5.

BÖLÜM
TEMELLER
• Üst yapıdan gelen yükleri, taşıyıcı elemanlardan alarak zemine
aktaran yapı elemanına temel denir. Temel tamamen zemin
içerisinde inşa edilir. Yapı tamamlandıktan sonra, dışarıdan
görülemez. Temelin oturduğu yüzeye temel yatağı denir.
• Temel, yapının yükünü taşıdığı için inşası
sırasında azami dikkat gösterilmelidir.
 5.1. Temelin Yapımında Uygulanacak
Kurallar
1. Temel sağlam bir zemine oturtturulmalıdır.
Şekil5.1.a
2. Temel tabanı donma seviyesinin altına
indirilmeli. Türkiye’de donma seviyesi,
İstanbul’da 60cm, soğuk bölgelerde 150cm,
Erzurum’da 130cm kadardır. Temel tabanı
donma seviyesinin üstünde inşa edilirse
sonradan temelde kaymalar meydana
gelebilir. Sekil 5.1.b
3. Temel tabanında meydana gelecek oturmalar
(tasmanlar) üniform olmalıdır. Aksi halde
çatlamalar meydana gelebilir. Sekil 5.1.d
4. Meyilli zeminlerde kademeli, kayalık zeminlerde
dişli temel yapılabilir. Bu şekilde, yapının kayması
önlenir, işçilik azaltılmış olur. Şekil 5.1.c, 5.1.e
5. Çeşitli zemin tabakalarına
oturtulmuş geniş yapı
kısımlarının veya üzerindeki
yüklerin değiştiği yapı
kısımlarının birbirine
sınırlandıkları yerlerde,
yapının oturma
hareketlerinden meydana
gelecek büyük farklar
yapıda çatlamalara neden
olur. Bunu önlemek için,
gerekli yerlerde yapı
kısımlarını birbirinden
ayıran dilatasyon derzleri
düzenlenmelidir. Şekil 5.1.g
6. Temelden gelen yükler, temel tabanına dik
olarak tesir etmeli eğik gelen yanal yüklerin
bileşkeleri temel tabanı içinde olmalıdır.
Şekil 5.1.h
7. Temel zemini dikkatle hazırlanmalı, taban her
noktandan homojen olmalı. Meyilli ve kaygan
bir tabaka varsa ve bu tabakaya temel
oturtulursa, sonradan kaymalar meydana gelir
ve bina yıkılır.
8. Zemin, kireç ve benzeri eriyebilen maddelerden meydana geliyorsa,
zemin suyu veya yüzey suyu ile eriyerek, temelin altında çukurluklar ve
boşluklar meydana gelmesine, yapının oturması ve çökmesine neden
olur.

8. Zemin etütleri yapılmış olmalı.

9. Ekonomik olmalı.
 5.2. Temellerin Sınıflandırılması
a) Yüzeysel Temeller
1. Münferit (tekil) temeller
2. Sürekli temeller
– Tek yönde sürekli temel
– İki yönde sürekli temel
3. Radye Jeneraller
– Plak temel
– Ters kemer temel
– Mantar plaka temel
4. Dolgu temeller
– Kum ve çakıl dolgu üzerine yapılan temel
– Taş dolgu üzerine yapılan temel
– Taş veya beton plak dolgu üzerine yapılan temel
5. Rijit temeller
 b) Derin Temeller
1. Ayak temeller
2. Kazık temeller
– Hazır kazıklar
– Yerinde dökülen kazıklar
– Kompozit kazıklar
c) Kesonlar
• Açık kesonlar
• Pnomatik kesonlar
• Yüzen sandıklar
 5.3.2. Taş temel
• Sağlam ve orta yapı zeminlerinde yapılır. Seçilecek
taşlar, sağlam, donmaya dayanıklı ve aderansı iyi
taşlar olmalıdır. Kireç harcı çimento ile takviye
edilerek örgüde kullanılır. Basamaklı olarak inşa
edilir.
• Sağlam zeminlerde doğrudan zemin üzerine, orta
zeminlerde 6-10cm kalınlığında çakıl veya 20cm
kalınlığında beton tabaka üzerine inşa edilir.
 5.3.3. Beton temel
• Sağlam ve orta yapı zeminlerinde yapılan temellerdir.
Şekillendirilmesi kalıplama ile yapılabilir. Kuruda ve zemin suyu
içinde inşa edilebilir.
 5.3.4. Betonarme temeller
• Her çeşit zemine inşa edilebilen temel şeklidir. İnşası ve
şekillendirilmesi kalıpla yapılır. Beton ve demirden imal
edildiği için bağlantıları kuvvetli ve yük taşıması çok iyidir.
Suyu emen ve demire zarar verecek zeminlerde, zemin
yüzeyine 6cm’lik bir grobeton tabakası dökülür, üzerine
betonarme temel inşa edilir.
• Betonarme temelin içerisine konacak donatı, temelin şekline taşıyacağı yüke
göre düzenlenir. Temel şekli ise, zeminin cinsine ve yapının durumuna yani
zemin etüdü sonucuna göre seçilir.
 5.3.5. Ahşap temeller
• Ahşap, sudan ve rutubetten
bozulabilen bir malzemedir,
ayrıca pahalıdır. Bu nedenle
temel yapımında tercih
edilmez. Ancak geçici
yapılarda kazık ve ızgara
temel olarak yapılır.
 5.3.6. Çelik temeller
• Derin kazıl temellerde
ve ızgara temellerde
uygulanır. Yer altı
suyu ve rutubetine
karşı korozyondan
korunması için
içerisine bakır
katılmış çelik boru ve
profilleri kullanılır.
 5.4. Yüzeysel Temeller
• Yapı yükünün zemin yüzeyine yakın yerde zemine
aktarılması gerektiği ve zeminde oturmaların belli bir miktarı
aşmaması halinde yüzeysel temel yapılır. Sağlam yapı
zemini yüzeyde olsa bile temel tabanı donma seviyesinin
altına indirilmelidir. Kuru veya sulu zeminlerde uygulanabilir.
 5.4.1. Münferit(tekil) Temeller
• Karkas yapılarında düşey yük taşıyacak elemanların altına
inşa edilecek temel şeklidir. Plakalardan meydana gelir.
Yük taşıma ve aktarmalarının her yerinde aynı olabilmesi
için yapıları rijit olmalıdır. Taşıyacağı yükler temel
plakalarının simetri merkezine tesir ettirilmelidir. Planları
kare, dikdörtgen, çokgen veya yuvarlak olabilir.
• Taş, beton ve betonarme
malzemelerden inşa edilebilir.
Betonarme yapılarda münferit
temeller, kaymaların
önlenmesi için birbirine
30x30cm veya 30x50cm kesitli
bağ kirişleri ile bağlanır.
Donatısı ve şekli, zeminin ve
yapının durumuna göre
hesaplanarak bulunur.
 5.4.2. Sürekli temeller
5.4.2.1. Yığma bina temeli
• Yığma binalarda yapı yükünü duvarlar taşır. Duvarların
altına 20-30cm yüksekliğinde ve temel duvarlarında
12-15cm daha geniş bir betonarme sömel atılır. Sömele
en az 6Q12’lik demir konur. 25cm ara ile Q8’lik yapı
çeliğinden etriye bağlanır.
• Betonarme sömeller; zemin sömel ölçüsünde kazılıp,
beton dökülerek yapılırsa hendekli sömel; kalıp
hazırlanıp, beton dökülerek yapılırsa kalıplı tip sömel
adını alır.
 5.4.2.2. Betonarme yapı sömeli
• Betonarme yapılarda sıra kolonlar altına sürekli temel yapılır. Zemin çok
sağlam olmadığı veya münferit temellerin kalıp masrafını karşılamayacak
kadar birbirine yaklaştığı durumlarda sürekli temel yapılır.

• .
• Alt kısımlarına 5-10cm
kalınlığında grobeton
tabakası atılır. Bu tabaka
donatının toprağa
değmesini ve korozyona
uğramasını önler. Sömel,
üzerine gelen yüklere göre
simetrik olarak
düzenlenmelidir. Plan
durumuna göre tek yönlü
veya iki yönlü olarak
düzenlenebilir.
• Sömeller taşıdıkları kolon yüküne göre
çeşitlere ayrılır. İki kolona ait yükleri
taşıyacak şekilde, şerit denilen bir kirişle
birleştirilmiş, iki sömelden meydana gelmiş
birleşik sömel veya şerit sömellere konsol
sömel adı verilir
• İki kolona veya aynı sırada olmayan üç
kolona ait yükleri taşıyan sömellere
birleştirilmiş sömel denir. Aynı sırada
bulunan üç veya daha çok kolonu taşıyan
sömellere mütemadi veya sürekli sömel
denir
• .
5.4.3. Radye jeneral temel
• Temel zeminini çok fazla sıkışabilir ve temelin genişletilmesi
sonucu duvar temellerinin birbirine yaklaşması halinde yapılır.
Yapının bütün tabanını örten bir tabaka halinde inşa edilir.
Aşağıdaki şekillerde inşa edilebilir.
 5.4.3.1. Plak radye temel
• Tabanı düz bir plak halinde düzenlenir. Yükleri taşıyacak nervür adı
verilen küçük kirişler plakanın üzerinde düzenlenir. Ters kirişli döşeme
şeklinde inşa edilir.
.
5.4.3.2. Ters kemer radye temel
• Ters tonoz temel de denir. Ters kemerler sürekli kemer yerine
yapılır. Kemerlerin arasında ise plaka bulunur. Açılmayı önlemek
için köşelere gergi demiri konur ve korozyondan korunması için
yalıtılır. Kemerler iki yönlü olabileceği gibi alt kısmı düz olarak da
inşa edilebilir
 5.4.3.3. Mantar plaka temel
• Temel plakasının mantar plaka şeklinde düzenlenmesi ile inşa
edilen temel şeklidir. Donatısı mantar plaka döşemedeki gibi alınır.
Ancak ters dönmüş şekilde yerleştirilir.