KABANATA

22
A N G PA L A B A S
 MGA TAUHAN

 PADRE IRENE – Naglahad ng desisyon ukol sa akademya at ginawang espiya ni

Padre Salvi sa palabas.

 MACARAIG – Naghahatid ng mga balita ukol sa akademya sa mga estudyante.

 JUANITO PELAEZ – Ninais pakasalan ng Donya, Dumalo kasama sina Donya

Victorina at Paulita.

 DON CUSTODIO – Sumigaw kay Juanito at sinabing naroon lamang upang suriin
ang dula, Pinilit ito ni Pepay na dumalo sa palabas.

 ISAGANI, TADEO, PECSON, SANDOVAL, PAULITA GOMEZ, AT DONYA VICTORINA –

Mga dumalo sa dulaan.
 BUOD NG KABANATA 22

Marami na ang nag-iingay maging ang kanilang mga baston ay nagsisipadyak na sa

kadahilanang lampas na sa oras ay hindi pa nagsisimula ang palabas dahil na rin sa
wala pa ang Kapitan-Heneral na siyang panauhing pandangal. Bagama’ t nalibang
naman at pinagkaguluhan ng mga tao ang isang ginoo na hindi mapakiusapan ng mga
tagapamahala sa kadahilanang naka-upo pa ito sa upuan ni Don Primotivo at Malala pa
rito ay hindi talaga maalis sa pwesto ang ginoo dahil isa siya sa mataas na opisyal sa
pamahalaan.

Hindi rin nagtagal, nagsimula na ang palabas dahil nakarating na ang heneral.
Bagamat, Nakaupo na sa harap ang mga estudyante kasama si Pepay at may mga
hawak na sulat. Samantala napilit naman ni Pepay si Don Custodio na dumalo. Ayon
kay Sandoval nangangahulugan itong matututukan na nang maayos ang Akademya, at
magiging masaya ang lahat ng estudyante maliban kay Isagani sa kadahilanang Nakita
niya si Paulita na kasama si Pelaez na kanyang karibal.
 BUOD NG KABANATA 22

Nang umawit na ang pranses na si gertude, Halos mali ang pagsalin ni Sandoval sa kastila ng mga
salitang pranses katulad ng ginawa ni Juanito para kina Paulita at Donya Victorina. Sumunod naman na
umawit ay si Serpolette napahanga si Padre Irene na siyang espiya ni Padre salvi kung saan sadyang
masama ang palabas ng mga pranses, bukod rito ay kilala pala siya ni Serpolette sa Europa.

Mayroong mag-asawa ang dumating, ipinagmalaki pa ang pagdating ngunit napa-away pa ang asawa
dahil sa bakanteng upuan. Napapahanga si Donya Victorina sa pagpapanggap ni Juanito na kung saan
kapag natatawa ang mga tayo ay nakikitawa rin ito o kapag nagsiubo ay napapailing si Juanito dahil
rito ay hinangad ni Donya Victorina na pakasalan ang binatang kuba kapag pumanaw na si De
Espadaña . Sinigawan naman ni Don Custodio si Juanito sa pag-ubo nito, Natakot naman ang binata sa
sinabing “KUNG HINDI KO LAMANG KAYO KASAMA” na para kay Paulita dahil dito lalong
humanga sa kanya si Donya Victorina.
 BUOD NG KABANATA 22

Sumunod na nag-intermisyon si ben zayb at nilait lamang ang palabas.

Hindi rin naiwasan na pag-usapan ang hindi pagsipot ni Simoun,
Nalaman rin nila na sumang-ayon sila sa pagpapatayo ng akademya
ngunit ito’y ipapatupad sa Unibersidad ng Sto. Tomas base lamang ito
kay Padre Irene. Ukol naman ni Tadeo “KUNG GAYO’ Y MAG KABESA DE
BARANGGAY TAYO’ ” at hinagisan naman ni Pecson ng maruming medyas
si Sandoval. Mas Malala pa rito ay nagbigay ng payo si Padre Irene sa
mga estudyante na ipagdiwang ang kanilang tagumpay. Hindi na
inantay ng mga estudyante ang ikalawang yugto ng operata at agad na
silang pumayag na mag-diwang.
 ARAL SA KABANATA 22

• Ang pagkakaroon ng sariling wika ng isang bansa ay hindi lamang karapatan ng mga
mamamayan nito, kundi isang pagpapakita din ng kalayaan sa pag-unawa at pag-iisip. Ang
kabanatang ito ay nagpapakita ng kahulugan tungkol sa wika. Dahil hindi lubos na
nauunawaan ng mga manonood ang wikang Pranses, hindi nila talaga gusto ang palabas, sa
kabila ng pagiging maagap at kahandaan ng mga gumaganap. Ang palabas ay
pinahahalagahan lamang ng mga nakakaunawa ng Pranses. Bukod dito, hindi natural ang
ugali ng mga manonood dahil sa pagkabagot kung parehong Pilipino ang mga gumaganap.
mahirap para sa kanila na ipakita ang respeto at pagpapahalagang ipinapakita nila sa
kanilang mga kababayan. Sa kabilang banda, may mga manonood din na nananabik sa
palabas na kanilang inaabangan. May mga lalaki din na napapansin ang kagandahan ng mga
babae.
KABANATA
23
I S A N G B A N G K AY
 BUOD NG KABANATA 23

•umalis
Nang gabing
at iyon,
dumating ikapito,
si Simounay makalawang
sa bahay na
may iba’t
Makaraig
Ospital, ibang
nang
malapit taong kasama.
mag-iikawalo
sa kumbento sa
ng Nakita
may
Sta. siya
daang
Clara. ni
 Nakita
dulaan siya ni Camarroncocido
nang mag-iikasiyam na may kausap
na tila estudyante. sa may
•Si Basilio
 Nagrerepaso ay hindi
siya din
sa nanonood.
bahay.  Hindi na nag-
sasama
tubusin
aralang sa
si mga
Huli
mabuti kamag-aaral
sa
ang pagkakaalila. mula
pagpapagaling nang
 Pinag-
kay
Kapitan
mahirap
mahal naTiyago
mahal na
pakibagayan. noon
nito si ay
 Kunglalong
Basiliominsan
at naging
kungay
minsa’y
karamdaman nilalait.
nito. Pabigat nang pabigat ang
•Ang pagbabawas
Tiyago ay isinasagawasa paghitit
ni ni
Basilio Kapitan
ngunit kung
nasa
Simoun lalawigan
nagbibigay at ng
si o
labis
Padre nasana
Irenepaaralan
apyan
lang sa siya’y
matanda.
naman may
ay  Si
walang
pagalinginitinatagubilin
pag-aalaga. ang maysakit, kay Basilio
pagtiisan kundi
ito ang
sa
•Simoun.
Sa pagrerepaso
 Mula ni
nang Basilio
magkita ay dumating
sila sa San si
Diego
Malubha,ay
 Kinumusta noon
ni
ani lamang
Simoun
Basilio. sila
ang
 Malalanagkaharap.
maysakit.
na raw ang
kalat ng lason sa
Pilipinas, ani Simoun. katawan.  Tulad daw ng
 BUOD NG KABANATA 23

• Hinimok ni Simoun si Basilio na makiisa sa himagsikan laban sa pamahalaang Kasti la

dahil ang hindi kakampi sa kanila ay ituturing na kaaway na dapat patayin.
 Inatasan ni Simoun si Basilio na itakas si Maria Clara mula sa kumbento ni Sta.
Clara habang nagkakagulo ang buong lungsod.

• Sinabi ni Basilio na huli na, dahil sa nagpakamatay na si Maria Clara.  Naroon siya
sa kumbento upang makibalita kaya niya nabati d.  Nang bumalik siya ay nakita niya
ang liham na padala ni Padre Salvi kay Padre Irene na siyang nagpabasa niyon kay
Kapitan Tiyago na nagpanangis nang mabati d na patay na si Maria Clara.

• Litong-lito na patakbong nanaog ng bahay si Simoun.  Nawala sa pag-aaral ang isip

ni Basilio.  Ang naglaro sa isip ay ang kahabag-habag na buhay nina Ibarra at Maria
Clara.
 ARAL SA KABANATA 23

• Si Si m ou n ay hi ndi pu m ut a sa t ea tr o m ay na g sa bi n a na ki ta i to ban da ng al a s ots o n g g abi

na pa g a la g a l a m al ap it sa m on as ter y, is an g m a ng in g is da a ng na ka k it a sa k a nya dit o.

• Na k it a ri n s i Sim oun ba nb dan g a la s nu webe n a m ay ka us a p n a is an g a ni no, A ng na k ak i ta

sa k anya ay si C am a ron coc ido. k a hit n ar in ig ni C a m ar on coc id o an g n ap ag us ap an ay
na gk ibi t ba lik a t na la m an g ito.

• Si Ba si lio ay hi ndi r in pu m unt a sa Te a tro sa pa g a ba la s iya sa pa g -a al ag a s a m ay sa k it n a

si k ap ita n Tiya g o k ai la ng a n di n n iyan g ta pus ing b asa hi n an g i sa ng a k la t n a hi ni ram niya
kay D r. M a ta sa pa g k a t k a il an g an d in ni ya ng m a iba l ik a g a d i to s a m ad al in g pa na hon .

• D um a law m ul i s i Si m oun sa kay B a si li o hi ndi l an g u pa ng k a m us ta hi n an g k a la g aya n ni

ka pi ta n Tiyag o k undi u pa ng hik aya ti ng m ul i si B as il io n a su m api s a k an il an g k i lus an .
 ARAL SA KABANATA 23

• Si na bi ni Si m ou n na si Ba si li o an g pam a m a ha la in ni ya n a m a g bu ka s ng m g a pi nt ua n sa
mon as te r y up an g i ta k as s i M a ri a C la ra.

• Bina l ita n i Ba si li o k ay Sim oun n a hu li na a ng la ha t pa g k at s i Ma ri a ay pa tay n a, la bis a ng

hin ag pis n i Si m oun sa n ar in ig k ay B as ili o, H in di ni ya m at an g g a p na wa l a na si M a ri a
Cla ra, G ay u n na ri n la m an g a ng p ag k a ha ba g n i Ba si li o k ay Sim oun n a al am ni ya ng la bi s
an g p ag m a m ah al k ay M ar ia C la ra .

• Sa k a ba na ta ng it o , t in ut ukoy ni ba si li o si s im oun bi la ng is an g b ina ta ng m aya m a n, bi ha sa ,

mat al in o at m ay p ina g ara l an na k aran as ng da hop at n ag pa pa sa ki t ng baya n.

• Sa k a bi la ng ban da , s i M a ri a Cl a ra na m an ay i sa ng ba bae ng si ng g a nda n g isa n g pa ng ara p,

mal in is, li pos n g pan an al ig a t wa la ng k am a laya n sa l ak a d n g m undo.
KABANATA
24
M G A PA N G A R A P
 BUOD NG KABANATA 24

•M g a i l a n g o r a s b a g o l u m u b o g a n g a r a w, b i n i s i t a n i I s a g a n i a n g P a s e o d e M a r i a C r i s t i n a n a p a t u n g o s a M a l e c o n k u n g s a a n n a n g a k o
siyang makikipagkita sa kanyang minamahal na si Paulita kaninang umaga. Pinag-iisipan niya ang mga masasayang alaala na kasama
n i y a a t a n g m g a l i h a m n a i p i n a d a l a n i l a s a i s a ' t i s a h a b a n g s i y a a y n a g l a l a k b a y. D a l a n i y a a n g 2 l i h a m n a n a t a n g g a p n i y a m u l a s a
kanya bilang isang alaala at bilang pagganyak. Napuno siya ng lungkot at pagkabalisa dahil ang tagal na nilang hindi nagkita at may
pagtatalo. siya ay sumasalungat sa pagitan ng pagtupad sa kanyang responsibilidad sa alinman sa kanyang mahal o sa kanyang bansa.  

•H a b a n g s i y a a y n a s a m a n i l a b a y, s a t a b i n g A n d a m e m o r i a l , n a r i n i g n i y a s i B e n Z a y b n a n a g - u u s a p t u n g k o l s a n a n g y a r i k a m a k a i l a n
k a y S i m o u n . Ti l a s i y a a y n a g k a s a k i t n o o n g n a k a r a a n g a r a w a t i n i h a m b i n g s i y a s a k a a w a - a w a n g k a l a g a y a n n g m g a s u n d a l o n g
Amerikano na bumalik mula sa ekspedisyon sa Carolina.  

•B i g l a n g i n i s i p n i y a a n g m g a e p e k t o n g e k s p e d i s y o n a t d i g m a a n a n g b u m a h a s a k a n y a n g i s i p a n h a b a n g a n g m g a b i k t i m a n g m g a
labanang ito na ang mga tahanan ay sinalakay ay pinilit na magtrabaho bilang mga alipin. Mas gusto ni Isagani ang isang marangal na
kamatayan sa larangan ng digmaan kaysa harapin ang kahihiyan na walang ginagawa kahit alam mong meron kang pwedeng gawin.  

•S u m a g i s a k a n y a n g i s i p a n a n g k a i s i p a n g l a b a n a n a n g m g a A l e m a n s a i l a l i m n g w a t a w a t n g E s p a n y o l - P i l i p i n a s . I p i n a g m a m a l a k i n i y a n g
itataya niya ang kanyang buhay para sa layunin ngunit pinanghinaan siya ng loob dahil naalala niya na ang Pilipinas ay nasa ilalim
pa rin ng malalim na impluwensya ng dayuhang pananakop na sumasalungat sa kanyang nasyonalista.
 BUOD NG KABANATA 24

•S i n a P a u l i t a , D o n y a Vi c t o r i n a a t a n g k a n i l a n g m g a k a k i l a l a n a s u m a m a s a k a n i l a n o o n g m g a n a k a r a a n g a r a w, a y d u m a t i n g s a b a y a n s a k a y
n g k a r w a h e . Ti n a n o n g n i D o n y a v i c t o r i n a s i I s a g a n i t u n g k o l s a k i n a r o r o o n a n n g k a n y a n g a s a w a n g s i D o n T i b u r c i o n a 1 0 t a o n n a n g
nawawala. Gayunpaman, si Isagani ay nanumpa na ilihim ang kanyang lokasyon at itinanggi na alam niya kung nasaan siya. Dahil sa
p a g k a d i s m a y a a y b i n a n g g i t n i D o n y a Vi c t o r i n a n a k u n g n a w a w a l a p a a n g k a n y a n g a s a w a a y p u p u n t a s i y a a t m u l i n g i k a k a s a l k a y J u a n i t o
P e l a e z , a n g l a l a k i n g n a n l i l i g a w s a k a n y a n g p a m a n g k i n . N a w a l a a n g s e l o s n i I s a g a n i d a h i l m u k h a n g w a l a n g p l a n o s i D o n y a Vi c t o r i n a n a
pakasalan niya si Paulita kay Juanito.  

•I b i n a b a n i P a u l i t a a n g k a n y a n g p a m a y p a y b i l a n g p a g k u k u n w a r i k a y I s a g a n i n a p a n s a m a n t a l a n g i w a n s i D o n y a Vi c t o r i n a s a m a h a n s i y a
upang tumulong sa paghahanap nito. Habang sila ay naglalakad, inakusahan ni Paulita si Isagani na hindi tapat kaya't tiniyak siya ni
isagani na siya lamang ang para sa kanya sa pamamagitan ng mga papuri at pagsuyo. Inaanyayahan niya si paulita na bisitahin ang
kanyang bayang kinalakhan sa probinsya kung saan tinanggihan niya ang kanyang kasiyahan sa buhay sa lungsod at na ito ay masyadong
abala upang makarating doon. Binanggit ni Isagani ang kasalukuyang ginagawang riles na magpapadali sa transportasyon at
makatutulong sa pag-unlad ng iba pang bahagi ng bansa sa mga probinsya subalit nagdududa si Paulita na matatapos ito anumang oras.  

•S a k a l a u n a n a y n a g k a r o o n s i l a n g i s a n g m a i n i t n a p a g t a t a l o t u n g k o l s a k a n i l a n g m g a m i t h i i n p a r a s a P i l i p i n a s . D a h i l s i I s a g a n i a y i s a n g
nasyonalista, malaki ang kanyang paniniwala na ang Pilipinas ay dapat na ideklarang isang malayang teritoryo mula sa Espanya at ang
mga mamamayang pilipino ay nararapat na magkaroon ng higit na kalayaan. Sinabi rin niya na malugod siyang mamatay upang ipaglaban
ang kanyang pinaniniwalaan at magiging inspirasyon sila ng mga susunod na henerasyon para sa kanilang sakripisyo . 
 BUOD NG KABANATA 24

• Ma ri in g t in ut ul an it o ni Pau lit a a t i ni isi p n iya na a n g a nu m an g a k syon ay hi ndi k a il an g an

da hil wa la si yan g na k it a ng m a l i s a k as al uk uya ng k al ag ayan n g ba g ay a t hi ndi s iya
mab ubuh ay n an g wal a ng m g a a lipi n

• Maya m aya, tin awa g s ila paba l ik n i D onya Vic t or in a dah il n il ala m i g i to a t m a aa rin g
mag ka sa k it si Pau li ta . Ora s n a ng pa g - uwi . D ah il s i Pau lit a an g m ay-a ri ng k a r wa he ,
na k au po si la D onya Vic tor in a a t a ng k anya ng k ai big an sa l ikod. D ah il d ito m ag k a ta bi s i
Is a gan i at Pa ul it a. Sa buong pa g la l ak bay, bin ale wal a ni Isa g a ni a ng ka nya ng pal ig id at
na k at uon la m an g s iya k ay pa uli ta . n ab ig h an i si Isa g an i da hi l s a pa g m a m ah al ni ya s a
ka nya . Kai la ng a n pa s iyan g s ab iha n na ng sa pi ti n nil a an g St a. C r uz
 ARAL SA KABANATA 24

• N a g k a r o o n n g p a g u u s a p s i Is a g a n i a t Pa u l i t a u k o l s a s e l o s n a n a ra m d a m a n n i l a n g n a g d a a n g g a b i .
S i n a b i n i Pa u l i t a n a k a ya s i ya s u m a m a k a y J u a n i t o a y u p a n g m a k i t a n i ya s i Is a g a n i s a t e a t r o s u b a l i t
n a g s e l o s s i ya n g m a k i t a n g n a k a t i n g i n s i Is a g a n i s a m g a P r a n s e s n a n a g t a t a n g h a l s a p a l a b a s .

• I b i n a h a g i n i Is a g a n i a t Pa u l i t a a n g k a n i l a n g m g a p a n g a r a p a t n a t u k l a s a n n i l a n g s i l a a y m a g k a i b a
s a p a g k a t s i I s a g a n i a y n a g n a n a i s n a m a n i r a h a n s a n a y o n s a m a n t a l a n g s i Pa u l i t a a y s a s i y u d a d .

• N a p a g t a n t o n i I s a g a n i a n g h a l a g a n g ya m a n . N a k i t a n i ya i y o n s a k a l a g a ya n n i S i m o u n . B a t i d n i ya n g
k u n g h i n d i i t o m a ya m a n a y w a l a i t o n g k a h i h i n a t n a n .

• N a g p a h a ya g n g p a g k a g i l i w s i D o n ya V i c t o r i n a k a y J u a n i t o Pe l a e z a t s i n a b i n g k u n g s i ya a y m a g
a a s a w a n g m u l i , i t o a n g k a n ya n g p i p i l i i n . N a t u w a n a m a n s i I s a g a n i s a p a g k a t i n i s i p n i ya n a h i n d i
i n t e r e s a d o a n g d o n ya n a i p a k a s a l i t o s a k a n ya n g p a m a n g k i n n a s i Pa u l i t a .

• H i n a ya a n n g d o n ya n a m a g k a s a r i l i n a n s i n a I s a g a n i a t Pa u l i t a h i n d i d a h i l t o t o o n g n a i s n i ya s i l a n g
m a g k a t u l u ya n k u n d i d a h i l s a l i h i m n i ya n g p a g t a n g i k a y J u a n i t o. N a i s i p n i ya n a k a p a g s i I s a g a n i a t
Pa u l i t a a n g n a g k a t u l u ya n a y m a a a r i n a n i ya n g m a g i n g k a b i ya k s i J u a n i t o.