QAZMA TEXNIKASI»

MÜHAZİRƏ MÜƏLLİMİ
XANKİŞİYEVA TAMİLA
 Süxurdağıdıcı alət
Süxurdağıdıcı alətinin dişlərinin süxura batması və onu dağıtması
aşağıdakı amillərdən asılıdır:
dağıdılası süxurlar üçün müvafiq süxurdağıdıcı alətinin tipinin
düzgün seçilməsindən;
süxurdağıdıcı alətə verilən oxboyu yükdən;
süxurdağıdıcı alətinin işlək sahəsinin (ağzının və ya diş­lə­rinin) və­
ziyyə­tindən; qazılan süxurların mexaniki xassələrindən.
1. Quyu dibini tam dağıdan alət – qazma baltaları (pərli, şa­roş­kalı,
almazlı baltalar).
2. Quyu dibini halqavari sahə üzrə da­ğı­dıb, mərkəzdə mü­əyyən
ölçülü dağ süxurunun (sütununun) təbii halda saxlayıb, sonra isə yer
səthinə qaldıran baltalar – sütun­cuqlu baltalar.
3. Xüsusi məqsədlər üçün istifadə olunan baltalar. Bu bal­talardan
qoruyucu kəmərin içərisində və yaxud quyuda əmələ gəlmiş sement
daşının dağılmasında, müəyyən istiqamətdə yeni lülələrin
qazılmasında, quyunun genişləndirilməsində və s. işlə­rin yerinə
yetirilməsində istifadə olunur.
 YERALTI AVADANLIQ
Neft və qaz quyularının tikilməsində istifadə olunan yeraltı
avadanlıq aşağıdakılardan ibarətdir:
qazma asqızı (balta, quyudibi mühərrik, AQB, qazma
boruları, işlək boru və s.)
qoruyucu və istismar boru kəmərləri
 Qazma baltaları süxur­ların dağıdılması üçün istifadə
olunan alətdir. Fırlanma üsulu ilə neft və qaz quyularının
qazılmasında, balta eyni zamanda iki hərəkətdə – öz
oxu ətrafında fırlanma işçi hərəkət və vertikal isti­
qamətdə ox boyu aşağıya doğru düzxətli hərəkətdə –
iştirak edərək, ona təsir edən ox boyu yükün və fırlanma
momentinin təsiri ilə süxurları qoparır, dağıdır və sürtür
 
 Qazma baltaları
Qazma baltaları quyu dibində dağ süxurunu dağıdılması üçün
istifadə olunan alətdir. Vəzifələrinə görə qazma baltaları üç qruda
bölünürlər:
Tam qazma üçün baltalar. Süxurun dağıdılması quyudibinin bütün
sahəsi üzrə aparılır;
Kalonkalı (sütunlu) qazma üçün baltalar: quyudibi sahə halqavi
şəkildə qazılır. Quyunun ortasında dağıdılmamış şəkildə qalmış
dağ süxuru sonradan yer üzərinə qaldırılır və tədqiq edilir;
Xüsusi baltalar: sement tıxaclarının qazılması, quyunun içarisində
yeni lülələrin açılması, quyunun genişləndirilməsi və s.işlər üçün
baltalar.
Konstruktiv quruluşuna görə baltalar aşağıdakı qruplara bölünür:
Pərli (76-705mm);
Şaroşkalı (93 ç 490mm);
Almazlı (Ş96; 140; 188 və 212 mm).
 Pərli baltalar
Pərli baltalar – süxurları qoparma üsulu
ilə dağıdır. Əsas etibarilə yumşaq (yüngül
qazılan) və plastik süxurların qazılma­sın­
da tətbiq olunur.
Pərli baltalar birlədirmə üçün konik
rezbası olan tökmə və ya ştamplama ilə
alınmış polad gövdədən, gövdə ilə
birlikdə tökülmüş və ya ona qaynaq
edilmiş pərlərdən ibarətdir. Pərlərin
sayına görə baltalar – iki, üç, dörd və
çoxpərli olurlar.
 Şaroşkalı baltalar
Şaroşkalı baltalar qaynaq edilmiş seksiyalardan ibarətdir. Hər bir
seksiya pəncə və pəncənin sarfasına yastıqlar üzərində otuzdurulmuş
şaroşkadan ibarətdir.
Şaroşkaların sayına görə baltalar bir, iki, üç və çox şaroşkaları olurlar.
Şaroşkalı baltalar vəzifəsindən asılı olaraq müxtəlif konstruksiyali
olurlar: quyudibi səthi tam, halqavari (sütuncuqlu) və pilləvari dağıtmaq
üçün baltalar; baltanın deşiklərindən çıxan maye axınının effektivliyinə
görə adi və hidromonitor tipli baltalar.
Adi konstruksiyalarda baltanın deşiklərindən çıxan maye şaroşkaların
üzərinə, aralarına və quyunun mərkəzinə yönəlmiş olur, hidrodinamiki
effekti zəif olur və ya heç olmur.
Şaroşkalar sapfa üzərində müxtəlif yastaqların kombinasiyası vasitəsi
ilə otuzdurulur.
 Pərli baltalardan ən geniş yayılmış balıq
quyruğlu (BQ) tipli balta­lardır. Bu baltalar əsasən
quyuların başlanğıc diametrini qaz­maq üçün
istifadə olunur. Bu tip baltalar 420÷640 mm dia­
metr­lərdə hazırlanır.

 Şək.1. İkipərli balıq quyruğlu (BQ) tipli balta:1 – gövdə; 2 – pərlər; 3 – birləşdirici yiv;
 4 – deşik; 5 – bərk xəlitəli örtük; 6 – kəsici tiyə

 .
 Üçpərli M tipli (a) və MC tipli (b) baltalar:

1 – göbdə; 2 – pərlər; 3 – kipləndirici halqalar; 4 – bərk

xəlitəli çubuqçuq; 5 – bayanet şaybası; 6 – birləşdirici yiv;
7 – ucluq; 8 – bolt; 9 – təsbit edici şayba; 10 – plastinlər
 
Üçpərli baltalar

1 –gövdə; 2–pərlər; 3–bərk ərintili çıxıntı; 

4 – kürək; 5, 8 – bayanet və durdurucu şayba; 
6 –  kipləndirici həlqə; 7 – bolt.
Çoxpərli sürtücü-kəsici tipli baltalar (SKB) bərkliyi tez-tez dəyişən
təbəqələrdən ibarət laylarda tətbiq edilir. Bu baltalar diametrləri 76÷269
mm-ə qədər olan adi yuma deşıyı ilə (SKB) və hidromonitor yuma ilə
(HSKB) hazırlanır.

1 – gövdə; 2 – kipləndirici həlqə-штырь; 3 – bolt;

4 – şayba; 5 – bayanet şaybası; 6 – насадка; 7 – штырь;
8 – лопасть: 9 – укороченная лопасть
 д) пикообразные тира П диаметрами от 98,4 до 444,5 мм с
обычной промывкой:

 1 - корпус; 2 - лопасть; 3 - пластины; 4 - твердосплавные

штыри.
 Шарошечшые долота. Шарошечным долотом называется такой
породоразрушающий инструмент, у которого основным рабочим
органом является шарошка – стальная конусообразная деталь,
свободно посаженная на ось и несущая на своей поверхности
иденторы – зубцы, штыри. Это своеобразный механизм, у которого
вращение корпуса преобразуется во вращательное движение
шарошек вокруг их оси, в результате чего происходит поражение
забоя зубцами, периодически вступающими с ним в контакт.

- корпус с резьбовой
головкой

- лапа с опорой

- шарошка
Т – bərk süxurların qazılması;
ТЗ – bərk abraziv süxurların qazılması,
ТК –möhkəm təbəqəciklərlə bərk süxurlar,
К – bərk süxur,
OK – çox bərk süxur.
М – yumuşaq süxurların qazılması,
МЗ – yumuşaq abraziv süxurların qazılması,
MC – orta bərkliyə malik məsaməli yumşaq süxur,
МСЗ – orta bərklikli məsaməli yumşaq süxurlar,
С – orta bərklilkli süxur,
СЗ – orta bərklikli abraziv süxur,
CT – bərk təbəqəciklərlə orta bərklikli süxur.
Bir şaroşkalı baltaların modifikasiyası:
a) Əsas (küllü ilə hazırlanan) ; b) –c şaroşka üzərində həlqəvi üst
yonuşlara; c-aşağıdan yuyulan; d-konusvari dişlərlə
1-baltanın gövdəsi; 2-şaroşka
Bir şaroşkalı balta birləşdirici başlıqlı, pəncəli, kürıvi şaroş­kalı
gövdədən ibarətdir. Yuyucu qurğu çıxışlı perifirik deşik formasında
pıncılır üzərində sapfa yaxınlığında deşilir. Bu deşik­­lər məhluk
şırnağını şaroşka səthi üzrə toxunan xətt üzrə istiqa­mətləndirir.

а – шарошка; б – корпус долота

 İki şaroşkalı baltalar:

1-baltanın dayağını hermetikləşdirici bölmə; 2,6-

yan və mərkəzi yuma deşikləri; 3,4,5-uyğun olaraq
diyircəkli polikli və sürüşmə yastığı
 Üçşaroşkalı baltalar
gövdələrinin kon­struksiyasına
görə iki qrupa bölünürlər:
bölməli və bütöv gövdəli
baltalar.
 Bölməli baltaların gövdəsi,
üzərində şaroşkalar oturdul­
muş ayrı-ayrı pəncərələrdən
qaynaq edilərək hazırlanır və
üzərin­də nippel yivi açılır.
Bölməli baltaların nominal
diametri 76 mm-dən 320 mm-
ə, bütöv gövdəli baltaların
nominal diametri isə 346 mm-
dən 490 mm-ə qədər dəyişir.

 1 – корпус; 2 – приливы; 3 – лапа; 4 – шарошка; 5 – цапфа;

6 – подшипники; 7 – фрезерованные стальные зубья
 Шарошечные долота изготавливают как с центральной, так и
с боковой системой промывки.
 При центральной промывке забоя лучше очищаются от шлама
центр забоя и вершины шарошек, шлам беспрепятственно
выносится в наддолотную зону.
 Боковая гидромониторная промывка обеспечивает лучшую
очистку наиболее зашламованной периферийной части забоя,
позволяет подвести к долоту большую гидравлическую
мощность.

 Схема шарошечных долот с центральной (а) и боковой

(гидромониторной) (б) промывкой
 Для бурения скважин в абразивных породах различной твердости
с целью повышения долговечности вооружения шарошки
оснащают вставными твердосплавными зубками (штырями). Такие
долота часто называют штыревыми.

 Вставные зубки закрепляются в теле шарошки методом

прессования. Для бурения в малоабразивных породах, в теле
стальной шарошки фрезеруются призматические зубья,
поверхность которых упрочняется термохимической обработкой.
  Almazlı baltalar
 Almazlı baltalardan bərk və kövrək süzurların qazılmasında istifadə
edilir. Bu baltaların işlək səthələri müxtəlif formalarda hazırlanır. İşlək
bərk xəlitəli ərintilərlə örtülür və bu səth üzərində dənəcikləri
quraşdırılır. Dənəcəklər 0,1÷0,34 karat olur. 1 karat=0,2 qr. Bir
baltaya 200÷700 karat almaz sərf edilir (1000÷2000 almaz dənəciyi).

 1 – корпус; 2 – матрица; 3 – алмазные зерна

Sütüncuqlu baltalar və
qazma başlıqları.

Kəşfiyyət quyuların və bəzi

hallarda istismar quyuların
qazılması zamanı dövrü olaraq
quyu süxurları balta-dəyməmiş
şəkildə (kern) quyu dibindən
qaldıraraq statiqrafik kəsiyini
tərtib edirlər, ke­çi­lən süxurların
litololi xüsusiy-yətlərini
öyrənirlər, onların
məsamələrində neft və qazın
olmasını aşkar­layırlar və i.a. Bu
məqsədlə sütun­cuqlu
baltalardan istifadə edirlər.
1 – Qazma başlığı; 2 – kern
3 – süxurqəbuledici boru;
4 – xarici gövdəsi;
5 – kürəvi klapan
Qazma başlıqları:
a – süxur nümunəsi (kern) qəbuledicisi çıxarıla bilən;
b – kern qəbuledicisi çıxarıla bilməyən