11 :

Nh ó m ê n in
á c - L
học M
Tri ế t

Chương 3:
Phần 4
Ý thức xã hội
 11

NGUYỄN QUỐC
LÊ QUANG THÁI PHẠM MINH QUÂNPHẠM VĂN LÃI
PHÙNG DƯƠNG THANH GIANG
HUY

PHẠM THỊ TRÀ LƯỜNG THỊ

MY KIM TUYẾN
NỘI DUNG TÌM HIỂU
II. QUAN HỆ BIỆN
I. TỒN TẠI XÃ HỘI CHỨNG GIỮA TỒN TẠI
XÃ HỘI VÀ Ý THỨC XÃ
VÀ Ý THỨC XÃ HỘI
HỘI
1. Khái niệm tồn tại xã hội .
1. Ý thức xã hội phản ảnh tồn tại xã hội,
2. Khái niệm và kết cấu của ý thức xã hội .
do tồn tại xã hội quy định.
3. Tính giai cấp của xã hội .
2. Tính đối lập tương đối của ý thức xã
hội.
3. Các hình thái ý thức xã hội.
 I.
TỒN TẠI XÃ HỘI VÀ
Ý THỨC XÃ HỘI
1. Khái niệm
- Tồn tại xã hội là toàn bộ sinh hoạt vật
chất và những điều kiện sinh hoạt vật
chất của xã hội.
- Tồn tại xã hội của con người là thực
tại xã hội khách quan, là một kiểu vật
chất xã hội, là các quan hệ xã hội vật
chất được ý thức xã hội phản ánh
2. Các yếu tố cơ bản của
tồn tại và xã hội ● Một là : Phương thức sản xuất
ra của cải vật chất của xã hội
đó.
● Hai là: Các yếu tố thuộc về điều
kiện tự nhiên – hoàn cảnh địa lý,
như: các điều kiện khí hậu, đất
đai, sông hồ,… tạo nên đặc điểm
riêng có của không gian sinh tồn
của cộng đồng xã hội.

● Ba là: Các yếu tố dân cư, bao

gồm: cách thức tổ chức dân cư,
tính chất lưu dân cư, mô hình tổ
chức dân cư,…
Ví dụ cụ thể

Cuộc sống của người tiền sử gắn

liền với các yếu tố xã hội
 í dụ 2
V

Đây là điểm cốt lõi trong “nguyên lí Đây là tính độc lập tương đối của ý thức
tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội” xã hội
3. Ý thức xã hội và kết cấu Khái niệm
của ý thức xã hội
- Ý thức xã hội là mặt tinh thần của đời sống xã
hội, bao gồm toàn bộ những quan điểm, tư
tưởng cùng những tình cảm, tâm trạng,… của
những cộng đồng xã hội, nảy sinh từ tồn tại xã
hội và phản ánh tồn tại xã hội trong những giai
đoạn phát triển nhất định.

- Ý thức xã hội thông thường là toàn bộ những tri

thức, những quan niệm… của những con người
trong một cộng đồng người nhất định, được hình
thành một cách trực tiếp từ hoạt động thực tiễn
hàng ngày, chưa được hệ thống hóa, khái quát hóa
thành lý luận.
Kết cấu của ý thức xã hội
Ý thức xã hội mặc dù có mối quan hệ hữu cơ ,
biện chứng với ý thức cá nhân , song giữa chúng
vẫn có sự khác nhau tương đối .

Ý thức cá nhân
Là thế giới tinh thần riêng lẻ và cụ thể , được quy định
bởi các đặc điểm của cuộc sống riêng , của việc giáo dục
và điều kiện hình thành tính cách riêng của cá nhân
 Các mặt tồn tại của ý thức xã hội

Nhóm 1 Nhóm 2
Ý thức xã hội thông thường Tâm lý xã hội

Ý thức lý luận, khoa học Hệ tư tưởng xã hội


Ý thức xã hội
thông thường
Ý thức xã hội thông thường
hay ý thức thường ngày là
những tri thức, những quan
niệm của con người hình
thành một cách trực tiếp
trong các hoạt động trực tiếp
hằng ngày nhưng chưa được
hệ thống hóa, chưa được
tổng hợp và khái quát hóa.
Ý thức ý
luận , khoa
học.
Ý thức lý luận hay ý thức
khoa học là những tư tương,
những quan điểm được tổng
hợp, được hệ thống hóa và
khái quát hóa thành các học
thuyết xã hội dưới dạng các
khái niệm, các phạm trù và
các quy luật.
Hệ tư lý
Tâm tưởng xã hội
xã hội Là baođộgồm
Là trình caotoàn
củabộý tình
thứccảm,
xã hội
ước
đượcmuốn,
hìnhthói quen,
thành khitậpcon
quán v.v của
người đã có
con
đượcngười,
nhậncủathức
một sâu
bộ phận xã hội
sắc hơn hoặc
các điều
của toàn
kiện xã hội
sinh hoạtđược
vật hình
chấtthành dưới là
của mình;
ảnh
nhậnhưởng
thứctrực
lý tiếp
luậncuộc sốngtạihàng
về tồn ngàylà
xã hội,
và phản ánh đời sống đó. Quá trình phản
hệ thống những quan điểm, tư tưởng
ánh này thường mang tính tự phát, chỉ
(chính trị, triết học, đạo đức, nghệ
ghi lại những biểu hiện bề mặt bên ngoài
thuật, tôn giáo v.v) kết quả sự khái
của xã hội.
quát hoá những kinh nghiệm xã hội.
4. Tính giai cấp
của ý thức xã hội
Trong xã hội có giai cấp, các giai
cấp có điều kiện sinh hoạt vật chất
khác nhau, lợi ích khác nhau nên ý
thức xã hội cũng khác nhau.
 II.

QUAN HỆ BIỆN
CHỨNG GIỮA
TTXH VÀ YTXH
1. YTXH phản ánh
TTXH , do TTXH quy
định
- Tồn tại xã hội quyết định ý thức xã
TỒN TẠI XÃ HỘI
hội. ( Mặt vật chất của đời
sống xã hội)

+) Tồn tại xã hội là cái thứ nhất, ý thức

xã hội là cái thứ hai. Tồn tại xã hội quy
định nội dung, bản chất, xu hướng vận
động của ý thức xã hội; ý thức xã hội
phản ánh cái lôgíc khách quan của tồn
tại xã hội.
Ý THỨC XÃ HỘI
( Mặt tinh thần của đời
sống xã hội)
+) Tồn tại xã hội thay đổi là điều kiện
quyết định để ý thức xã hội thay đổi.
 Một số ví dụ

Ví dụ1

Phác họa về động vật săn được của

con người ở thời kì đồ đá cũ trong
hang động của Tây Ban Nha phản
ánh đời sống vật chất săn bắt và hái
lượm.
 Ví dụ 2

Mâu thuẫn giữa giai cấp quý tộc địa

chủ, tầng lớp tăng lữ với quảng đại
quần chúng nhân dân và nhu cầu cải
tạo xã hội đã được phản ánh dưới
dạng lý luận bởi những nhà tư tưởng
vĩ đại của thời kì khai sáng Pháp
( Rút xô, Vôn te, …) mở đường cho
CMTS Pháp (1789-1794)
Vôn te Rút xô
(1694-1778) (1712-1778)
 Ví dụ 3

Chủ nghĩa Mác ra đời vào những năm 40

của thế kỉ XIX một mặt phản ánh đời sống
thực tiễn kinh tế chính trị cũng như nhu
cầu cách mạng trong phong trào công nhân
lúc bấy giờ, mặt khác xây dựng học thuyết
mới về chất trên cơ sở kế thừa, tổng kết
khoa học và lý luận của thời đại.
 

Các Mác Ph.Ăngghen

(1818-1883) (1820-1895)
 2. TÍNH ĐỘC LẬP TƯƠNG YTXH thường lạc hậu hơn so với TTXH
ĐỐI CỦA Ý
YTXH có thể vượt trước TTXH
THỨC XÃ HỘI
YTXH có tính thừa kế trong sự phát triển của mình

c t hể Sự tác động qua lại giữa các hình thái YTXH

đ ộ c l ập đ ư ợ
Tính ểm
ua 5 đi
hiện q YTXH tác động trở lại TTXH
 Một số ví dụ cụ thể:

+ Nước Pháp thế kỉ XVIII có

-Trong xã hôi có giai cấp, tính kế
- YTXH có tính kế thừa vì kế thừa là quy luật chung của sự nền kinh tế phát triển kém
nước Anh, nhưng tư tưởng
vật, hiện tượng nên trong quá trình vận động nó cũng có tính
thừa của YTXH gắn với tính chất
kế thừa.
lại tiên tiến hơn nước Anh.

- Lịch sử phát triển cho thấy những giai đoạn hưng thịnh
giai cấp của nó.
hoặc suy tàn của triết học, văn học, nghệ thuật… nhiều khi
không phù hợp với giai đoạn hưng thịnh hoặc suy tàn của
kinh tế. + So với Anh, Pháp thì
-Tính kế thừa của YTXH thể Đức ở đầu thế kỉ XIX lạc
hậu về kinh tế, nhưng đã
hiện ở nhiều mặt tích cực cũng đứng ở trình độ cao hơn về
triết học.
như tiêu cực hạn chế.
 5. YTXH tác động trở lại TTXH

- Như Ph.Ăngghen viết: “Sự phát triển của chính trị, pháp
luật, triết học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật… đều dựa trên
cơ sở sự phát triển kinh tế. Nhưng tất cả chúng cũng có ảnh
hưởng lẫn nhau và ảnh hưởng đến cơ sở kinh tế”.
*Mức độ ảnh hưởng của tư tưởng đối với sự phát triển xã
hội phụ thuộc vào:
+ Những điều kiện lịch sử cụ thể.
+ Tính chất của các mối quan hệ kinh tế mà trên đó tư tưởng nảy sinh.
+ Vai trò lịch sử của giai cấp mang ngọn cờ tư tưởng.
+ Mức độ mở rộng của tư tưởng trong quần chúng.
+ Mức độ phản ánh đúng đắn của tư tưởng đối với các nhu cầu phát
triển xã hội.

- Theo học thuyết của Mac, lý luận khoa học sẽ trở thành
lực lượng vật chất một khi nó thâm nhập vào hoạt động của
quần chúng.
KẾT LUẬN

Tính độc lập tương đối của YTXH đã chỉ ra

bức tranh phức tạp của YTXH và đời sống
tinh thần xã hội nói chung. Nó bác bỏ mọi
quan điểm siêu hình, máy móc, tầm thường
về mối quan hệ giữa TTXH và YTXH.
 3. Các hình thái ý thức xã hội

Chính trị Pháp quyền Đạo đức

Thẩm mĩ Khoa học Tôn giáo

 a. Ý thức chính trị VÍ DỤ
*Vai trò của hệ tư tưởng chính
* Khái niệm: trị:
-Là sự phản ánh các quan hệ xã hội trước hết là quan hệ
kinh tế cũng như thái độ của các giai cấp đối với quyền +Phản ánh trực tiếp và tập trung lợi ích của một giai
lực nhà nước. cấp.
+Hình thành tự giác và truyền vào trong xã hội.
Theo Lênin: “Chính trị là biểu hiện tập trung của kinh +Có vai trò chủ đạo trong đời sống tinh thần xã hội.
. tế.” +Gắn bó với tổ chức chính trị qua đó bảo vệ được lợi
ích của một giai cấp.
-Ý thức chính trị chia làm hai cấp độ: Hệ tư tưởng
Ý thức chính trị
chính trị
+ Ý thức chính trị thực tiễn thông thường.

+Ý thức chính trị lí luận.

Triếtthực
=> Do gia Khổng
tiễn Tử
mà(551-471
ý thức TCN)
chínhlàtrị
mộtđược
trong khái
nhữngquát
nhà tưthành
tưởng hệ
đầu tiên có cách tiếp cận riêng đến Học thuyết chính trị.
thống quy luật phạm trù xã hội nên nó trở thành hệ tư tưởng
chính trị.
 b. Ý thức pháp quyền *Vai trò:
Ví*Đặc
dụ:điểm: + bảo vệ luật pháp ban hành.
* Khái niệm:
+Ý thức pháp quyền tồn tại trong xã hội có giai + chỉ đạo quá trình xây dựng luật pháp.
-Hình
cấp vàthái
nhà ýnước
thứcnên
pháp quyền
ý thức là toàn
pháp bộ luôn
quyền
các
mangtư tính
tưởng quan
chất giaiđiểm
cấp. của một giai cấp + chỉ đạo quá trình tổ chức thực hiện pháp luật.
về bản chất và vai trò của pháp luật về
quyền
+ Có mốivà nghĩa vụ chặt
quan hệ của nhà
chẽ nước.
với ý thức chính trị. + phản ánh lợi ích và bảo vệ nhà nước của toàn
dân.
+ Phản ánh các mối
Phápquan
luậthệ
Xãkinh tế củanghĩa
hội Chủ xã hội
khác hẳn về bản chất
bằng ngôn ngữ pháp luật.
với pháp luật trong các xã hội trước đó.
 c. Ý thức đạo đức
*Liên hệ thực
*Sự tácđiểm:
*Đặc động trởtế
*Khái niệm: lại: của ý thức đạo
- Ý thức đạo đức là toàn bộ những nguyên tắc, chuẩn mực
đức đối
nhằm vớitồntồn
đạođiều
đức chỉnh
tạivà
tại
đánh xã
giá hội:
cách
hộiứng
loài xử giữa cá nhân với cá

đức
3. Ý thức đạo
+ Ý thức mãi trong xã người.
nhân, giữa cá nhân với xã hội, vì hạnh phúc của con người và
+ Ý thức
tiếnđạo
bộđức có tính giai cấp trong xã hội có giai cấp.
xã hội.
+ Đạo đức điều chỉnh hành vi con người trên cơ sở tự nguyện, tự giác vì nội

*Vai trò:
hàm của nguyên tắc và chuẩn mực đạo đức bao giờ cũng đề ra một tiêu chuẩn

*Nguồn gốc:
để hướng hành động, đồng thời nguyên tắc và chuẩn mực đạo đức bao hàm giá
+ Là một trong những yếu tố quyết định sự phát triển của xã hội.
trị của lời khuyên con người hướng đến cái thiện.
+ Góp phần hình thành những quan điểm cơ bản nhất, những nguyên tắc,
quy tắc đời
- Ra và chuẩnrấtmực
từtrở đạo đức trong từngngay
con người,…
+ Sự tác động lạisớm
của trong
YT đạolịch
đức sử
đối với xãtừhội
xãthông
hội nguyên thủy.lương
qua sức mạnh
Giáo dục đạo đức trong xã hội Việt Nam hiện nay
tâm.
d. Ý thức thẩm mỹ

*Vai trò:
*Khái
*Nguồn niệm:
gốc:
Ý+thức
--Có Giáo
nguồn
dục
thẩm mỹ thẩm
gốclàtừ
mỹ,ánh
sự hiện
phản giáo
hiện
thực
dục nhận
thựcxã
của vào thức.
ý thức
hội. con người trong quan hệ
với+nhu
Nghệ thuật là
cầu thưởng phương
thức tiệncáinhận
và sáng tạo đẹp. thức hiện thực, giáo dục tư tưởng,
*Đặc điểm:
tình cảm, nâng cao trình độ thẩm mỹ của con người.
+ Phản ánh hiện thực một cách gián tiếp bằng hình Nghị quyết đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII
*Liên hệ thực tế:
tượng nghệ thuật.
-Nắm+vững
Tồn và
tại vận
mãi dụng
với xãquan
hội điểm
loài người.
của chủ nghĩa Mác Lênin về văn
+ Trong
học nghệ thuật,xãĐảng
hội có
ta giai
trongcấp,
quánótrình
có tính
lãnhgiai
đạocấp.
cách mạng đã đề ra
đường lối văn nghệ hết sức đúng đắn. Nhờ có đường lối đúng đắn đó,
nền văn nghệ nước ta đã có những đóng góp xứng đáng vào cách
mạng giải phóng dân tộc và sự nghiệp xây dựng CNXH.
 e.Ý thức khoa học
- *Khái niệm:-Xét về đối tượng được phân chia thành
*Đặc điểm:
nhiều ngành:
-Ý thức khoa học là hệ thống tri thức phản ánh chân thật về thế giới
đã được kiểm nghiệm qua thực tiễn.
THỨ NHẤT Dựa trên đối tượng của khoa học đó
*Nguồn
• gốc: Khoa học tự nhiên-kĩ thuật.
• Khoa học xã hội.
-Do nhu cầu phát triển sản xuất.
• Triết học.
THỨ HAI Dựa trên vai trò của tri thức khoa học
• Khoa học cơ bản.
• Khoa học ứng dụng.

THỨ BA Dựa trên sự giáp ranh về đối tượng

•
• Các môn khoa học liên ngành.
 *Có thể chia lịch sử phát triển của khoa học thành ba giai đoạn:

Từ thế kỉ XV đến Từ thế kỉ XVIII đến

GIAI thế kỉ XVIII hết thế kỉ XIX
GIAI ĐOẠN GIAI ĐOẠN
THỨ NHẤT ĐOẠN BắtTHỨ
đầu BA Các khoa học Khoa học xã
THỨ HAI từ thế kỉ thực nghiệmThếhội
XV đến phát triển, đi
kỉphát
XX triển
thoát dần khỏi
Bắt đầu từ thờihếtcổ thế kỉ sâu nghiên
Khoa họccứu tự nhiên và
các học thuyết
đại đến thế kỉ XV:
XIX từngkhoa
lĩnh vực
học xãthần
hội học
đều và
phát
riêngtriển
biệt của
nhanh chóng; xuất
Khoa học còn sơ thế giới; cơ học các khoa học
khai, đa phần các tri hiện
cổ điển giữnhiều
vai khoa
quan học liên
hệ chặt
thức về khoa học tự ngành; khoa học kết
trò thống trị cho chẽ với sản hợp
nhiên, vai trò của với khoa
nên các kĩ thuật;xuất.
khoa học
khoa học đối với xã xâmkìnhập
học thời này vào mọi lĩnh
rơi vào phương
vực của sản xuất và đời
hội chưa biểu hiện phápsống
tư duyvới quy mô của
rõ. siêu hình.
hoạt động khoa học ngày
càng lớn.
f.Ý thức tôn giáo
*Khái
*Nguồn
*Vai niệm:
trò: gốc của tôn giáo:
-Tôn+ giáo
Tôn xuất
giáo hiện từ hiện
là một thời tượng
nguyênxãthủy
hội do
baosựgồm
bất lễ
lựcnghi
củatôn
congiáo,
ngườitổ trước sức mạnh
của tự +nhiên
chức tônvà
Ảnh xã và
giáo
hưởnghội.ýmạnh
thức tôn
mẽgiáo
đếnvà là hình
các một hiện
tháitượng
ý thứclịch
xãsử.
hội khác trong thời kỳ
 Ý thức tôn giáo là một hình thái
nguyên thủy, cổ đại, trung cổ. ý thức xã hội phản ánh hiện thực
khách quan một cách hư ảo, xuyên tạc.
*Bản
+ Trongchất của
xã hội có YTTG:
giai cấp, giai cấp bóc lột luôn luôn sử dụng mặt tiêu cực của
tôn giáo để duy trì sự thống trị của mình.
-Là sự phản ánh một cách hư ảo vào đầu óc con người sức mạnh ở bên ngoài chi phối
=> Vai trò chủ yếu là đền bù hư ảo trong một xã hội cần đến đền
cuộc sống hàng ngày của họ.
bù
hư ảo.
*Đặc điểm:
+ Có tính lịch sử - xã hội.

+ Có tính duy tâm – thần bí.

 *Liên hệ thực tế:
- =>
Nội DựaÝ trên
thức những
dung: xã hội lạiquan điểm
là một hiệnkhoa
tượnghọc
phứccủatạpchủ
nó nghĩa
bao
Mác
gồmLênin, Đảng
nhiều hình tháivàkhác
nhànhau,
nướcmỗita luôn thi hành
hình thái ý thứcchính
xã
+ Tôn trọng
hội phản tự do
ánh tồn tín ngưỡng
tại đắn
xã hội và
theo mộtkhông
quitựtín
luật, ngưỡng.
sách tôn giáo đúng – chính sách dophương
tính ngưỡng
thức và mức tựđộdoriêng và đều tác động đến sự tồn của
tại và
+ tôn
Đoàngiáo
kếtvàđồng bàokhông
theotín
tônngưỡng
giáo vàtôn giáo
không theo mọi
phát triển của xã hội.
tôn giáodân.
công xây dựng và bảo vệ đất nước.
+ Tăng cường giáo dục, nâng cao trình độ dân trí,
đồng thời phải tích cực đẩy mạnh công tác phòng
chống
Nghiênmêcứutíný dị đoan,
thức chống
xã hội lại mọi
theo quan điểmhoạt
triếtđộng lợi
học Mác Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX
dụng
Lênintôn
có ýgiáo
nghĩa đểrấtlàm mất
quan trậttrong
trọng tự trịthực
an xã
tiễn,hội, ảnh
nó giúp
hưởng
chúng tađến sựtriệt
quán hòavà bình
thựcxâyhiệndựng xã hội
tốt quan điểmmới củacủa
Đảng
cộng sản
nhân dânViệt
. Nam về cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa
trên lĩnh vực tư tưởng, văn hóa.