DİN VE HUKUK Sunum:

İLİŞKİSİ Prof. Dr. Kadir CANATAN

ENTELEKTÜEL GELENEKLER
OLARAK DOĞU VE BATI

BATI: DOĞU:
FİLOZOFİK PROFETİK
DÜŞÜNCE DÜŞÜNCE
GELENEĞİ GELENEĞİ
DİN NEDİR?
 Latince ve eski Fransızca bir kökeni olan «religion» sözcüğü, türetildiği kökene bağlı olarak
üç farklı anlam kazanır. “Yeniden okumak” (re-legere) kökenine bağlandığı gibi, “dikkatli
olmak” (religiens) manasına gelen bir kökenden de geldiği söylenir. Fakat en fazla itibar
edilen anlamı, “bağlanmak” (religare) olup, Tanrı ile insan arasındaki ilişkiye atıfta
bulunur.

 Arapça’da “din” kelimesi, geniş bir anlam sahasına sahiptir. Pakistanlı düşünür Mevdudi,
sözlük anlamı itibariyle en az dört anlamından söz eder: 1) Emretmek, 2) İtaat etmek, 3)
Ödül-ceza vermek ve 4) Şeriat (kanun, yol, mezhep, millet, adet ve taklit).
DİN: DÖRT TEMEL ANLAM
DİN OLGUSUNUN YAPISAL ÖĞELERİ

OTORİTE BAĞLANMA

YASA ÖDÜL/CEZA
DİN NEDİR?

 İki tür tanımlama:

1) İşlevsel tanımlar (sosyolojik)

2) Özsel tanımlar (felsefi)
DİNLERİN TÜRLERİ
 Dünya görüşlerini üç kümede toplayabiliriz (A. İ. Begoviç):

1) Dinî (maneviyatçı) dünya görüşü: Varlık ruhtur.

2) Materyalist dünya görüşü: Varlık maddedir.
3) İslamî dünya görüşü: Varlık ruh ve madde birliğidir.
PROFETİK DÜŞÜNCE
GELENEĞİ
YAHUDİLİK
(MÖ 1391) İSLAM (M 7.)

HRİSTİYANLI
K (M 1.)
«KANUN DİNİ» OLARAK
YAHUDİLİK
 Yahudi geleneği Eski Ahit’in kitaplarını, kronolojik bir sıralama yerine, dini önem ve
otoritesine göre sınıflandırır. Musa’nın beş kitabı ilk sırada yer alır ve ilahi emirleri kapsar.
Bunlar İbranicede “Thora” (Tevrat) olarak adlandırılır ve Thora, “yasa” (şeriat)
anlamına gelir. Bu kitaplar Yunancada “Pentateuch” (beş cilt kitap anlamında) olarak ifade
edilir.
 Bu kitaplardan sonra peygamberlerin hikâyeleri ve diğer metinler arka arkaya anlatılır. Bu
bölümler Yahudilere göre Eski Ahit’e dâhil edilmez, Yeni Ahit’e, yani İncil’e aittir.
«KANUN DİNİ» OLARAK
YAHUDİLİK
 Musa peygamber Yahudiliğin kurucu peygamberidir. İsrailoğullarını Mısır’dan vaadedilen
topraklara götürmüştür. Bu süreçte Tanrı’dan emirler almıştır. Tevrat’ın temeli «On Emir»den
oluşur.

 Yahudi inançlarının temeli olarak telakki edilen “On Emir”, Eski Ahit’in dördüncü kitabı olan
Tesniye bölümünde ifade edilmektedir. Hz. Musa, Mısır’dan çıkışın ardından üç ay geçtikten
sonra, Sina dağının eteklerinde çadır kurdu ve elinde iki taş levha ile Sina dağına çıktı. Tanrı
Yehova bulut içinde indi ve ona on emri yazdırdı. Musa, Sina dağından indikten sonra İsrail
kavmini çağırdı ve onlara Tanrı’nın kendisiyle yaptığı sözleşmeyi ilan etti.
“Seni Mısır diyarından, esirlik evinden çıkaran Allah’ın Yehova ben’im.

1. Karşımda başka ilahların olmayacaktır.

2. Kendin için oyma put, yukarda gökte olanın yahut aşağıda yerde olanın yahut yerin altında

sularda olanın hiç suretini yapmayacaksın, onlar karşısında eğilmeyeceksin ve onlara

ibadet etmeyeceksin; çünkü ben, senin Allah’ın Rab, … kıskanç bir Allahım.
3. Allah’ın Rab’bin ismini boş yere ağzına almayacaksın; çünkü Rab kendi ismini boş yere
ağza alanı suçsuz tutmayacaktır.
4. Sebt gününü takdis etmek için Allah’ın Rab sana emrettiği gibi onu tut. Altı gün
çalışacaksın ve bütün işini yapacaksın; fakat yedinci gün Allah’ın Rabbe Sebt’tir; sen ve
oğlun ve kızın ve kölen ve cariyen ve öküzün ve eşeğin ve hiçbir hayvanın ve kapılarında
olan garibin, hiçbir iş yapmayacaksınız; ta ki kölen ve cariyen, senin gibi istirahat
etsinler…
5. Allah’ın Rabbin sana emrettiği gibi babana ve anana hürmet et; ta ki ömrün uzun olsun ve
Allah’ın Rabbin sana vermekte olduğu toprakta sana iyilik olsun.
6. Katletmeyeceksin.
7. Zina etmeyeceksin.
8. Çalmayacaksın.
9. Komşuna karşı yalan şehadet etmeyeceksin.
10. Komşunun karısına göz koymayacaksın; komşunun evine, tarlasına, kölesine, cariyesine,
öküzüne, eşeğine ve komşunun hiçbir şeyine tamah etmeyeceksin.”
Kitabı Mukaddes, Tesniye 5, Sh. 183, Kitabı Mukaddes Şirketi, İstanbul 1997.
«KANUN DİNİ» OLARAK
YAHUDİLİK
 Söz konusu emir ve direktifler incelendiğinde on emirin sadece ikisi olumlu emir şeklindedir.

a) Tanrı, sebt gününü takdis etmeyi ve anne-babaya saygıyı emretmektedir.

b) Diğerlerinin hepsi yasaklardan ibarettir. Tanrı haklarından komşu haklarına kadar hepsini
“yapmayacaksın-etmeyeceksin” şeklinde ifade etmektedir. Daha önce söylediğimiz gibi din
kavramında “yasa” önemli bir öğedir ve yasak, yasaklarla ilgilidir. Dolayısıyla on emrin
sekizi yasaklardan oluşmaktadır. Musevilikte yasa ve yasaklar o kadar önemlidir ki,
Tevrat’ın bir “Kanun kitabı” olduğunu vurgulamaktadır.
«AHLAK DİNİ» OLARAK
HRİSTİYANLIK
 Eski Ahit karşısında İncil “Yeni Ahit” olarak adlandırılmıştır. Eski Ahit, Hristiyanlar tarafından
Yeni Ahit’in arkaplanı olarak görülmekte ve anlaşılması için birlikte okunmasının gereği
üzerinde durulmaktadır. Eski Ahit bilinmeden ve anlaşılmadan Yeni Ahit’in, yani İncil’in
anlaşılması ve anlamlandırılması çok zordur.
 İncil, yani Evangelie (Evangelium) “iyi haber” ya da “müjde” anlamına gelmektedir. Dört
farklı haberci ve havariye atfedilen dört farklı versiyonu bulunmaktadır. Bunlar sırasıyla
Matta, Markos, Luka ve Yuhanna’dır. Çoğu İncil araştırmacıları her bir İncil’in zamanında
büyük şehirlerden birinde bulunan Kilise’nin (Cemaat) rivayetlerine dayandığına
inanmaktadır: Sözgelimi Matta, Antakya’daki, Markos Roma’daki, Luka Kayseria’daki,
Yuhanna ise Efes’teki cemaatle bağlantılıdır. İlk üç İncil (sinoptik), birbirleriyle sıkı sıkıya
akrabadır. Yuhanna’ya ait olan dördüncüsü, bariz bir şekilde farklıdır: Ruhsal ve daha politik
bir yönelimi vardır.
«AHLAK DİNİ» OLARAK
HRİSTİYANLIK
«AHLAK DİNİ» OLARAK
HRİSTİYANLIK
«TAMAMLANMIŞ DİN»
OLARAK İSLAM
 “… Bugün dininizi kemale erdirdim ve sizin üzerinizdeki nimetimi tamamladım. Size din
olarak İslâm’ı seçtim.” (Maide, 13)

 Ahlakı tamamlamak: “Ben, ancak güzel ahlâkı tamamlamak için gönderildim.” (Hadis)
«TAMAMLANMIŞ DİN»
OLARAK İSLAM
 Mekke dönemi: Temel inançlar ve ahlak ilkeleri

 Medine dönemi: Hukuk ilkeleri (ahkam)

«TAMAMLANMIŞ DİN»
OLARAK İSLAM

Kelam/Akaid
Fıkıh (Hukuk)
(Teoloji)

Tasavvuf Usul/yöntem
(Ahlak) (Metodoloji)
ÜÇ BÜYÜK DİNİN GELİŞİMİ
VE İLİŞKİ BİÇİMLERİ
Yahudilik (Tez)

Hristiyanlık
(Anti-tez)

İslam (Sentez)
PROFETİK DİNLERİN HUKUKA
KATKILARI
 Hukuk Tanrı iradesine dayanır. Tanrı hakim ve yargılayıcıdır. Tanrı’nın koyduğu normlar hem
kişileri hem de devleti bağlayıcı ve sınırlayıcıdır.
 Hukukun amacı adaleti sağlamaktır. Devlet adaleti sağlamanın bir aracıdır. Devlet «adalet
devleti»dir.
 İnsan sadece onuru, değeri ve hakları olan bir varlık değil, aynı zamanda sorumlu bir varlıktır.
 Fakihler, kanun koyucu değil, kanun ve hükümleri anlamak, açıklamak ve uygulamakla
yükümlüdürler.
 Yahudilikte eşitlik (kısas), hristiyanlıkta merhamet, İslam’da ise adalet merkezi kavramlardır.
 Suç ve ceza kollektif değil, bireyseldir.
 Sözleşme fikrini getirmiştir.
TARTIŞMA:

 İslam siyasal bir din midir? «İslam’ın siyasallaşması» ne anlama gelmektedir?

 İslam hukuku çağdaş dünyanın sorunlarını çözer mi?

İSLAM HUKUKUNA
ELEŞTİRİLER
1) İslâm hukuku iktidarın sınırlandırılması konusunda teknik olarak yetersiz bir hukuktur.
2) Bu hukukun az ya da çok uygulandığı ülkelerde “kitaplardaki hukuk” ile “uygulamadaki
hukuk” arasında korkunç bir uçurum vardır.
3) İslâm hukukunda yapısal olarak çok büyük bir belirsizlik vardır.
4) Diğer yandan, İslâm hukuku özel hukuk bakımından zengin bir hukuk olsa da, kamu
hukuku bakımından fevkalade fakirdir.

 Kemal Gözler, «İSLÂM HUKUKUNUN DEĞERİ, İslâm Hukuku, Batı Hukukuna Alternatif Olabilir mi?»
https://www.anayasa.gen.tr/islam-hukuku.htm
SONUÇLAR
 Dinler ahlak ve hukukun kaynağıdır. Felsefe ve seküler hukuk
sistemleri gelişmeden önce geleneksel toplumlarda din temelli
ahlak ve hukuk geçerlidir.
 Modernleşme ve sekülerleşme süreçleri din temelli hukuku
geriletmekle birlikte tümüyle ortadan kaldırmamıştır. Din ve
ahlak modern hukuk sistemlerine doğrudan veya dolaylı olarak
etki etmiştir, etmektedir.
 Adalet, eşitlik, sevgi, merhamet, hukuk devleti ve benzeri
ahlaki ve hukuksal nosyonlar dinlerde öz olarak mevcuttur.