage, odnosno podizanja
optužnice, jer ti akti ne obavezuju sudiju).
- Postupak prije potvrđivanja optužnice jeste “postupanje prije početka
krivičnog postupka (predprocesna aktivnost – I avant proces)”.
- I u postupku za izdavanje kaznenog nalogaje takođe, pokrenut kada sudija
potvrdi optužnicu, pošto se predhodno služio sa zahtjevom za izdavanje
kaznenog naloga, poslije čega se zkazuje saslušanje optuženog.
 Obim krivičnog procesnog odnosa
- I u postupku prema maloljetnicima, postupak počinje prihvatanjem zahtjeva
tužioca za pokretanje pripremnog postupka, koju vrši sudija za maloljetnike
odnosno u slučaju njegovog neslaganja – donošenjem odluke vijeća za
maloljetnike da se pripremni postupak sprovede.
 2. Ciljevi i opravdanje krivčnog postupka
- Neposredni cilj krivičnog postupka je omogućavanje primjene mataerijalnog
krivičnog prava na konkretan slučaj, tj, utvrđivanje sudskom odlukom da li je
krivično djelo izvršeno, da li ga je izvršio optuženi, da li se optuženom može
izreći krivična sankcija.
- Pored predhodno pomenutog krivični proces ima i konačni cilj, koji je
istovjetan sa ciljem materijalnog krivičnog prava (čijem ostvarivanju krivični
proces služi), a sstoji se u odbrani ili obezbjeđenju društvenog poretka od
kriminaliteta.
- Pored ovog opšteg cilj, postoje i posebni ciljevi pojedinih stadijuma i faza
postupka, koji se uklapaju u opšti cilj.
 2. Ciljevi i opravdanje krivčnog postupka
- U krivičnom postupku stalno su prisutna dva suprostavljena interesa. Sa jedne strane,
postoji interes osumnjičenog, odnosno optuženog, kao pretpostavljenog krivica, da se
što manje ograničavaju njegova prava i slobode, dok se definitivno ne utvrdi da je kriv.
- Interes osumnjičenog, odnosno optuženog da mu građanska prava i sloode ne budu
ograničena zbog vođenja krivičnog postupka i da mu se prizna najšira mogućnost da se
brani, dolazi međutim, u sukob sa jednim drugim interesom; da društveni poredak
bude efikasno i brzo zaštićen od kriminaliteta.
- Zbog toga, pravila krivičnog procesa treba obezbjede represiju, ali i da osiguraju da
niko nevin nebude osuđen prije no što se na zakonom propisan način utvrdi da je kriv.
-
 2. Ciljevi i opravdanje krivčnog postupka
- Opravdanje krivičnog postupka nalazi se u činjenici da je to najsigurniji
način reagovanja na kriminalitet jer obezbjeđuje da nevin neće biti osuđen i
da kriv neće izbjeći krivičnu sankciju. U stvari, potreba za krivičnim
postupkom dolazi iz istih onih razloga koji opravdavaju i potrebu za pravom i
zakonitošću uopšte.
- Svrha krivičnog procesnog prava se u opštem smislu nužno povezuje s
ciljem krivičnog materijalnog prava, odnosno krivičnog prava uopšte.
- Budući da krivično procesno pravo uređuje postupak primjene materijalnog
krivičnog prava u konkretnim slučajevima, jasno je da se krivični proces mora
prilagoditi potrebama te primjene.
 3. Pojam, predmet i dioba krivičnog procesnog prava
Pojam krivičnog procesnog prava
- Procesne radnje i položaj procesnih subjekata koji ih vrše moraju biti pravno
uređeni i to se čini normama krivičnog procesnog prava. Krivično procesno
pravo je skup pravnih propisa kojima se uređuju procesne radnje i njihova
forma i unutrašnja vrijednost i određuju procesni subjekti kao vršioci tih
radnji i njiov pravni položaj (prava i dužnosti).
- Pojam krivičnog procesnog prava ostao bi nepotpun ako ne bi obuhvatio i
predmete koji se eventualno javljaju van krivčnog zahtjeva, ali su predmet
krivičnog procesnog prava (imovinsko pravni zahtjev, prejudicijalna pitanja
i troškovi postupka), kao i propise o predmetima čije rješavanje predstavlja
uslov za vođenje krivičnog postupka ili su nastali kao posljedica sprovedenog
krivičnog postupka (postupak ekstradicije, nknada štete neopravdano
osuđenim licima, izavanje potjernice i objve, brisanje osude).
 Predmet krivičnog procesnog prava
- Predmet krivičnog procesno prava je utvrđivanje postojanja krivičnopravnog
zahtjeva države u pojedinoj krivično stvari pokrenutoj pvodom učinjenog
krivičnog djela. Taj se predmet okončava donošenjem pravosnažne sudske
odluke u toj stvari.
- Krivični postupak se razlikuje od krivičnog izvršenja, jer je proces usmjeren na
donošenje odluke, a izvršenje na sprovođenje donesene odluke, tako da u
izvršenju nema procesnog odnosa.
- Izvršenje sudskih odluka je predmet krivičnog izvršnog prava, a ne krivičnog
procesnog prava.
 Dioba krivičnog procesnog prava
- Krivično procesno pravo je sadržano u raznim zakonima i drugim propisima.
Svi oni se teorijski moraju podjeliti ii razvrstat u nekoliko grupa:
- (a) redovno i vanredno krivično procesno pravo (redovno je zasnovano na
savremenim standardima i načelima procesnog isitema, a vanredno odstupa
od ovih standarda i načela iz razloga oportuniteta).
- (b) opšte i posebno krivično procesno pravo (opšte važi za sve krivične stvari
i sve osumnjičene, odnosno optužene, ukoliko izričito nije propisan
izuzetak. Posebno važi samo za suđenja određenih k.d ili za određena lica –
npr. krivično procesno pravo a maloljetnike).
- (c) osnovno i dopunsko krivično pravo (osnovno je sadržano u ZKP, a
dopunsko koje uređuje samo pojedina pitanja krivičnog postupka u drugim
zakonima i propisima krivičnog procesnog prava).
 Dioba krivičnog procesnog prava
- (d) glavno i sporedno krivično procesno pravo (glavno se odnosi isključivo
na krivično procesnu materiju, osnovno i dopunsko krivično procesno
pravo. Sporedno krivično procesno pravo se odnosi naku drugu materiju, a
ne na krivični postupak, ali sadrži pojedine odredbe koje se odnose ili imaju
uticaja ka krivični postupak).
- (e) trajno i privremeno krivično procesno pravo (podjela se vrši obzirom na
to da li je vrijeme važenja unaprijed određeno).
- (f) unutrašnje i međunarodno krivično procesno pravo ( u unutrašnje
spadaju svi propisi domećeg krivičnog procesnog prava, a u međunarodno
ratifikovani međunarodni ugovori i opšteprihvaćena pravila međunarodnog
krivičnog prava koja se odnose na krivični postupak i krivično pravosuđe).
 II. Izvori krivičnog procesnog prava
- Osnovna pitanja koja se tiču izvora krivičnog procesnog prava izvode se iz
pravila koja se odnose na izvore prava, a koja se izučavaju u teriji države i
prava. Izvori krivično procesnog prava su zakonski i podzakonski propisi i
međunarodni ugovori.
- Oni se nadalje mogu podjeliti na izvore krivičnog procesnog prava uopšte i
na konkretne izvore krivičnog procesnog prava u Bosni i Hercegovine.
- Kada govorimo o izvorima krivičnog procesnog prava uopšte, treba
razlikvati pitanja nastanka i javljanja krivičnog procesnog prava.
 Izvori krivičnog procesnog prava
Nastanak krivičnog procesnog prava
- Krivično procesno pravo nastaje normativnom aktivnošću nadležnih državnih
organa, u obliku zakona, drugih propisa i opštih akata. Naravno različitost
koncepcije pravnog sistema zemalja comon law i zemalja romanske tradicije
(zemlje kontinentalne Evrope) otvorila je pitanja šta se može smatrati
zakonom:
- Da li samo onaj izvor prava koji je u formalnom smislu ili onaj koji je to u
materijalnom smislu.
- Zakonom se smatraju i drugi pravni akti koje su donijeli nadležni državni
organi (uredbe, podzakonski akti i sl).
 Izvori krivičnog procesnog prava
Nastanak krivičnog procesnog prava

- I u BiH sudovi su samostalni i nezavisni od zakonodavne i izvršne vlasti.

Odluka suda važi samo za stvar u kojoj je donijeta.
- Kao izvor prava od donošenja novog krivičnog procesnog zakonodavstva u
BiH može se smatrati i pravičnost, koja predstavlja “prirodno i urođeno
osjećanje pravde svakog čovjeka, pa i onog koji sudi u krivičnom postupku.”
- Pravičnost je, iznad svega, važna za primjenu prava, naročito pri
odmjeravanju sankcija, ali ne predstavlja stvaranje norme, već pravilnu
primjenu diskrecione vlasti sudije i pravilnu primjenu interpretativnih i
korektivnih ovlašćenja koja su data sudiji.
 Izvori krivičnog procesnog prava
Nastanak krivičnog procesnog prava
- Stanovišta zauzeta u nauci o krivičnom procesnom pravu nisu izvor prava, jer
predstavljaju izlaganje teorijskih pitanja i naučnu obradu pozitivnog prava i
imaju veliki značaj za primjenu prava.
- Kao kriterijum šta se može smatrati izvorom prava, važi sljedeće pravilo: nije
izvor krivičnog procesnog prava sve što utiče na formiranje odluke u
konkretnom slučaju, već samo ono što obavezuje na određenu odluku.
. Obavezno se primjenjuje samo pravna norma.
 Izvori javljanja krivičnog procesnog prava
- Krivične procesnopravne norme mogu biti sadržane u zakonu ili
podzakonskom aktu.
- To su apstraktni izvori krivičnog procesnog prava, odnosno forme u kojima
se ovo pravo može javiti.
- Osnovno krivično procesno pravo javlja se u formi zakona, sporedno može
biti sadržano u podzakonskim pravnim aktima.
- Pravne propise krivičnog procesnog prava (osnovnog i sporednog) DONOSE
Parlamentarna skupština BiH, Parlament FBiH, Narodna skupština RS i
Skupština BDBiH.
 Konkretni izvori krivičnog procesnog prava
- S obzirom na njihovo porijeklo, konkretni izvori krivičnog procesnog prava
BiH mogu biti unutrašnji ili međunarodni, s obzirom na njihov rang –
ustavni, zakonski ili podzakonski akti.
- U odnosu na pitanje u kojoj je mjeri njihov sadržaj posvećen regulisanju
krivičnog postupka, oni mogu biti glavni ili sporedni izvori krivičnog
procesnog prava.
- 1. Glavni unutrašnji izvor zakonskog ranga čine ZKPPBiH, ZKPFBiH,
ZKPPRS, i ZKPBD BiH.
- ZKP je jedan od najvažnijih pravnih akata u demokratskom društvu koje je
zasnovano na vladavini prava i zaštiti ljdskih prava.
 Konkretni izvori krivičnog procesnog prava
- Država kroz krivično procesne zakone osigurava odgovarajući pravni okvir za
krivično gonjenje i kažnjavanje učinilaca krivičnih djela. Njima se određuju
pravila kojima se osigurava da u zakonito provedenom postupku pred
nadležnim sudom niko nevin nebude osuđen, a da se učiniocu krivičnog djela
izrekne kriivčna sankcija uz uslove koje predviđa zakon (načelo zakonitosti).
- 2. Glavni umeđunarodni izvori krivčnog procesnog prava su; EKLJP, MPGPP i
Univerzalna deklaracija o pravima čovjeka iz 1948.godine.
 PREGLED I HISTORIJSKI RAZVOJ KPP
RAZVOJ KPP U BiH
- Uopšte – akuzatorski, inkvizatorski i mješoviti krivični postupak

Historijki pregled razvoja KPP u pravilu obuhvata tri modela krivičnog postupka, i to;
- optužni ili akuzatorski model krivičnog postupka,
- istražni ili inkvizatorski model krivičnog postupka i
- mješoviti ili akuzatorsko inkvizatorski model
krivičnog postupka.
- Optužni ili akuzatorski model krivičnog postupka

Optužni Ili akuzatorski model krivičnog postupka, kao najstariji oblik krivičnog
postupka, porijeklom je iz orijentalnog prava, aoblikovan je već u staroj Grčkoj i Rimu,
i održao se do kraja III vijeka, kada je u Rimu isčezao.
Optužni ili akuzatorski tip krivičnog postupka oblikovan je kao spor između dvije
ravnopravne stranke pred sudom.

Dakle, osnovna karaktristika akuzatorskog krivičnog postupka je da taj historijski

model predstavlja spor ravnopravnih stranaka (tužioca i optuženog) pred sudom.

Ovaj tip krivičnog postupka povezuje se sa načelom nemo iudex actore (ili; nema
postupka bez tužioca), tj. sa pravlom da spor pred sudom pokreće tužilac (lat.
accusator).
U Rimskom pravu u doba Republike koa tužilac je mogao nastupiti svaki građanin (npr;
quivis ex populo ili svako iz naroda je mogao podnijeti actio popularis za delicta
popularia).

Konačno, u evoluciji akuzatorskog krivičnog postupka, u ulozi tužioca nastupa i

poseban javni organ po službenoj dužnosti (npr; u rimskom krivičnom postupku za
crimina publica).

Bez obzirqa ko se javlja u ulozi ovlaštenog tužioca, dužan je dokazati osnovanost svoje
optužbe! Ukoliko tužilac ne ne dokaže svoje tvrdnje, sud je optuženog oslobađao od
optužbe (lat; actore non probante reus absolvitur).
U akuzatorskom sistemu krivičnog postupka, pored funkcije krivičnog gonjenja koju
vrši ovlašteni službeni tužilac, javljaju se još dvije funkcije: funkcija odbrane koju
ostvaruje optuženi i funkcija presuđenja, koja pripada sudu.
- Istražni ili inkvizatorski model krivičnog postupka

Inkvizatorski postupak je uvođen postepeno, tako da je dugo vremena postojao uporedo

sa akuzatorskim postupkom.

Bitni sadržaji u historijskom opisu inkvizatorskog krivičnog postupka odnose se prije

svega na subjekat koji ima pravo pokrenuti postupak.

Naime, pokretanje postupka je u rukama subjekta koji, pored toga obavlja i funkciju
presuđenja. Ili sud pokreće postupaki u ime državne vlasti presuđuje događaj o kojem
se vodi krivičnim postupak.
Zbog toga se najčešće inkvizatorski ili istražni tip krivičnog postupka opisuje kao
službena istraga određenog državnog organa o tome dali je izvršeno krivično djelo.
Inkvizatorski postupak se djeli na dva djela; istragu (lat. Inquisito) i suđenje.

Specifičnost inkvizatorskog postupka ogledala se i u zakonskoj ocjeni dokaza.

Naime, smatralo se da se objektivnost sudije pri ocjeni dokaza može osigurati ako se
postave pravna pravila kojih se sudija mora pridržavati uz veću ili manju slobodu
vlastite individualne ocjene.
Uz mnoge slabosti i nepravilnosti kje je donio ovaj tip krivičnog postupka, u historiji će
ostati zabilježeno da je njegova prednost (koja se održala i danas) primjena načela
oficijelnosti krivičnog gonjenja.
- Mješoviti ili akuzatorsko – inkvizatorski model krivičnog postupka

Mješoviti ili akuzatorsko – inkvizatorski model krivičnog postupka predstavlja

povezivanje elemenata osnovnih vrsta krivičnog postupka; akuzatorskog i
inkvizatorskog.

Mješoviti krivični postupak nastao je sa ciljem objedinjavanja najkvalitetnijih formi iz

akuzatorskog i inkvizatorskog krivičnog postupka.
Mješoviti krivični postupak odvija se u dva stadija:
predhodni postupak i
glavni pretres, stim što se po pravilu, u predhodnom postupku kod mješovitog modela
preovladavaju inkvizatorski elementi, dok se na glavnom pretresu govori o dominantnoj
ulozi akuzatorskih procesnih formi.
 - Krivični postupak u BiH sa aspekta osnovnih
historijskih modela

Zakonska rješenja koja se odnose na istragu pokazuju da je istraga koncipirana u

svijetlu inkvizatorskih elemenata, uz primjesu i nekih ideja specifičnih za
akuzatorski krivični postupak.

Karakteristični inkvizatorski elementi u istrazi:

- istragu naređuje i sprovodi tužilac,

- tužilac, po službenoj dužnosti, preduzima sve istražne radnje koje su potrebne za
postizanje cilja istrage:
Donošenje odluke o tome da li se može podići optužnica ili je potrebno obustaviti
istragu,
- pravo tužioa da ispita osumnjičenog,
- istraga je tajna, jer joj ne mogu prisustvovati samo ne samo građani, već je i
sudjelovanje krivično – procesnih subjekata u ovom stadiju krivičnog postupka
predviđeno u ograničenom obimu.

Specifični akuzatorski elementi u istrazi:

- krivični postupak se ne može pokrenuti, niti voditi bez zahtjeva tužioca (načelo
akuzatornosti),
- Ograničena je kontradiktornost, jer osumnjičeni ima pravo prisustvovati samo nekim
istražnim radnjama u toku istrage,

- pravo osumnjičenog i njegovog branioca da razmatraju spise i razgledavaju

pribavljene predmete (ograničeno),

- ako se osumnjičeni nalazi u pritvoru ima pravo odmah komunicirati sa braniocem,

usmeno ili pismeno,

- privilegij protiv samooptuživanja,

- pravo odbrane da predlaže izvođenje dokaza,

- stranačko disponiranje krivičnim predmetom (pregovaranje o krivnji).

U stadiju optuživanja zapaža se i značaj naglašenosti akuzatorskih
sadržaja, i to:

- tužilac priprema optužni akt i u pismenom obliku douženi i branilac dostavlja ga sudu,

- osumnjičeni, odnosno optuženi i branilac imaju pravo uvida u spise i dokaze,

- optuženi koji je lišen slobode ima pravo odmah komunicirati sa braniocem, usmeno ili
pismeno,

- izjašnjavanje o krivnji i pregovaranje o krivnji.

 Na glavnom pretresu uočljiv je trend slabljenja iinkvizacione
maksime i jačanje načela kontradiktornosti i nekih drugih elemenata
koji su više svojstveni akuzatorskom sistemu, nego inkvizatorskoj
koncepciji glavnog pretresa.
Akuzatorski elementi na glavnom pretresu:

- Glavni pretres počinje čitanjem optužnice (načelo akuzatornosti),

- dokazi se izvode onim redom kojim se, prije svega, daje incijativa suprostavljenim
stranama u postupku,

- stranačko ispitivanje svjedoka i vještaka,

- načelo javnosti, neposrednosti u izvođenju i ocjen dokaza, te usmenog raspravljanja

pred sudom.
- Određeni inkvizatorski sadržaji na glavnom pretresu bi bili:

- pravo suda da naredi izvođenje dokaza,

sud ima aktivnu poziciju tokom ispitivanja svjedoka i vještaka,

- dužnost je suda “...da se stara za svestrano pretresanje predmeta, utvrđivanje istine i

otklanjanje svega što odugovlači krivični postupak, a nedoprinosi razjašnjavanju
stvari”,
Neučestvovanje laika u suđenju.
 Pregled razvoja krivično procesnog prava u Bosni i Hercegovini

- Prva etapa; započinje procesom “naslijeđivanja” pravnih propia bivše zajedničke

države. Rezultati ovih procesa su ugrađivanje krivičnog zakonodavstva nekadašnje
Jugoslavije u krivično – pravni sistem BiH. Ovaj proces odvijao se tokom 1992 i 1993.
godine.

U cjelini preuzeti Zakon o krivičnom postupku SFRJ mijenjan je u sljedećem:

a) intervencije o zakonskom tekstu koje su obuhvatile stanje gašenja SFRJ i, posebno,

njenog sudskog izvršnog djela vlasti i

b) promjene za brži i efikasniji krivični postupak, kao i pojednostavljenje njegovog

odvijanja.
Potpisivanje Dejtonskog mirovnog sporazuma u novembru mjesecu 1995.godine, u BiH
se intenzivnije preduzimaju reformski koraci u sistemu krivičnog pravosuđa i
krivičnom (materijalnom, procesnom i izvršnom) zakonodavstvu.

Suština i značaj, kao i cilj tih promjena, jeste postizanje određenih rezultata u oblastima
krivičnog pravosuđa i krivičnog zakonodavstva.

Druga etapa; obilježena je donošenjem novog krivičnog zakonodavstva u FBiH

(Krivični zakon FBiH, zakon o krivičnom postupku i zakon o izvršenju krivičnih
sankcija u FBiH), koje je stupilo na pravnu snagu krajem 1998.godine.
U republici Srpskoj ograničenim izmjenama i dopunama krivičnog zakonodavstva ex-
Jugoslavije tokom 1997.godine, te donošenjem krivičnog zakona i Zakona o krivičnom
postupku BD BiH tokom 2000.godine.

Treća etapa; u razvoju ne samo krivičnog procesnog prava, već i krivičnog pravosuđa i
krivičnog zakonodavstva u širem smislu riječi.

Uvođenjem te nove sudske instance na državnom nivou otvorilo je određena pitanja

koja je trebalo rješiti. Naime, da bi se moglo osigurati efikasno ostvarivanje nadležnosti
države BiH, poštivanje osnovnih prava i sloboda čovjeka, vladavine zakona na njenoj
teritoriji, osnovano je Tužilaštvo BiH u augustu 2002.godine.
U isto vrijeme se odvijaju intenzivni reformski procesi, koji rezultiraju donošenjem
određenih propisa.

Novo procesno krivično zakonodavstvo je u BD BiH i RS stupilo na snagu 1.jula

2003.godine, dok je Zakon o krivičnom postupku u FBiH stupio na snagu 1.augusta
2003.godine.
 - Pregled osnovnih specifičnosti zakona o krivično postupku u
Bosni i Hercegovini njihove strukture

Cilj predhodno pomenutih procesa i promjena se može u kratkim crtama predstaviti

kao;

- efikasnija borba protiv rastuće korupcije i organizovanog kriminaliteta,

- ugrađivanje novih metoda u borbu protiv složenih oblika savremenog kriminaliteta,

- ubrzanje krivičnog postupka,

- pojednostavljenje krivičnog postupka za lakša krivična djela,

- zaštita prava i sloboda čovjeka, i

- harmonizacija krivično – pravnih propisa u BiH.

U vezi sa predhodno navedenim, Zakoni o
krivičnom postupku u BiH:

- Napuštaju koncept istražnog sudije i vođenje istrage povjeravaju tužiocu, kao i OSL
unutar policijskih organa u BiH, koji svoje aktivnosti moraju preduzimati u skladu sa
zakonom o kvičnom postupku i pod nadzorom tužioca.

- Predviđaju funkciju sudije za predhodni postupak, koji u stadiju istrage odlučuje o

primjeni mjera procesne prinude (npr. određivanje pritvora), te ofraničavanju osnovnih
prava i sloboda osumnjičene osobe (npr. kod pretresanja stana, ili upotrebe prikrivenih
istražnih mjera).
- Popisuju posebne istražne mjere, koje poznaju
mnogi savremeni krivično procesni sistemi. Radi se o mjerama koje se mogu označiti
kao represivne i koje obuhvataju različite metode istraživanja, tajnog nadzora i
infiltriranja u kriminalne grupe.

- Podstiču efikasnost krivičnog postupka posebnim mjerama koje se primjenjuju prema

onima koji zloupotrebljabvaju prava koja im pripadaju u krivičnom postupku (npr.
osumnjičeno, optuženom, braniocu, tužiocu, svjedocima ili vještacima).

- Uređuje se ubrzanje i pojednostavljenje krivičnog postupka, na što obavezuje EKLJP.

 - Propisuje uvjete za lišavanje slobode i određivanje pritvora, te ograničavanje prava
na privatnost,

- Regulišu konzesualne oblike krivičnog postupka kroz ustanove pregovaranja o krivnji,

izjašnjavanja o krivnji ili imuniteta svjedoka, čime se utiče na ubrzanje krivičnog
postupka, te rasterećenje krivičnog pravosuđa.

- Sadrže odredbe o zaštiti svjedoka, naročito ako su u ulozi svjedoka javljaju žrtve
krivičnih djela,

- Predviđaju pravila za odvijanje postupka protiv pravnih osoba zbog utvrđivanja

krivične odgovornosti privrednog društva,
- Ostvaruju put harmonizaciji krivično pravnih propisa BiH,

- Učvršćuje proces usklađivanja sa međunarodnim standardima o ljudskim pravima i

vladavini zakona.

U pogledu strukture zakona o krivičnom postupku u BiH se uočava da se ti zakoni, uz

određena odstupanja, slijede raspored procesne materije na način koji je uobičajen za
naše dosadašnje krivično procesno pravo.

U tom smislu ZKP FBiH je podijeljen na tri djela (opšte odredbe, tok postupka i
posebni postupci).
OSNOVNA NAČELA KRIVIČNO PROCESNOG PRAVA
- Uopšte o osnovnim krivično procesnim načelima

Osnovna funkcija krivično procesnih načela je izražavanjem specifičnosti zakonskog

uređenja konkretnog krivičnog postupka.

Krivično procesnim načelima utvrđuju se tako prava i džnosti krivično procesnih

subjekata, uređuje odvijanje krivičnog postupka i određuje priroda krivično procesnih
ustanova.

Na krivično procesnim načelima izgrađen je sistem krivičnog postupka i u tom smislu

ta načela predstavljaju opšta pravila pri njegovom uređivanju i funkcionisanju
Krivično procesna načea se primjenjuju u toku krivičnog postupka, s tim št nije moguće
u svakoj procesnoj situaciji obezbjediti djelovanje svih načela.

1. Načelo oficijelnosti krivičnog gonjenja:

Funkciju krivičnog gonjenja ostvaruje određeni državni organ ex officio (ili po

službenoj dužnosti), u državnom odnosno javnom interesu, neovisno od volje osobe
koja je oštećena krivičnim djelom ili neke druge osobe koja bi imala interes da se u
određenom predmetu (ne) ostvari funkcija krivičnog gonjenja.
2. Načelo legaliteta i oportuniteta krivičnog gonjenja:

Načelo legaliteta krivičnog gonjenjenja znači da je tužilac dužan preduzeti krivično

gonjenje ako su ispunjeni zakonski uslovi, bez obzira na njegov stav o tome, da li je ili
nije potrebno krivično gonjenje.

Dakle državni koji je nosilac prava na pokretanje krivičnog postupka po službenoj

dužnosti dužan je po zakonu (ex lege) preduzeti krivično gonjenje uvjek kada su za to
ispunjeni propisani uslovi.
Načelo oportuniteta (ili cjelishodnosti) krivičnog gonjenja ne preduzima krivično
gonjenje, bez obzira što su u konkretnom slučaju ispunjeni zakonski uslovi za to, ako to
nije u državnom, odnosno javnom interesu.

Za ostvarenje nčela legaliteta krivičnog gonjenjenja, uz postojanje dokaza da je krivično

djelo izvršeno, veže se i uslov koji se odnosi na nepostojanje zakonskih smetnji za
krivično gonjenje (kao što su, npr; smrt osumnjičene osobe ili zastarjelost krivičnog
gonjenja).
3. Načelo akuzatornosti:

Načelo akuzatornosti ili optužno načelo (accusare – optužiti) smatra se jednim od

osnovnih krivično procesnih načela.

Prema ovom načelu krivični postupak se pokreće i vodi samo po zahtjevu tužioca
(nemo index sine actore). Bez tužioca nema postupka, ne samo prilikom pokretanja, već
i za sve vrijeme njegovog trajanja.

Druga osnovna krivično procesna funkcija jeste funkcija presuđenja, koja je

zahvaljujući načelu akuzatornosti, povjerena posebnom subjektu – sudu.
 Treća funkcija koju vrši osumnjičeni odnosno
optuženi uz pomoć branioca i naziva se funkcija – odbrane.

4. Načelo kontradiktornosti:

Za načelo akuzatornosti vezano je i načelo kontradiktornosti, koje se takođe smatra

jedim od sonovnih krivično procesnih načela.

U sadržajnom smislu, načelo kontradiktornosti omogućava strankama (dakle tužiocu i

osumnjičenom odnosno optuženom) da pred sudom iznose svoje navode i argumente za
njih, kao i da se izjasne o navodima suprotne stranke,
a prije nego što sud donese odluku povodom onog što je predmet raspravljanja u
postupku (audiatur et altera pars).

Prema ovome, stranke pred sudom iznose dvije suprotne teze: tezu optužbe i tezu
odbrane.
5. Načelo utvrđivanja materijalne istine:

Načelo utvrđivanja materijalne istine o nevinosti ili krivnji osobe protiv koje se vodi
postupak, nije samo jedno od najvažnijih krivično procesnih načela, već je istovremeno
i jedan od ciljeva krivičnog postupka.

Krivični postupak u BiH obojen je tradicionalnim shvatanjem doktrine mješovitog tipa

krivičnog postupka, u smislu da prije donošenja obavezujuće sudske odluke, treba
utvrditi istinu o tome,
da li je u konkretnom slučaju izvršeno krivično djelo, i da li se na optuženog mogu
primjeniti norme materijalnog krivičnog prava o izricanju krivično pravnih sankcija.

Materijalna istina (kao suprotnost formalnoj istini ili takvom utvrđivanju činjenica, koje
je zasnovano na zakonskim propisima o snazi pojedinih dokaza). Označava utvrđivanje
činjenica do kojeg sudija dolazi slobodno, nesputan dokaznim pravilima.
6. Načelo slobodne ocjene dokaza:

Načelo slobodne ocjene dokaza je u neposrednoj vezi sa načelom utvrđivanja

materijalne istine u krivičnom postupku. Ovo načelo znači da sud ocjenjuje izvedene
dokaze u skladu sa svojom kogičkom i psihološkom analizom, pri čemu je vezan za
zakonska pravila koja bi a priori određivala vrijednost pojedinih dokaza.
7. Načelo neposrednosti u provođenju i ocjeni dokaza:

Načelo neposrednosti ogleda se u zahtjevu da izlaganja stranaka, izvođenje dokaza i sve

druge radnje potrebne za formiranje odluke moraju biti izvedene pred sudom koji će
donijeti odluku, tako da sud prima, bez posredovanja drugih organa, čulne utiske o
cjelokupnom procesnom materijalu na kojem će se zasnivati njegova odluka.

Neposrednost u užem smislu znači da sud mora u dokaznom postupku sam ostvariti
kontakt sa izvornim dokazom.
O posrednom izvođenju i ocjeni dokaza može se govoriti onda ako se čitaju zapisnici o
dokaznim radnjama preduzetim u toku krivičnog postupka ili pred drugim organom.
8. Načelo usmenosti:

Načelo usmenosti na glavnom pretresu znači sljedeće;

- sav procesni materijal na kojem sud zasniva presudu mora se iznijeti usmeno,
- tužilac i optuženi svoje izjave daju usmeno,
- tužilac ćita optužnicu na početku glavnog pretresa,
- dokazni postupak je usmen (svjedoci, vještaci..),
- završne rječi tužioca, oštećenog, branioca,
- izreka presude,
- i drugostepena vjeća počinju izlaganjem podnosioca žalbe.
9. Načelo pravičnog postupka:

Neophodno je obezbjediti da niko nevin nebude osuđen, a da izvršiocu krivičnog djela

nadležni sud i u zakonito pokrenutom i provedenom postupku izrekne krivično pravnu
sankciju, pod uslovima koje predviđa materijalno krivično pravo.
10. Načelo pretpostavke nevinosti i indubio pro reo:

Jedno od osnovnih načela na kojima se zasniva savremeni krivični postupak i koje je

prihvaćeno i kod nas je načelo pretpostavke nevinosti.

Osumnjičeni odnosno optuženi ima pravo, ali ne i dužnost da se brani, pripada mu

privilegija protiv samooptuživanja (privilege against self – incrimination), obaveza ili
teret dokazivanja je na tužiocu (probandi necessitas incubit illi, qui agait), te u slučaju
sumnje sud uvjek mora ići u korist optužene osobe.
11. Načelo ne bis in idem:

Zabrana ponovnog suđenja u istoj krivičnoj stvari izražena je kroz ovo načelo ne bis in
idem. Ovo načelo je u članu 14 stav 7 MPGPP i članu 4 protokola broj 7 uz EKLJP.

Pomenuti međunarodni dokumenti predviđaju da se nikome nemože ponovo suditi,

odnosno da se niko nemože ponovo kazniti u krivičnom postupku iste države za
krivično djelčo za koje je već pravosnažno oslobođen ili osuđen u skladu sa zakonom i
krivičnim postupkom te države.
12. Načelo upotrebe jezika i pismena u krivičnom postupku;

U pogledu navedenog načela, zakoni o krivičnom postupku predviđaju, sa jedne strane,

načelo ravnopravne upotrebe službenih jezika i pismena u BiH krivičnom postupku.

S drugre strane, svjedoci i ostali učesnici u postupku imaju pravo služiti se svojim
jezikom. U tom smislu, ako osba ne razumije jedan od službenih jezika, osiguraće se
prevođenje kako usmenog iznošenja, tako i pisanog dokaznog materijala.
13. Načelo javnosti u krivičnom postupku;

Načelo javnosti se čestom opisuje ne samo kao krivično procesno načelo, već i
kaopolitičko, ustavno ili načelo u okviru međunarodnog prava o pravima čovjeka.

Spomenuti zahtjevi su opravdani, jer najvažniji razlozi za uvođenje ovog načela u

krivični postupak jeste njegova garantna funkcija u smislu pravilnosti, nepristrasnosti i
objektivnosti suđenja.
 Sud može u oddređenim slučajevima od otvorenja zasjedanja pa do glavnog
pretresa, po službenoj dužnosti ili po prijedlogu stranaka, ali uvjek po njihovom
saslušanju isključti javnost za cjeli glavni pretres ili jedan njegov dio;

- ako je to u interesu državne bezbjednosti,

- ako je to potrebno radi čuvanja vojne ili državne tajne,
- iz razloga očuvanja javnog reda i mira,
- radi zaštite morala u demokratskom društvu,
- radi zaštite ličnog i intimnog života optuženog,
- radi zaštite ličnog i intimnog života oštećenog,
- radi zaštite interesa maloljetnika ili,
- iz razloga zaštite interesa svjedoka.
VAŽENJE KRIVIČNOG PROCESNOG PRAVA

Krivično procesno pavo, kao i druga pozitivna prava nije univerzalno, već je
ograničeno vremenski i prostorno.

Moguća su i ograničenja njegovog važenja u pogledu lica i predmeta koji se

primjenjuje.
 Vremensko važenje krivičnog procesnog prava

Osnovno pitanje koje se ovdje postavlja jeste određivanje momenta u kome prestaje
da važi krivičnoprocesni zakon.

U vezi sa prvim pitanjem važi pravilo tempus regit actum, prema tome, vodi prema
odredbama zakona koji je bio na snazi u času preduzimanja radnje. Iz tog pravila
izlazi da nije važno što je neko krivično djelo učinjeno prije stupanja na snagu
zakona o krivičnom postupku (pogrešno je govoriti o “povratnom djelovanju” normi
krivičnog procesnog prava).

Predpostavke za preduzimanje i valjanost neke procesne radnje se određuju prema

zakonu koji je važio u vrijeme njenog preduzimanja.
 Zakon o krivičnom postupku važi dakle, od dana njegovog stupanja na snagu
ako nije drugačije propisano.

Sa druge strane prestaje da važi donošenjem novog zakona, koji se donosi umjesto
njega.

Novi procesni zakon primjenjuje se i na sve procesne radnje u nezapočetom ili već
zaopčetim postupcima, koje treba preduzeti poslije njegovog stupanja na snagu, tako
da sve procesne radnje, izvedene prema starom zakonu, u potpuno dovršenim ili
nedovršenim postupcima ostaju na snazi.

Od ovog pravila najvažniji izuzeci su:

(a) Za krivične predmete u kojima je optužnica stupila na pravnu snagu, postupci se
nastavljaju po dosadašnjim propisima ako zakonom nije drugčije odrešeno.

(b) Za krivične predmete koji su već presuđeni u drugom stepenu i od kojih je na taj
način proces kraju.

Itd…
 PROSTORNO VAŽENJE KRIVIČNOG PROCESNOG PRAVA

U pogledu prostornog važenja krivičnog procesnog prava, važi u osnovi teritorijalni

princip (locus regit actum).

Krivični postupak na domaćoj teritoriji vodi se po odredbama domaćih krivičnih

procesnih propisa i sudovi i drugi organi koji učestvuju u krivičnom postupku smiju
u tom postupku primjenjivati samo naše pravo (pravo suda tzv lex fori).

Zakon o krivičnom postupku primjenjuje se pred sudovima u BiH bez obzira na to

da li se postupak vodi prema domaćem ili stranom državljaninu, odnosno da li je
krivično djelo učinjeno u zemlji ili inostranstvu, i bez obzira na to da li je djelo
izvršeno prema domaćem državljaninu ili strancu.
Predhodno navedeno podrazumjeva da strani procesni krivični zakon ne može biti
primijenjen od domaćih i inostranih organa postupka na na teritoriji BiH.

Prema tome, važnost krivičnog procesnog prava BiH ograničena je samo na teritoriju
ove države, iako se inostrani državni organi katkad služe rezultatima procesnih
djelatnosti što su ih u BiH, po njenim propisima, obavili njeni organi, pružajući
stranim sudovima međunarodnu pravnu pomoć.

Dejstvo domaćih krivičnih propisa može biti izuzetno isključeno ili ograničeno na
domaćoj teritoriji u sljedećim slučajevima:
 (a) Sporazumom država (odnosno pristankom države/država),

(b) U slučajevima okupacije (bez pristanka domaće države),

(c) Na sopstvenoj teritoriji domaće pravo se ne primjenjuje na neka područja na

kojima se nalaze diplomatske prostorije (to su tzv exteritorijalna mjesta, odnosno
privilegovana mjesta koja su izuzeta od vršenja sudske vlasti, zato što su sjedišta lica
koja uživaju lični krivičnoprocesni imunitet iz međunarodno pravnih razloga.

(d) Krivični procesni propisi domaće države ne primjenjuju se na strane ratne

brodove koji se nalaze u našem obalnom mooru po dozvoli domaćih vlasti.

Za primjenu principa teritorijalnog važenja krivičnog procesnog prava važno je

odrediti pojam državne teritorije, koja obuhvata suvozemnu teritoriju, obalno more,
vodene površine koje se nalaze u njenim granicama, kao i vazdušni prostor nad
njima.
 VAŽENJE KRIVIČNOG PROVESNOG PRAVA U POGLEDU LICA

Krivično procesno pravo u BiH vsži za sva lica na koja se mogu primjeniti krivični
zakoni. Pri tome je svejedno da li su u pitanju domaći ili strani državljani i da li se
nalaze u zemlji i inostranstvu. Od ovog pravila postoje izuzeci u pogledu jednog
broja lica. To su lica koja uživaju krivični procesni imunitet, a što znači da se protiv
njih ne može uopšte voditi krivični postupak, ili može, ali samo uz odobrenje
određenog državnog organa.

Krivični procesni imunitet isključuje krivično gonjenje određenog lica, tj sprečava da

se ono u krivičnom postupku pojavi u svojstvu osumnjičenog, iako postoje svi drugi
stvarni i pravni uslovi za vođenje krivičnog postupka.
- Sa druge strane materijalno pravni imunitet, propisan materijalnim krivičnim
pravom, za krivično djelo izvršeno pri glasanju ili davanju mišljenja (u parlamentu ili
kao sudije ili tužioci) predstavlja osnov za isključenje krivičnog djela, krivice ili
kažnjivosti određenog lica.

- Razlikujemo više krivičnih procesnih imuniteta. Imunitet je apsolutni (opšti) kada

sprečava gonjenje za svako krivično djelo (diplomatski ili poslanički),

- Imunitet je relativna ili funkcionalan kada se odnosi samo na pojedina krivična

djela koja se tiču funkcije zbog koje je dat (imunitet sudija ili tužioca primjera radi).
Ili privremeni imunitet, koji prestaje istekom funkcije. Imunitet može biti i
bezuslovan (ne može se oduzeti prije isteka funkcije) ili uslovan, koji važi ako ga
nadležni organ ukine (bez obzira na to što funkcija još traje).
Imuniteti se djele na unutrašnje i međunarodnopravne (ili diplomatske).

Međunarodnopravni imunitet sastoji se u zabrani da se protiv lica koja ga uživaju

pokreće krivični postupak u zemlji u kojoj ona vrše svoju misiju.

Kada su u pitanju unutrašnji imuniteti, potrebno je predhodno odobrenje nadlažnog

državnog organa za krivčno gonjenje pojedinih lica, stim da tužilac ne može
sprovesti istragu niti podići optužnicu, ako ne podnese dokaz da je odobrenje dato.
VAŽENJE KRIVIČNOG PROCESNOG PRAVA U POGLEDU
PREDMETA

Krivično procesno pravo važi za postupanje i odlučivanje o onome što može biti
glavni predmet (causa criminalis) ili sporedni predmet (imovinospravni zahtjev,
prejudicijalna pitanja i troškovi postupka) krivičnog postupka.

Osim toga, krivično procesno pravo reguliše i postupak rješavanja pojedinih

specijalnih i dopunskih procesnih predmeta koji nastaju u toku postupka po glavnom
predmet ili kao posljedica sprovedenog krivičnog postupka (međunarodna pravna
pomoć, ekstradicija, naknada štete zbog nepravedne osude, brisanje osude).
ODNOS KRIVIČNOG PROCESNOG PRAVA PREMA OSTALIM
GRANAMA PRAVA

Krivično procesno i krivično materijalno pravo su korelativni i međusobno

uslovljeni pojmovi.
Zahtjevi krivičnog materijalnog prava se ne mogu ostvariti bez postojanja pravila
krivičnog postupka, odnosno zakonskog definisanja načina na koji će u svakom
konkretnom slučaju odlučiti da li krivično djelo postoji, a ako se utvrdi njegovo
postojanje, da li je određeno lice krivo, te da li su ispunjeni uslovi da se ako je krivo,
ono kazni na odgovarajući način.
 Iako u krivičnom postupku, osim suda, učestvuju i tužilac i ovlaštena službena

lica, to je u osnovi sudski postupak. Parnični postupak je takođe sudski

postupak, jer se parnica odvija samo pred sudom. Dakle, isti organ (sud) donosi
odluke i u krivičnom i u parničnom postupku, pa stoga oba procesna prava spadaju u
granu sudskog prava.

Utvrđivanje važnih činjenica u krivičnom postupku najčešće nije moguće bez

pomoći i oslonca na druge nauke, koje krivični postupak istražuju sa drugih
vanpravnih aspekata. Radi se o dopunskim i pomoćnim krivičnoprocesnim
naukama:
- Uporedno krivično procesno pravo, međunarodno krivično proecesno pravo,
psihologija krivičnog postupka, krivičnoprocesna politika, sociologija i filozofija.

Pomoćne krivičnoprocesne nauke su: kriminalistika, sudska medicina, kriminologija,

pravna logika i pravna etika.
VI. TUMAČENJE KRIVIČNOG PROCESNOG PRAVA

Tumačenje je logički metod za iznalaženje pravnog smisla i domašaja pravne norme i

kao metod je van mogućnosti pravnog regulisanja.

Prilikom tumačenja normi krivičnog procesnog prava primjenjuju se pravila iz opšte

teorije prava, sa određenim izuzecima. Potrebno je istaći da je primjena analogije
dozvoljena i u krivičnom procesnom pravu i to za popunjavanje praznina u zakonu.

Da bi se primjenila analogija, potrebno je da se radi o slučajnoj praznini a ne o

namjernom isključivanju nekog rješenja.
Analogija u krivičnom procesnom pravu postoji u dva oblika – kao zakonska
(analogija legis) i pravna analogija (analogija juris).

Analogija je zakonska u onim slučajevima kada sam zakonodavac u odnosu na neki

ne regulisani slučaj nalaže da se upotrijebi norma kojom se inače uređuje neka druga
krivičnoprocesna situacija. (sud prilikom isključenja protivpravnosti).

Pravna analogija bi postojala kad bi se na zakonom regulisanu procesnu situaciju, tj

na pravnu prazninu primjenilo neko opšte pravno načelo, izvedeno iz više normi
jednog ili više pravnih izvora (analogija partialis) ili čitavog pravnog sistema iz
“duha” cjelokupnog prava (analogia totalis). Riječ je o upućivanju na shodnu
primjenu odredaba zakona.
Sudska analogija predstavlja slučaj rješavanja tipičnih, odnosno pravnih praznina na
koje zakonodavac inače nije obratio pažnju, odnosno propustio je da reguliše
određene moguće procesne situacije, i tada sami sudovi koji primjenjuju pravo
odlučuju da primjene određene norme koje se odnose na neki sličan, a zakonski
striktno regulisan slučaj.

Treba istaći da se mnogo vieš primjenjuje u common law sistemu, budući da je

odlika ovog sistema precedentno pravo koje sadrži mnogo manje apstraktnih
pravnih normi nego kodifikovano kontinentalno pravo.

Tumačenje i analogija dobivaju sve veći značaj i u krivičnom procesnom pravu. Sve
češće izmjene i dopune zakona i drugih propisa, hitnost u postupku njihovog
donošenja i slično.
 PRAVNI FAKULTET

Hvala na pažnji!
Doc.dr Pirić Adnan
adnan.piric@unvi.edu.ba
piricadnan@gmail.com