BISEDE LETRARE:

Eposi i kreshnikeve

Punoi:
Anel Golemi
 Cikli i kreshnikëve të njohura edhe si Këngë Kreshnikësh,
janë pjesë e ciklit tradicional të këngëve epike shqiptare.
Këngët morën trajtën e tyre përfundimtare në shekujt XVII e
XVIII dhe përcilleshin gojarisht nga rapsodët popullorë.
Eposi i Kreshnikëve Këngët u mblodhën për herë të parë në shek. XX nga
francezet Shtjefën Gjeçovi dhe Bernardin Palaj, ky i fundit i
botoi për herë të parë më 1937. Tradita e rapsodëve
shqiptarë që i këndojnë këngët të mbajtura përmendsh është
e fundit e llojit të vet që mbijeton në Europën moderne.
 Historia
Këngët të Eposit shme artistike të kulturës shpirtërore të shqiptarëve. Eposi i Kreshnikëve është jehonë poetike
disa shtresore e jetës së përbashkët (sh.VI-VIII), por edhe e konflikteve disa shekullore ndëretnike, e
kacafytjeve dhe e përgjakjeve ilire-shqiptare me ardhësit sllavë të jugut në Iliri (Ballkan). Nga ardhja e tyre e
deri në shekullin XIV, sidomos në shekujt XIII-XIV, ky konflikt është acaruar dhe zgjeruar, siç thotë historiani
A. Buda (1986), në kohën e forcimit të pushtetit feudal qendror serb të dinastisë së Nemanjiqëve. Edhe
epikologu gjerman M. Lambertz (1958)kryetari pajtohet se këto këngë «rrjedhin nga koha e dyndjes së sllavëve
nëpër Danubin e Poshtëm në Ballkan dhe ruajnë ende kujtimin e luftërave të vjetra të ilirëve ose ,shqiptarëve
kundër sllavëve që u dyndën në kohën rreth viteve 700-80. Këto këngë janë ndër eposet e fundit aktive në
Evropë në fillim të këtij mijëvjeçari dhe me të drejtë thuhet se e kanë vendin në arealin e epikës botërore.
Zonat ku eposi këndohet janë të shumta në Shqipërinë e sotme. Mendohet se ai është i pranishëm në zonat
si Malësia e Madhe, Dukagjin, Has e shumë rrethe të tjera. Përveç territorit të Shqipërisë, cikli këndohet edhe
në zonat e Kosovës, si Pejë, Gjakovë, Prizren, Deçan, Rahovec e të tjerë. Në qendër të këtij eposi, qëndrojnë dy
vëllezërit Muji dhe Halili. Në epos tregohen historitë e të dy vëllezërve, si edhe ka edhe një këngë ku përfshihet
vajtimi i Ajkunës për birin e saj Omerin (aktualisht kënga "Ajkuna qan Omerin" ose e njohur ndryshe edhe si
"Vaji i Ajkunës").10.6.1789
 Cilat janë disa nga këngët Personazhet kryesore të k
që janë të përfshira në libër? ëtyre këngëve

1) Vajtimi i Ajkunës 1) Muji

2) Fuqia e Mujit 2) Halili
3) Martesa e Halilit 3) Ajkuna
4) Oret e Mujit 4) Oret e Mujit
5) Ajkuna qan Omerin 5) Zanat
6) Muji e tri zanat e malit 6) Gjarperinjte
7) Martesa e Mujit
8) Deka e Omerit
      etj...
 Vajtimi i Ajkunës

Lum per ty, o i madhi Zot (inversion, epitet)

Veç se shoket, qi po e gjamojne, (asonance, anafore)
Qi s'jem kane e Zoti na ka dhanel (asonanca)
Veç se gurt qi po e mbulojne, (asonance, anafore)
Drita a dalë e drite s'po ban, (aliteracioni,asonanca)
Edhe ahat, qi e rrethojne, (asonance)
ka le dielli e nu' po xé (inversion,asonanca)
Mire bylbylat djalin po e vajtojne (inversion, aliteracion, asonance)
Ça ka ba, Zot, Gjeto Basho Muji? (asonanca)
A dredhe Muja n'shpi ka shkue
Dymbdhete shoke trim i ka marre (elips)
Nana e djalit p'e pevete (asonance)
N'Lugje t'Verdha kur ka dale, (elips)
-Mujo djalin ç'm'a ka gjete,(asonance)
Djalin shkjet i a paskan vra. (asonanca)
N'Lugje t'Verdha a thua ka mbete? (asonance, epifore, elips)
Kurrkush ngjat nuk ka qillue,(asonanca)
-N'Lugje t'verdha nuk t'ka mbete; (anafore, epifore, elips) 
Muji vorrin tue rrmue, (asonance)
Por ka shkue me bujte tu dajat (asonance, aliteracion, elips)
Veç se zanat tue lotue,(asonance, anafore)
Sa shpejt jashta Muji e paska qitë. (inversion)

Qyqe vetëm rrugën m'a paska marrë, (inversion, elips, asonance, aliteracion)

Kan xanë vend hyjt vajin për me e ndie (aliteracion, asonance)

Kur ka dalë ndër Lugje t'Verdha, (elips, asonance)

Atëherë hanën nana ka mallkue (inversion, aliteracion)

-T'u shkimte drita ty, o mori hane-e, (asonance, aliteracion, inversion)

Qi s'm'a cove at natë nji fjalë-elips, (asonance, aliteracion)

N'Lugje t'Verdha shpejt me dale, 

Bashkë me hi n'nji vorr me djalë! 

Ndoshta vorri t'dyve s'na kish xanë,

ndoshta djali ngjat nuk m'kishte lane.nji vorr t'ri, por kishe çilë për bri,

ahit t'malit rixha i kishe ba,

Gurit t'malit rixha i kishe ba,

rrahit t'zi ndër kambě i kishe ra:

-Ka qillue bjeshka e gjanë

-Ka qillue bjeshka e gjanë gjith ku t'dueni vend me xane.
por mue gropën me m'a lanë,
se aq-e vend m'a kishin fale,
mallkue kjosh, o mori hanë
qysh me e lanë nanën t'pa djale! 
Kur ka shkue te vorri i djalit, 
ka pa ahin treqind vjeç, 
ahi ishte rrema-rrema,
nja ma t'bukrin mbi vorr qi p'e shti,
mirë po pshtetet për degë t'ahit,
pIkon lodja mbi vorr t'djalit. 
Kan lane kangën zogjt e malit, kan lane kang me veshtrue!
-Po a s'e din se kush ka ardhë, qi nuk çohesh për m'u falë,
more i miri, i nënës-000!
Amanet, o more bir,
del nji herë ksi burgut t'errët,
fol me nanën qi t'ka rritë,
 mor Homeri i nanes-ooo!
A thue gjogun me t'a pru, 
s'm'ke lane kurr kaq shum me prite! 
del ndo'i herë për me lodrue, 
Ka Ishue hana rrezet n'pylle,
bjen ndër gurra me u freskue, 
kan shkepë hyjzit nëpër qiellë, 
kërkon majet bashkë me zana 
pyesin diellin-a e ke pa? 
Se ty vorrin t'a rue nana, 
-Nuk po m'len nji ah m'e pa.
more i miri i nanes-ooo! 
Amanet pse i lae m'u djerrë?
Oret e bjeshkes ma s'und p'e ndiejně, 
Thuej m'kan mblue me dhe të zi, 
flen n'goje po ia kthejně dale, 
drita e juej mbrendë mos me hi, 
Zemren s'rrahmi i a kanë ndalë, 
vaji i nanes-o mos m'u ndie, 
Lot nder sy mire po ia krijnë,
lodja e nanës-o veç me m'mri, 
Ftyren losh mire po ia shijne,                                            
Vetë e bajne e e çojnë n'Jutbinë.
 Përmbledhja
Omeri, djali i Mujit rrethohet në bjeshkë e pas një lufte të rreptë vritet. Kur arrin aty Muji, beteja ka
përfunduar. Nga armiqtë e vrarë kupton se i biri megjithëse ishte vetëm shtatë vjeç, kishte luftuar si
kreshnik. Këto tregohen në këngën “Vdekja e Omerit”. Vajtimin e nënës e paraprin një tablo
dramatike tronditëse. Muji varros me duart e veta të birin ne Lugjet e Verdha dhe kthehet në kullë.
Ajkuna merr vesh lajmin e zi. Pas këtyre shpërthen dhembja e nënës, vajtimi i saj. Në këtë vaj kemi
diçka krejt të veçantë, që e bën këtë krijim poetik lirik të qëndrojë midis këngëve epike heroike të
kreshnikevë. Vetë Omeri është një fëmijë i parritur, një luftëtar trim që la pas bëma kreshnikësh.
Ajkuna, një nënë e dhembshur që vuan thellë vdekjen e djalit. Figurat artistike që përdoren janë të
një lloji me ato të të gjithe ciklit. Këtu marrin pjesë yjet, hëna, zogjtë e bimët. Yjet ndalen të
dëgjojne vajin e Ajkunës, kjo mallkon hënën pse nuk e lajmëroi më parë, ahu shtrin degën më të
bukur që ajo të mbështetet dhe zogjtë e malit rreshtin këngën. Ajkuna ka në zemër lajmin e zi dhe
kuja shpërthen. Në fund të vajtimit shprehja e dhëmbjes merr formë tjetër. Nëna kujton çaste nga
jeta e djalit, e sa më të bukura janë ato, aq më e thellë është vuajtja në zemrën e nënës.