ÇÜTF HALK SAĞLIĞI Anabilimdalı

Enfekte bir konakçı ya da ortamdaki patojen

etkenleri, diğer konakçı ya da ortama taşıyan,
daha çok böcek ve kemiriciler grubundan olan
hayvanlara vektör denir.
Bu durumda vektör, canlı bir enfeksiyon aracı
gibi düşünülebilir.
Vektörler, sağlık açısından önemli bir grubu
oluşturdukları için hayvanlardan ayrı olarak
incelenmektedir.
Hastalık yapıcı mikroorganizmaları insanlara
taşıyan hayvanlar, genelde eklembacaklılar ve
kemiricilerdir.
Bu grupların her birisinde sayısız alt gruplar vardır
ve büyük bir çoğunluğu vektörlük etkeni değildir.
Örneğin karasineklerin 4/5'İ bulaşmada rol almaz.
Vektörler, hastalıktan iki şekilde
bulaştırırlar:
1- Biyolojik Geçiş: Vektör tarafından alınan patojen
ajan, vektörde bir gelişme evresi geçirir.(parazitin
ekstrensik şekli).
Bu evre, parazitin yeni bir konakçıya inoküle
edilmesi ya da konak depolanması suretiyle
tamamlanır ve bu durumda vektör enfektedir.
Sivrisinekler, çe-çe sinekleri, flebotomlar ve
kenelerle geçen sıtma, flarioz, tripanomiaz,
leişmanyoz, tifus ve arboviruslar gibi büyük
endemiler böyle oluşurlar.
2-Mekanik Geçiş: Vektörler, mikroorganizmaları
ayakları, vücudu, ağız organlarıyla taşırlar ya da
kusma ve boşaltma ile dışarı çıkarırlar.
Böylece etmenler, biyolojik bir evre geçirmeden
yeni bir konakçıya inokule edilir ya da vektörde
depolanır.
Trahom ve barsak hastalıktan karasineklerle
böyle taşınır.
Vektör, bazen canlılar değil,ortamı ya da gıdaları
kirletebilir.
Vektörlerle yayılabilir hastalıklar;
A)Sineklerle: Sıtma,Filariyazis, Dang
B)Bitlerle : Epidemik Tifüs, Siper ateşi
C)Pirelerle.:Veba, Endemik Tifüs
D)Kenelerle: Lyme hastalığı, Tularemi
E)Mitelerle:Uyuz, Çalılık Tifüsü, Riketsiyal Çiçek.
F)Tahtakurularıyla: Chaga's hastalığı
G)Kemiricilerle : Fare ısırığı hastalığı, Leptospira,
Salmonella.
Vektörler, halk sağlığında ve kişisel hijyende önemli
rol oynarlar. Vektörlerle savaş bu bakımdan çok
önemlidir.
Fakat tüm vektörlerin yok edilebilmesi, çok özel yer
ve durumların dışında pek mümkün olmamaktadır.
Amaç, vektörlerin sayısını hastalık bulaştırmayacak
bir sayıya indirmektir.
Bu çalışmada başarılı olabilmek için, çevre
sağlığından sorumlu personelin vektörlerin ekolojisini,
(Larvaları bulunduğu yerler, erişkinlerin durduğu ve
kan emdiği yer vb.) bilmesi gerekmektedir.
Pestisitler;insan ve hayvan vücudu ile bitkiler
üzerinde veya çevresinde yaşayan,besin
kaynaklarının üretim,depolanma ve tüketimi
sırasında besin değerini düşüren ya da zarara
uğratan böcek,kemirici,yabani ot,mantar gibi
canlı formlarının yıkıcı etkilerini azaltmak için
kullanılan kimyasal maddelerdir.
ETKİ ETTİKLERİ VARLIKLARA GÖRE
1)İnsektisit:Karınca,sinek,hamam böceği,sivrisinek
vb. böcek öldürücüler.
2)Herbisit:Zararlı ot öldürücüler
3)Fungusitler:Mantar öldürücüler
4)Akarasitler:Keneler,halı böceği vs. akar
öldürücüler
5)Rodentisitler:Fare vb. kemirgen öldürücüler.
6)Pisisitler:Balık öldürücüler.
7)Avisitler:Kuş öldürücüler.
8)Mollususitler:Yumuşakça öldürücüler.
9)Nematisitler:Nematod öldürücüler.
Repellentler ( sıvı, losyon, krem, katı yağ veya
aerosol şeklinde hazırlanan maddeler olup, cilde
sürülerek veya elbiselere emdirilerek
uygulanabilen böcek kovucular)
Fosforlu organik bileşikler
PESTİSİTLERİN YARATTIĞI
SORUNLAR
Besin zincirinde biyolojik birikim
Çevrede uzun süre ayrışmadan kalmaları
Hedef organizmanın zamanla zehire dirençli
hale gelmesi
Hedef organizma dışında pek çok canlıya karşı
zehirleyici etkileri olması
Ülkemizde toplum sağlığı sorunlarının çözümünde
kullanılan pestisitlere: “Halk sağlığı alanında
kullanılan pestisitler’’ denilmektedir.Bunlarda şu
özellikler aranmaktadır;
-Toksik özellikleri hedef canlıya spesifik olmalıdır.
-Ucuz olmalı kolay uygulanabilmelidir.
-Toksik olmayan maddelere kolaylıkla
dönüşebilmelidir.
-Yanıcı,patlayıcı,korozif ve boyayıcı olmamalıdır. 
Dünya’da ve Ülkemizde yıllık pestisit
kullanımı ve yapılan harcamalar
Kullanılan pestisit miktarı yıllık olarak dünya
genelinde 3 milyon,ülkemizde 13 bin tondur.Dünya
genelinde kullanılan pestisitin yıllık maliyeti 31
milyar ABD dolarıdır.
Dünya Sağlı Örgütü’ne göre akut zehirlenmeler
dünyada 3,5-5 milyon vaka arasındadır ve 20.000’i
ölümle sonuçlanmaktadır.
İntihar amaçlı zehirlenmeler ise iki milyondur ve
bunun iki yüz bininin ölümle sonuçlandığı tahmin
edilmektedir.
Pestisidlerin akut etkileri:

Gözlerde irritant etki,

Üst solunum yollarında irritant etki,
Kontakt dermatit,
Sistemik zehirlenme ve
Ölüm seklinde gelişebilir.

Solunum ve dolaşım sisteminde etkili olabilen bu

ilaçlar, astımlı ve allerjik yapılı kişilerde daha
risklidir.
Pestisidlerin kronik etkileri:

Kanser,
Konjenital defekt,
Nörotoksisite ile nörolojik davranış bozuklukları
İnfertilite şeklinde belirmektedir.
TEMASTA YAPILACAKLAR
 Pestisit deri yada elbise üzerine dökülmüş ise, elbise hemen değiştirilir
bulaşık olan deri bol su ve sabunla tahriş edilmeden yıkanır
 Etkilenen alana hiçbir şey sürülmemeli
 Deri yanığı oluşmuşsa temiz nemli bir bezle üzeri kapatılmalı
 Pestisit göze kaçmış ise akan bir su ile yıkanmalı
 Solunum yolu ile alınmışsa kişi temiz havalı bir yere çıkarılmalı
 Hasta kusturulmamalı
 Hastanın şuuru açık ise bol miktarda su içirilmeli
 Pestisit ağıza alındı fakat yutulmadı ise ağız bol su ile yıkanmalıdır
TEŞEKKÜRLER...