SAVREMENI PRISTUPI U

SOCIOLOGIJI PORODICE
 Teorija razmene
 Teorija sukoba

 Feministička teorija

 Teorija porodičnog sistema

 Teorija porodičnog okruženja

 Life course perspektiva

 Teorija društvenih sukoba
 Makijaveli, Hobs, Maltus, Darvin, Marks i Engels, ČSŠ
 Zlatno doba: 1960-1980e
 Kozer (1956) Funkcije dr. sukoba
 Darendorf (1959) Klasa i klasni sukob u ind. društvu
 Fuko - Moć i znanje; Nadzirati i kažnjavati
 Osnovne pretpostavke:
 Sukob je jedan od osnovnih oblika ljud. ponašanja
 Sukob postoji svuda i oduvek
 Dve mogućnosti nastanka sukoba:
 Želje pojedinca ≠ želje pojedinaca
 Iste želje pojedinaca, ali ograničeni resursi za
zadovoljenje
 U porodici: novac, vreme, ljubav, pažnja, moć

 Posledice sukoba:
 Nejednakost
 Primena konfiktne teorije u sociologiji
porodice
 Kritika idilične vizije P i
njene funkcionalnosti u DR
 Porodica nije uravnotežen
sistem
 Porodični sukobi nisu nužno
patološka pojava
 Porodica kao izvor
nejednakosti
 Unutar/vanporodični sukobi
 Transformacija privatne
porodične sfere u javnu/pol-dr.
sferu
 Privatni problemi postaju javna
stvar
 Zašto sukobi ne preovladaju?
 Dr. funkcija P sprečavaju njenu
atomizaciju
 Važni pojmovi/oblasti proučavanja:
 Izvori konflikata (moć/resursi, ponašanje, interesi, norme)
 Upravljanje konfliktima
 Regulacija konflikata
 Konflikt kao driver porodične dinamike
 Konflikt kao mehanizam jačanja porodične rezilijentnosti
 Kratak životni vek teorije sukoba u pročavanju porodice:
 Mali broj autora prihvatio u startu
 Osnova za razvoj drugih stanovišta (npr. feminizam)
 Marginalizacija autora (npr. feministkinje)
 Feministička teorija
 Polno/rodno zasnovane nejednakosti
 Feminizam razlike – nisu sve žene jednako podređene
 Osporavanje tradicionalne slike o porodici
 P nije harmonična zajednica
 P kao izvor nejednakosti, usamljenosti, nerazumevanja,
odnosa super/subordinacije
 1970/1980e – uticaj fem. stavova na soc. analize
 Novi istraživački problemi:
 P jesredina sa nejednakom moći njenih članova
 Položaj žene u por. odnosima
 Tri teme
Nejednaka
Kućna Briga o
moć unutar
podela rada drugima
P
 Kućna podela rada
 Raspored dužnosti među
članovima P/Dom
 Rezultat patrijarhata - pojačane
razlike u ind. DR (sfera rada vs
sfera P)
 Jasna i oštra podela na muške i
ženske poslove i njima
odgovarajući stepen moći
 Dosada žene domaćice, zarobljena
žena
 Analiza tzv. simetričnih P
 Utvrđena realna nesimetričnost
 Žene i dalje imaju više
por./dom. obaveza od
muškaraca, čak i ako su i same
zaposlene
 Analiza plaćenog i
neplaćenog rada žena
 Nevidljivi rad – A. Oukli
 Nejednak odnos moći unutar P
 Pitanje raspolaganja resursima
 Pitanje participacije u odlučivanju
 Položaj žene u DR → položaj žene u P (i
obrnuto!)
 Fenomen nasilja u P
 Briga o drugima
 Briga o fizičkom, psihičkom,
emocionalnom blagostanju drugih članova
P / Dom
 Investiranje žena u brigu o drugima i
potencijalna korist
 Teorija porodičnog sistema
 Soc. psihologija, psihoterapija – Boven
 Teorija sistema
 Sistem – kompleksnost elemenata koji se nalaze u interakciji
 Svrha sistema – očuvanje identiteta u uslovima okruženja
 Tri ključna pojma:
SISTEM + PODSISTEM + OKRUŽENJE
 Delimična samostalnost podsistema
 Primat sistema
Osnovne pretpostavke teorije porodičnog sistema

 Članovi P krucijalno utiču na stavove, osećanja i ponašanja

drugih članova, traže nihovu pažnju, odobrenje, podršku
 Princip spojenih sudova – holizam u proučavanju P
 Emocionalna povezanost proizvodi kooperativnost članova
radi pronalaženja zaštite, hrane, sl.
 Princip homeostaze – dinamička ravnoteža
 Princip morfogeneze – adaptacija na stresore kroz rast
sistema
 Princip morfostaze – sposobnost očuvanja konzistentnosti
sistema uprkos stresu
Tumačenje porodice u okviru teorije sistema

Porodica je složen i dinamičan sistem promenjivih

podsistema koji su funkcionalno i emocionalno povezani
i u međusobnim su interakcijama

 Elementi porodice (članovi) su u međusobnim odnosima

 Cirkularna kauzalnost
 zajedno čine poseban sistem (relativno) odvojen od okruženja
 Ponašanje elemenata odvija se po utvrđenim obrascima
 Stabilnost sistema
 Tumačenje porodice u okviru teorije
sistema
 Por. sistem ima svoje granice i mehanizme
uključivanja/isključivanja elemenata (pojedinaca, informacija,
resursa)
 Granice mogu biti čvršće/labavije

 Granice mogu da postoje i između podsistema

 Sistem koristi poruke i pravila radi usmeravanja delovanja elemenata

 Uglavnom nepisani
 Manifestacija moći, izazivanje krivice, samoobnovljivi
 Sistem ima podsisteme
 Nekoliko elemenata/članova sa svojim pravilima, komunikacijom,
granicama (bračni, roditeljski, bratski/sestrinski)
 Elementi podsistema su promenjivi
 Porodični dijagram/genogram

 Genealogija + emocionalne veze

 Svi oni koji čine porodični sistem (krvni i ostali srodnici)
 Nedostaci teorije porodičnog sistema:
 Teorija nije proizvela stavove za proveru
 Fokus na homeostazu - Kako objasniti promenu?
 Fokus na predvidive obrasce ponašanja članova sistema –
šta je sa nepredvidivim?
 Fokus na sistem – šta je sa pojedincem?
 Više način razmišljanja o P, nego čvrst teorijski okvir
 Teorija razmene
 II pol. 20 v. (od 1950/60-ih)
 Homans
 bihejviorizam;individualno ponašanje i interakcije
 Dr. ponašanje kao razmena (1958); Dr. ponašanje: njegovi
elementarni oblici (1961)
 Obrasci potkrepljivanja ponašanja (nagrade i troškovi)
 Blau
 Razmena i moć u dr. životu (1964)
 Analiza ponašanja i interakcija na kult. i struk. nivou
 Oblici razmene između glob. struktura
 Emerson
 Makro-mikro pristup
 Osnovna ideja:
 Ljudi su racionalna i ciljno orijentisana bića ,
sposobna za cost-benefit analizu (motivisani željom da
ostvare interes i izbegnu troškove)
 Ljud. odnosi služe za realizaciju interesa

 Ljudi u odnosima sa drugima praktikuju takvo ponašanje koje će

im omogućiti da ostvare svoje interese, uz minimalan otpor drugih
 Nye: “u okviru ograničenih informacija koje poseduju i
ograničene mogućnosti da predvide budućnosti, ljudi donose
odluke koje će im obezbediti najveću korist”
 Ljudi moraju da snose troškove kako bi ostvarili dobit

 Kriterijumi procene nagrada i troškova zavise od karakteristika

osobe i vremena
Šta dobijam? – Šta gubim? = odluka
 Proces razmene koji se odvija u dr. odnosima vodi
uspostavljanju hijerarhije odnosa moći i
privilegija
 Moć imaju oni koji raspolažu poželjnim resursima za
realizaciju interesa (samim tim, lakše ostvaruju svoje
interese)
 Moćnici su oni čije ostvarenje bazičnih interesa manje
zavisi od dr. odnosa
 Moć = sposobnost obezbeđivanja vrednih nagrada
 Dr. razmena

Jedna- Recipro-
Nagrade Troškovi
kost citet

Oportunitetni
“Kako seješ, Simboličke Investicioni Direktni (ono
Uloženo ≈ Univerzalne (nagrada koja
tako ćeš i vs. (znanje, što se daje
dobijeno žnjeti” vs.specifične može da
konkretne emocije) drugom)
izostane)
Primena teorije razmene u sociologiji
porodice
 Ivan Nye
 Izbor, razmena i porodica (1979)
 Teme:
 Podela kućnog rada
 Podela odgovornosti u brizi o deci
 Razvod braka
 Zadovoljstvo partnerskom/bračnom vezom
 Odluke u vezi sa prenatalnom negom
 Planiranje stupanja u brak,
 Planiranje roditeljstva
 Intergeneracijski porodični odnosi
 Značaj primene T razmene u SP:
 Por. odnosi i uloge su međusobno zavisni
 Moć je ključna u razumevanju odnosnih dijada
 Resursi za razmenu: ljubav/emotivna povezanost, položaj,
informacije, novac, mater. dobra i usluge
 Vrednostresursa varira u zavisnosti od koga potiče i kakve je prirode
(konkretan/simbolički, univerzalan/specifični)
 Dva nivoa primene T razmene u sociologiji P:
 Unutarporodični nivo
 Vanporodični nivo – P u soc. sredini
 Kritika teorija razmene u sociologiji P:
 Da li se uvek ponašamo po principu CBA?
 Teorija porodičnog okruženja / family ecology

 Međuzavisnost P i njenog okruženja

 Juri Bronfenbrener – razvoj deteta
 Osnovne pretpostavke T porodičnog okruženja:
 Razvoj i karakteristike porodice određeni njenim okruženjima
 Svako okruženje sadrži podsticajne i ograničavajuće faktore za
razvoj porodice
 Međuzavisnost porodice i okruženja je dvosmerna (sistem
povratne sprege)
 Porodica se neprestano menja – promene se baziraju na
adaptaciji na stalno promenjive uslove okruženja
 Porodično okruženje:
Klima, zemljište,
biodiverzitet

Prirodno
okruženje

V, norme, privredni
sistem, , socijalne mreže,
prof. organizacije, soc. Naselja,
politika infrastruktura

Socio-
Izgrađeno
kulturno
okruženje
okruženje
 Svet

Država

Zajednica (grad/selo)

Radno mesto

Susedstvo

Porodica
 Doprinos teorije porodične ekologije:
 Održanje porodice ne zavisi samo od nje same
 Uticaj šireg dr. konteksta na porodice – dr. akcija u
rešavanju por. problema
 Kritika teorije porodične ekologije
 Kako uopštiti saznanja o porodici?
 Life course perspektiva / životne putanje
 Poreklo pristupa:
 istorija, sociologija, demografija, razvojna psihologija,
biologija, ekonomija – izražena interdisciplinarnost
 Fokus:
 Veza individualnih života i dr-ek. i dr.-ist. konteksta u
kojem se odvijaju
Kako DR oblikuje protok i tumačenje bio. vremena
 Life course (životna putanja) – niz društveno određenih
događaja i uloga u kojima pojedinac učestvuje tokom
vremena
 Polazi se od toga da svako životnom doba nosi sa sobom neke
specifične uloge i događaje
 Osnovni principi life course perspektive

 Socio-istorijska i geografska lokacija

 Ljud. ponašanja i odluke se ne odvijaju u vakuumu, već su duboko
određene dr. kontekstom (rat, ek. kriza, migracije, vera...)
 Tajming / redosled u životu
 Tri tipa vremena: individualno/ontogenetsko, generacijsko i
istorijsko
 Vremenska tranzicija = redosled prelaza iz jednog u drugog živ.
stanje u vremenu (npr. prelazak iz partnerstva u roditeljstvo)
 Vremenska trajektorija = redosled povezanih stanja unutar nekog
ponašanja ili iskustva (npr. školovanje)
 Heterogenost ili varijabilitet
Osnovni principi life course perspektive
 Povezani životi i dr. veze sa drugima
 Ljudska aktivnost/delatnost i lična kontrola
 Princip planirane nadležnosti - ljudi su racionalni i
proaktivni u donošenju odluka
 Princip ciklusa kontrole – porodica i pojedinci modifikuju
svoja očekivanja i ponašanje u skladu sa promenama u
potrebama drugih i raspoloživim resursima
 Kako prošlost utiče na budućnost
 Na generacijskom i na individualnom nivou
 PORODICA = mikro dr. grupa u makro dr. kontekstu
 Bengston i Allen (1993) - porodica je skup individua sa
zajedničkom istorijom koji deluju jedni na druge u stalno
promenjivom dr. kontekstu tokom vremena i u određenom
prostoru
 Cilj life course perspektive u sociologiji P:
 Analiza promena u životima članova P, ali i P kao dr. grupa
 Mikro i makro aspekt
 Analiza odnosa ličnog vremena i por. vremena
 Teorijska Tema Ključni pojmovi Istraživanja
perspektive
Evolutivno-
Geneza, tehnika, tehnologija,
antropološki Razvoj porodice
priv. svojina, matrijarhat
Tradicionalne zajednice
pristup
Struktural- Porodica vrši za DR veoma Dr. institucija, pof. f-je, por. kros-kulturna i ist. poređenja,
funkcionalizam bitne funkcije struktura, nuklearna i proširena P kritika savremene P

Porodicu čini unutrašnja Interkacija, self, identitet, značanje,

Interakcionizam dinamika grupe uloge,
Značenje domaćeg rada

T porodičnog Ekološki okvir porodice Okruženje – biološko, socio- Susedstvo i P

okruženja određuje por. život i dečiji uspeh kulturno, građeno,.... Politike prema P

Perspektiva Porodica prolazi kroz Životni ciklusi P, razvojni zadaci, Svet odraslih, vreme za
životnih putanja predvidljive faze tranzicija na vreme, igranje uloga zaposlenje, brak, roditeljstvo

Resursi pojedinaca određuju Resursi, nagrade i troškovi, odnosi

Por. moć, ulazak i izlazak iz
Teorija razmene određuju formiranje, trajanje, moći, odlučivanje, ravnoteža u
braka, por. nasilje
karakter por. odnosa razmeni

Teorija porodičnog Porodica kao celina je više od Sistem, ravnoteža, granice, por. Upravljanje por. efikasnošću i
sistema prostog zbira svojih članova terapija krizama, por. granice

Dr. konflikti se preslikavaju u Uticaj dr. nejednakosti na por.

Konfliktna teorija porodici
Nejednakost, moć, klasa
odnose

Dominacija m nad ž u društvu i Rad i P, por. Moć, nasilje u P,

Feminizam u porodici
Moć i nejednakost
borba za prava ž