Vetitë e karbonit si elementi kryesor i

molekulave organike
Hidrokarburet.Alkanet .Emërtimi i
alkaneve
Kimi 11
Çfarë janë përbërjet organike ?

 Përbërjet organike janë ato përbërje që

përmbajnë si element kryesor karbonin ,
atomet e të cilit kanë aftësi të lidhen midis
tyre duke formuar vargje ose cikle.
 Shkenca që studion përbërjet organike quhet

kimi organike .
Veçori të elementit karbon :
 Në përbërjet organike , atomi i karbonit është
gjithmonë katër valent dmth ai vendos në
lidhje kimike të katër elektronet e nivelit të
jashtëm .Lidhjet kimike që formon atomi i
karbonit në molekulat e përbërjeve organike ,
janë lidhje kovalente jopolare (C-C ) ose pak
polare ( C-H ; C-Br) . Ai ka dy shtresa
elektronike , si rezultat , rrezja atomike është
e vogël , e lejon atë të lidhet në vargje ose
cikle .Vargjet mund të jenë të drejta ose të
degëzuara .
Skeleti karbonik :

 Tërësia e vendodhjeve hapësinore të atomeve

të karbonit në molekulën e një përbërje
organike , përbën skeletin karbonik.

I I I I
-C-C-C-C-
I I I I
Skeleti kabonik i një vargu të drejtë.
Skeleti karbonik

C C C


Skeleti karbonik i një vargu të degëzuar

Vazhdim .

 Në nivelin e jashtëm çdo atom karbon ka

katër elektrone . Ai mund të lidhet me katër
atome të tjera karboni , ose hidrogjeni duke
formuar çifte elektronike , ku çdo çift tregon
një valence për secilin atom.

 Atomet e karbonit kanë aftësi të lidhen midis

tyre duke formuar vargje ose cikle .
Formula molekulare dhe formula e
strukturës .
 Përveç lidhjeve C-C , për të plotësuar valencën katër
atomi i karbonit priret të formojë me atomin e
hidrogjenit lidhjet C-H
 Plotësojmë me atome hidrogjeni valencat e lira të çdo

atomi karbon në skeletin karbonik që paraqitëm më lart .

H H H H H HH
I I I I I I I
H-C-C-C- C- H H-C-C-C -H
I I I I I I
H H HH H H
H-C-H
I
H
Vazhdim
 Formulat e mësipërme tregojnë jovetëm përbërjen sasiore
dhe cilësore të molekulës , por edhe mënyrën se si janë
të lidhura atomet në molekulë . Këto quhen formula
strukturore .
 Me përbërje sasiore kuptojmë numrin e përgjithshëm të
atomeve të secilit element , që përmban një molekulë ,
ndërsa me përbërje cilësore do të kuptojmë llojin e
elementëve që përbëjnë molekulën .
 Përbërjet organike 1 dhe 2 kanë formulë molekulare C4H10
 Formula molekulare nuk tregon se si janë të lidhur
atomet në molekulë , por vetëm përbërjen sasiore dhe
cilësore të saj.
Formula gjysëm strukrurore ose racionale .

 Formulat e strukturës shkruhen të përmbledhura .

 Formulat 1 dhe 2 mund ti kthejmë në formulë racionale .

CH3-CH2-CH2-CH3 CH3-CH-CH3
I
CH3
Çfarë janë hidrokarburet?

 Fjala hidrokarbur tregon se këto përbërje

kanë në bazë të ndërtimit të molekulave të
tyre vetëm atome karboni dhe hidrogjeni.
 Klasifikimi i hidrokarbureve :
 Klasifikimi i hidrokarbureve bëhet duke u

bazuar në strukturën e vargut (normal ose i

degëzuar )llojin e lidhjes kimike që realizohet
midis dy atomeve karbon ( njëfishe, dyfishe,
trefishe )
Alkanet
 Alkanet quhen ndryshe dhe hidrokarbure të
ngopura vargore .
 Formula e përgjithshme e hidrokarbureve të

ngopura është CnH2n+2.Kjo formulë vlen

dhe për alkanet me varg të degëzuar.
 Ato përmbajnë vetëm karbon dhe hidrogjen
 Janë grupi më i thjeshtë i përbërjeve organike
 Lidhjet karbon-karbon dhe karbon –hidrogjen
 Janë lidhje njëfishe .
Përfaqësuesit e alkaneve
Numri i atomeve të Rrënja Emri Rrënja + Formula Formula e strukturës Formula Racionale Radikali
karbonit prapashtes -an kimike

1 Met Metan CH4 H CH4 -CH3 metil

I

        H-C ̶H    
I
H

2            

  Et Etan C2H6 H H CH3-CH3 -CH2-CH3etil

I I
H-C-C-H -C2H5
I I
H H  
 
 
3 Prop Propan C3H8 H H H  
I I I CH3-CH2-CH3
H-C-C-C-H
        -C3H7 propil
I I I  
H HH -CH2-CH2-CH3
 
 
 
4 But Butan C4H10 H H HH    
I I I I
H-C-C-C- C-H CH3-CH2-CH2-CH3 -CH2-CH2-CH2-CH3
       
I I I I
H HH H   -C4H9 butil
 
 Vazhdim
Numri i atomeve të Rrënja Emri Rrënja + Formula kimike Formula e strukturës Formula Racionale
karbonit prapashtes -an

1 2 3 4 5
5 pent Pentan C5H12
H H HH H CH3-CH2-CH2-CH2-CH3
I I I I I I
        H-C-C-C-C- C -H
I I I I I I
H HH HH H

H H HH H H 1 2 3 4 5 6
6      
I I I I I I CH3-CH2-CH2-CH2-CH2-CH3
H-C-C-C-C-C-C-H
  Hekz Hekzan C6H14 I I I I I I
 
H HH H H H

1 2 3 4 5 6 7
7 Hept Heptan C7H16
H H HH H H H CH3-CH2-CH2-CH2-CH2-CH2-CH3
        I I I I I I I
H-C-C-C- C-C-C-C-H
I I I I I I I
HH HH H H H

 
H H H H HH H H 1 2 3 4 5 6 7 8
8 okt Oktan C8H18
I I I I I I I I CH3-CH2-CH2-CH2-CH2-CH2-CH2-CH3
H-C-C-C- C-C-C-C-C-H
      I I I I I I I I
 
H H H H H H HH

   
Alkanet
 . Ato formojnë një seri përbërjesh të
njëpasnjëshme , ku çdo pjestar i grupit
ndryshon nga paraardhësi me një grup –CH2-
Radikalet
 Radikalet alkilikë janë grupe atomike , që
kanë një valence të lire dhe veprojnë si një
pjesë e tërë .Ato rrjedhin nga molekulat e
alkaneve , të cilave u hiqet një atom
hidrogjen .
Emërtimi i alkaneve me varg të
degëzuar
 Emërtimi i alkaneve me varg të degëzuar sipas
sistemit IUPAC bëhet sipas rregullave të
mëposhtme .
 Përcaktohet vargu karbonik më i gjatë
 Numërohen atomet e këtij vargu .Numërimi fillon
nga degëzimi është më afër.
 Emërtohet çdo radikal në vargun anësor .Pas
emrit të çdo radikali vendoset pozicioni i tij .
 Nëse kemi dy radikale të të njëjtit lloj vendoset
parashtesat di, tri, tetra etj

Shembuj

1 2 3 4 5 6

CH3-CH2-CH- CH2-CH2-CH3

I
CH3
metil -3-hekzani
Shembull
5 4 3 2 1

CH3-CH2-CH2- CH-CH3
I
CH3 metil-2-pentani
Shembull
1 2 3

CH3-CH-CH3 metil-2-propani
I
CH3
Shembull
CH3

1 2I 3 4

CH3- C ̶ CH -CH3
I I
CH3 CH3
Trimetil -2,2,3 –butani