Personalistische

verantwoordelijkheidsethiek

1. Personalisme
2.Integraal ethisch handelen
 1. PERSONALISME

Inleidende docufilm: Mariette

Kenmerken van het persoon-zijn
HET PERSONALISTISCH MENSBEELD
8 kenmerken van de menselijke persoon:
1, een subject
2, lichamelijk
3, in de wereld staan
4, op medemensen gericht
5, historisch en geografisch gesitueerd
6, in relatie tot structuren en instituties
7, ingeschakeld in een zin-geheel
8, gelijkwaardig én uniek
 1. De persoon is een subject
De mens kan bewust, volgens zijn geweten, handelen in vrijheid.

→subject ≠ object :
de mens ≠ object

(ding, middel, heeft geen eigen leven,

dient om gebruikt te worden)

kan zelf beslissingen nemen, maar is hierbij

verantwoordelijk voor
- zichzelf - de ander (mensen niet als ‘object’ zien) - de
maatschappij - de kosmos
Voorbeelden:…..
 2. De persoon is een subject in
lichamelijkheid
Menszijn = lichamelijk zijn!
→ verantwoordelijk voor de zorg van ons lichaam

gevolgen:

1, geslacht= beïnvloedt ons denken/handelen

2, grenzen bewaken : wat mogelijk is ≠ altijd zinvol
Voorbeelden…..
 4. De persoon is wezenlijk op medemensen
gericht

Menszijn = medemens zijn; is relationeel wezen:

• mens = een kuddedier, dat de anderen nodig heeft om te
overleven
• mens = dienstbaar voor de medemens (solidariteit)

Voorbeelden….
5. De persoon is een historisch en
geografisch wezen
Geboren in België in 21ste eeuw
≠ in India in 19de eeuw
→ als mens = klein onderdeeltje in tijd en plaats

! Geografisch: verantwoordelijk voor de aarde

! Historisch: verantwoordelijk voor de toekomst

Voorbeelden…
6. De persoon is groepsgebonden:
De persoon staat in relatie tot maatschappelijke en
institutionele structuren
Mensen in groep: nood aan regels, afspraken, wetten

- In de maatschappij: deze eerbiedigen

- Verantwoordelijkheid om ze te vernieuwen bij veranderende
omstandigheden
Voorbeelden…
7. De persoon is een zinzoeker
Elke mens probeert zin te geven aan zijn leven, zeker
op grensmomenten, overgangsmomenten

→ ieder op zijn manier (godsdienst, mensen,

levensbeschouwingen,….)

Voorbeelden…
8. De persoon is uniek en gelijkwaardig
ALLE personen = fundamenteel GELIJKWAARDIG !

allemaal “mensen”: ‘condition humaine’

Toch …IEDERE persoon UNIEK

(eigen karakter, eigen temperament,
talenten, verlangens,…)

Gelijkwaardig maar niet ‘gelijk’

Voorbeelden…
 Toepassingen op de ‘zorg’ … casuïstiek
1. Toepassing op de film “Mariette”
(cursus p 32 – 33)
2. Toepassing op voorbeelden uit de praktijk
(cursus p 32 -35)
3. Kenmerken van ons persoon zijn toegepast op casus “Mijnheer Peeters”
(cursus p 35 – 36)
4. Toepassing op casus “ borstamputatie”
(cursus p 36-37)
2. INTEGRAAL ETHISCH HANDELEN
We handelen ethisch als :
1) We rekening houden met de 8 kenmerken van het persoon-zijn
(= personalistisch mensbeeld)
2) INTEGRAAL ethisch handelen:
1, Goede intentie
2, Goede handeling
3, Goede gevolgen
4, aandacht voor situatie
intro Docufilm : dilemma “jogger”
Vragen over docufilm
1) Intentie?
2) Handeling?
3) Gevolgen?
4) Wat zou jij doen?
1, Goede intentie
= het goede willen doen
Maar… handelen enkel vanuit goede intentie
= subjectivisme
Bv. .“ik bedoelde het wel goed” ≠ handeling is goed
. een fout antwoord op examen, ook al bedoelde je het juiste
antwoord ≠ juist
. “het komt wel goed” ≠ correct als het niet waar is
2, Goede handeling
= de handeling moet goed uitgevoerd worden
Maar…alleen handeling goed uitvoeren
= objectivisme

bv. . Verpleegster: techniek alleen = belangrijk

. Arts: ‘mensen in leven houden’
3, Goede gevolgen
= de handeling kan voorziene (positieve) en onvoorziene (negatieve)
gevolgen hebben
Maar… alleen oog voor de goede gevolgen (nut)
= consequentialisme
Bv. . Spieken mag zolang je niet betrapt wordt
. “Do ut des”: ik doe iets als iets opbrengt
. Belletje afnemen bij patiënt: geen onnuttige oproepen meer
. Waarom investeren in gehandicaptenzorg?
4, Aandacht voor de situatie
= rekening houden met de concrete situatie
Maar…. enkel rekening houden met de situatie
= SITUATIONISME
Bv. . Doden is immoreel ↔ Zelfverdediging met
doodslag = oké in bepaalde situaties
. Liegen is immoreel ↔ Leugen om bestwil =
oké in bepaalde situaties
. Iemand vastbinden/van vrijheid beroven is
immoreel ↔
iemand fixeren owv veiligheid = oké in
bepaalde situaties
 Samenvatting
Wanneer we rekening houden met het geheel (intentie + handeling +
gevolgen + situatie) en een personalistisch mensbeeld hanteren is een
ethisch oordeel mogelijk en kunnen we ethisch handelen.
= personalistische verantwoordelijkheidsethiek
Voorbeelden /casuïstiek
cursus p. 41-42
Maar…. nog 1 belangrijke factor:
ONS GEWETEN
Mens = een zedelijk wezen
→ handelt volgens zijn geweten

GEWETEN of morele ontwikkeling

* vlgs Piaget (1896-1980)
* vlgs Kohlberg (1927-1987)
Geweten versus wetten/gezag
1, Morele ontwikkeling volgens Piaget
Onderzocht ‘rechtvaardigheid’ bij kinderen:
Proefpersonen 2 verhalen :

• Een kleine jonge, Bas, is op zijn kamer. Hij wordt door zijn moeder aan tafel geroepen om te eten. Hij
weet niet dat er achter de deur van de eetkamer een dienblad met wel 15 kopjes op staat. Als hij
binnenkomt, valt het blad en zijn alle kopjes kapot.

• Een kleine jongen, Kees, is alleen in de kamer. Hij wil stiekem wat uit de snoeptrommel nemen en klimt
op een stoel om de trommel te pakken. Maar de snoeptrommel staat te hoog. Hij kan er niet bij en
terwijl hij zijn arm uitsteekt, stoot hij een kopje om dat op de grond kapot valt.

→ wie van de jongetjes is het stouts en

verdient het meeste straf?
Resultaat:
• tot 10 jaar: gevolgen van de handeling zijn belangrijker dan de
intentie
→de ‘onschuldige’ die de meeste schade veroorzaakt, is het
stouts
• Oudere kinderen zien het verschil in opzettelijkheid, intentie
→ beoordelen ‘de snoeper’ als het stoutst.
 Oefeningen- casuïstiek

Cursus p 50-53
• Casus 1 : stagementor
• Casus 2 :foute medicatie
• Casus 3: WZC vs geriatrie
• Casus 4 : tante vs ouders
• Casus 5: koffie of niet?
• Casus 6: pensioen
• Casus 7: bezuiniging
• Casus 8: afdeling geriatrie
• Casus 9: donornier
Onze westerse ethiek is geworteld in het
Joods-Christelijke geloofsverhaal
Lucas 10,25-37 :
De barmhartige Samaritaan
 bespreking
Jezus leert ons dat God een God van (naasten)Liefde is
dmv een parabel ‘barmhartige Samaritaan’
↓
= verhaal dat de toehoorders iets wil doen inzien en aanzetten
om anders te gaan leven