Caraga state university

Ampayon, Butuan City 8600, Philippines

URL: www.carsu.edu.ph

MORPOLOHIY
A

1
PAGBABALIK-ARAL

2
Mga Tatalakayin
MORPOLOHIYA

MORPEMA

PAGBABAGONG
MORFOFONEMIKO

3
 Pagkatapos ng aralin, ang mga estudyante
ay inaasahang:

 Matatalakay ang katuturan at halaga

ng palabuuan o ang morpolohiya.
 Matatalakay ang sintaks at semantika
ng wikang Filipino.

4
 MORPOLOHIYA
 Ang morpolohiya ay tungkol sa pag-aaral
ng mga morpema ng isang wika at ng
pagsasama-sama ng mga ito upang
makabuo ng mga salita.
 Sa linggwistika, kilala din sa katagang
palabuuan.
 Ito ay pag-aaral ng istraktura ng mga salita
at ng relasyon nito sa iba pang mga salita.
5
 MORPEMA
 Ang tawag sa pinakamaliit na yunit ng isang
salita na nagtataglay ng kahulugan.
 Ibig sabihin ng pinakamaliit na yunit ay hindi na
maaari pang mahati nang hindi nawawala ang
kahulugan nito.
 Ito ay maaaring isang salitang-ugat o panlapi

6
 Halimbawa
makahoy = ma + kahoy = [ma] = unlapi [kahoy] = salitang
ugat
Ang unlaping [ma] ay nangangahulugang marami
makahoy = maraming kahoy
Kaya ang salitang makahoy ay may dalawang morpema –
ang [ma] at [kahoy] dahil bawat isa sa kanila ay may
sariling kahulugan.
kahoy = hindi na mahahati sa ka at hoy (wala ng
kahulugan)
7
 Halimbawa
mabahay = ma + bahay = [ma] unlapi [bahay] salitang-ugat
Ang unlaping [ma] ay nangangahulugang marami
mabahay = maraming bahay
Kaya ang salitang mabahay ay may dalawang morpema –
ang [ma] at [bahay] dahil bawat isa sa kanila ay may
sariling kahulugan.
bahay = hindi na mahahati sa ba at hay (wala nang
kahulugan)

8
ANYO NG MORPEMA

makabuluhang tunog o ponema

 isang panlapi
 isang salitang-ugat.

9
 ANYO NG MORPEMA
1. Morpemang binubuo ng isang ponema.
( /o/ , /a/ = naghuhudyat ng kasarian )
• Matatagpuan ito sa mga salitang buhat sa Kastila :
senador/ senadora;
mayor/mayora/director/direktora/propesor/propesora
• sa mga salitang nagtatapos sa o na
nangangahulugan ng lalaki at sa mga salitang
nagtatapos sa a na nangunguhulugang babae—
barbero/ barbera; Aurelio/ Aurelia at iba pa.

10
 ANYO NG MORPEMA
• Halimbawa:
• direktor + [a] = direktora

• Ang ponemang /a/ ay makahulugang yunit na

tumutukoy ng `kasariang pambabae.’ propesor
+ [a] = propesora doktor + [a] = doktora

11
 ANYO NG MORPEMA
• 2. Ang morpemang binubuo ng panlapi. (maaring
unlapi, gitlapi o hulapi. Kombinasyon-
kabilaan/lagihan)
Ang mga panlapi ay may kahulugang taglay, kaya
bawat isa ay isang morpema.
Sila ay dumadagdag ng kahulugan sa isang
salitang ugat.

12
 ANYO NG MORPEMA
Halimbawa:
Ang pandiwang umawit ang um- ay nagsasaad
na `ginagawa ang kilos ng pag-awit.”
Ang mga panlapi ay tinatawag na di-malayang mga
morpema dahil laging inilalapi sa ibang morpema:

13
 ANYO NG MORPEMA
Halimbawa:
mag- [maglaro], pag- [pagbili], i- [itapon], maka-
[makakain], atbp.
• May mga panlaping di-magkarugtong:
mag-….-an [magtawagan]
na may kahulugang “gantihang pagsasagawa ng
diwang isinasaad ng pandiwang sulat.”

14
 ANYO NG MORPEMA
3. Morpemang binubuo ng salitang-ugat.
 Ito ay mga salitang payak at walang panlapi.
Ang salitang-ugat ay tinatawag na malayang
morpema kung maaari itong makatayong mag-isa.
Halimbawa:
sila, takbo, dagat, bili, siyam, kahon,
takbo at bili sa tumakbo at binili.

15
 PAGBABAGONG
MORFOFONEMIKO
Tumutukoy sa anumang pagbabago sa karaniwang
anyo ng isang morpema dahil sa impluwensya ng
kaligiran nito.
Ang kaligiran ay yaong mga katabing ponemang
maaring makaimpluwensya upang mabago ang
anyo ng isang morpema.
Ito yaong sinusundan ng morpema o ang
sinusundan nito.

16
 PAGBABAGONG
MORFOFONEMIKO

• 1. Asimilasyon- ito ang mga pagbabagong

nagaganap sa /ŋ/ sa pusisyong pinal dahil sa
impluwensya ng ponemang kasunod nito.

17
 Uri ng Asimilasyon
• Asimilasyong parsyal- karaniwang
pagbabagong nagaganap sa ponemang /ŋ/ at
nagiging /n/ o /m/ o nananatiling /ŋ/ dahil sa
kasunod na tunog.
• Kung ang isang panlapi o salita ay nagtatapos
sa /ŋ/ ay ikinakabit sa isang salitang-ugat na
nagsisimula sa /p/o/b/, ang/ŋ/ ay nagiging /m/
ang /h/.

18
 Uri ng Asimilasyon
Mga halimbawa:

[pang] + paaralan = pampaaralan

[pang] + bayan = pambayan

19
 Uri ng Asimilasyon

• Ang huling ponemang /ŋ/ naman ng isang

morpema ay nagiging /n/ kung ang kasunod ay
alinman sa mga sumusunod na ponema:
/d,l,r,s,t/.
Mga halimbawa:
[pang] + dikdik = pandikdik
[pang] + taksi = pantaksi

20
 Uri ng Asimilasyon
• Asimilasyong ganap- bukod sa pagbabagong
nagaganap sa ponemang /ŋ/ ayon sap unto ng
artikulasyon ng kasunod na tunog, nawawala pa
rin ang unang ponema ng nilalapiang salita dahil
sa ito ay inaasimila o napapaloob na sa
sinusundang ponema.
Mga halimbawa:
[pang] + palo ----- pampalo -----pamalo
[pang] + tali ----- pantali ------ panali

21
 Uri ng Asimilasyon
May mga salitang maaring gamitan ng alinman
sa dalawang uri ng asimilasyon, ngunit may
mga salitang nakamihasnan ng gamitan lamang
ng asimilasyong parsyal.
Sa ibang salita, hindi na nagaganap ang
pagkawala ng unang ponema ng ikalawang
morpemang isinasama sa pagbubuo ng salita.

22
 Uri ng Asimilasyon
Mga halimbawa:
• Yaong maaaring gamitan ng dalawang uri ng
asimilasyon:
[pang] + kuha ------ pangkuha ----- panguha
[pang] + tabas ------ pantabs ------ panabas

23
 Uri ng Asimilasyon
• Yaong hindi ginamitan ng asimilasyong ganap :

[pang] + bansa ----- pangbansa ----- pambansa

(*pamansa)

[pang] + luto ----- pangluto ------ panluto

(*panuto)

24
 PAGBABAGONG
MORFOFONEMIKO
• 2. Pagpapalit ng ponema
• May mga ponemang nababago o napapalitan sa
pagbubuo ng mga salita.
• Kung minsan, ang ganitong pagbabago ay
nasasabayan ng pagpapalit ng diin. /d/ /r/
• Ang ponemang /d/ sa pusisyong inisyal ng
salitang nilalapian ay karaniwang napapalitan
ng ponemang /r/ kapag patinig ang huling
ponema ng unlapi.
25
 PAGBABAGONG
MORFOFONEMIKO
Mga halimbawa:

ma + dapat ----- marapat

ma + dunong ----- marunong

26
 PAGBABAGONG
MORFOFONEMIKO
• May mga halimbawa namang ang /d/ ay nasa
pusisyong pinal ng salitang nilalapian.
• Kung ito ay hinuhulapian ng [an] o [in] ang /d/
ay karaniwang nagiging /r/
• Mga halimbawa:

lapad + an lapadan ---- laparan

tawid + in tawidin ---- tawirin

27
 PAGBABAGONG
MORFOFONEMIKO
May pagkakataong ang pagkakapalit ng /d/ o /r/
sa pagitan ng dalawang patinig ay hindi
nakakaapekto sa kanyang kahulugan. Hal.
Marunong at Madunong.
Ngunit mas palasak ang ikalawang anyo
sapagkat ito ang lalong magaan at madulas
bigkasin.

28
 PAGBABAGONG
MORFOFONEMIKO
• May pagkakataon rin namang ang pagkakapalit
ng /d/ at /r/ ay nakakaapekto sa kanyang
kahulugan tulad ng
madamdamin (full of feeling) at
maramdamin (sensitive). /h/ ----- /n/

29
 PAGBABAGONG
MORFOFONEMIKO
/h/ ----- /n/
• Sa ilang halimbawa, ang /h/ ng panlaping /han/
ay nagiging /n/
Halimbawa:
tawa + han ----- tawahan ----- tawanan

30
 PAGBABAGONG
MORFOFONEMIKO
/o/ ----- /u/
• Ang ponemang /o/ sa huling pantig ng salitang
ugat ay hinuhulapian o salitang inuulit ay
nagiging /u/.
• Sa mga salitang inuulit, ang /o/ ay nagiging /u/
sa unang hati lamang ng mga salita.

31
 PAGBABAGONG
MORFOFONEMIKO
Mga halimbawa :

dugo + an ------ duguan mabango

------ mabangung-mabango

32
 PAGBABAGONG
MORFOFONEMIKO
3. Metatesis
• Kapag ang salitang-ugat na nagsisimula sa /l/
o /y/ ay nilalagyan ng gitlaping [in], ang /i/ at /n/
ay nagkakapalitan ng pusisyon.
Halimbawa:
-in- + lipad nilipad
-in- + yaya niyaya

33
 PAGBABAGONG
MORFOFONEMIKO
• May mga salitang nagkakaroon pa ng
pagkakaltas ng ponema bukod sa pagkakapalit
ng pusisyon ng dalawang ponema.
Halimbawa:
atip + an ---- atipan ---- atpan
tanim + -an ----- taniman ---- tamnan

34
 PAGBABAGONG
MORFOFONEMIKO
4. Pagkakaltas ng Ponema
 Nagaganap ang pagbabagong ito kung ang
huling ponemang patinig ng salitang-ugat ay
nawawala sa paghuhulapi nito.

Halimbawa:
takip + -an ----- takipan ----- takpan
kitil + -in ----- kitilin ------ kitlin

35
 PAGBABAGONG
MORFOFONEMIKO
5. Paglilipat-diin
May mga salitang nagbabago ng diin kapag
nilalapian.
Maaring malipat ng isa o dalawang pantig ang
diin patungong huling pantig o maaaring
malipat ng pantig patungong unahana ng salita.

36
 PAGBABAGONG
MORFOFONEMIKO
Halimbawa :

basa + -hin ----- basahin

ka + sama + han ----- kasamahan
laro + an ------ laruan (lugar)

37
 PAGSASANAY
Tukuyin kung anong pagbabagong
morpoponemiko ang nangyari sa salita.
Asimilasyon,
Paglilipat-diin,
Pagpapalit ng Ponema,
Pagkakaltas ng Ponema, o
Metatesis.
38
 PAGSASANAY
1. pan- + talo = pantalo = panalo
2. lipad + -in- = linipad = nilipad
3. [la:pat] [-an] = lapa:tan
4. mang- + dukot = mangdukot = mandukot
5. [dakip] [-in] = dakpin
6. ma- + dumi = madumi = marumi
7. takip + -an = takipan = takpan
8. [kamit] [-an] = kamtan
9. [i:was] [an] = iwa:san
10. ma- + dapat = madapat = marapat
39
 MGA SAGOT
1. Asimilasyon
2. Metatesis
3. Paglilipat-diin
4. Asimilasyon
5. Pagkakaltas ng ponema
6. Pagpapalit ng ponema
7. Pagkakaltas ng ponema
8. Pagkakaltas ng ponema
9. Paglilipat-diin
10.Pagpapalit ng ponema
40
 WAKAS

Salamat sa
pakikinig…
41
 Sanggunian
 
KWF manual sa masinop na pagsulat / Virgilio S.
Almario, punong editor. -- Quezon City :
Komisyon sa Wikang Filipino, c2014. 
Santos, Angelina L. et.al. 2014. Ang Akademikong
Filipino sa Komunikasyon. Lungsod Iligan:
Mutya Publishing House, Inc.

42