KÖMÜRLERDE BAZ KAVRAMI

KÖMÜRLERDE BAZ KAVRAMI

• Kömürlerde baz denildiğinde, kömürün içinde

bulunduğu ortam koşullarına kendini uyarladığı
durum anlaşılır.

• Kömürler bulundukları ortamın nemiyle kendilerini

dengeleyebilen oluşumlardır ve bu nedenle adeta
“soluyan”, “yaşayan” bir kayaç olarak kabul edilirler.

• Kömür ticaretinde asıl olan ağırlık olduğundan bu

durum ciddi ekonomik sorunlar yaratmıştır ve
yaratabilir.
 KÖMÜRLERDE BAZ KAVRAMI

• 1 at. basınç altında, 20 oC sıcaklıkta, %80 bağıl

nemlilikte olup doğrudan bir ışımanın olmadığı
bir laboratuvar ortamı, kömürlerde baz
tanımlanmasının oturtulabileceği bir ortamdır.

• Bu ortamda yapılan analizler doğru kabul edilirler.

• Kömür kütlesinin, havanın nemi nedeniyle kütlesi

bu koşullardaki tüm laboratuvar vb ortamlarda
aynıdır. Dolayısıyla yapılan analiz değerleri de bu
durumda farklılıklar göstermeyecektir.
KÖMÜRLERDE BAZ KAVRAMI

Orijinal baz: Kömür örneğinin

laboratuvar geldiği haliyle, ya da
yeraltında ocakta, mostrada veyahut
stok sahasındaki halidir.

Orijinal kömür: Kömür örneğinin

laboratuvar geldiği hali, ya da yeraltında
ocaktaki, mostradaki veyahut stok
sahasında bulunan kömürdür.

Bu kömürler “ORİJİNAL NEM” içerirler.

KÖMÜRLERDE BAZ KAVRAMI

Havada kuru baz: Bir kömür

örneğinin, bir önceki slaytta
belirtilen ortama konulduktan
sonra, art arda yapılan 3’den fazla
tartımlarda kütlesinin değişmediği
halidir.

• Bu ortamda kütlenin
dengelendiği kömüre de
“HAVADA KURU KÖMÜR”
(air-dried coal) adı verilir.
• Tüm analizler, bu kütleden
alınan kömür örneklerinde
yapılır.
 KÖMÜRLERDE BAZ KAVRAMI

Higroskopik nem: N ortamında

105±3°C sıcaklıktaki ortamda
kömürün kaybettiği nem miktarıdır.

Kuru Kömür bazı: Kömürdeki kaba nem ve higroskopik nem içeriğinin sıfır olarak kabul
edildiği, hipotetik bir bazdır.

Kuru kömür: Gerçekte bulunmayan ama deneyler sonucunda kömürün toplam nem
içeriğinin sıfır olduğu, kömürü sadece organik ve anorganik partiküllerden oluşmuş bir
nesne olarak kabul edilen hipotetik kömürlerdir.
KÖMÜRLERDE BAZ KAVRAMI

Kuru Külsüz Baz: Kömürün toplam

nem ve külü içeriğinin sıfır kabul
edildiği hipotetik bazdır.

Kuru Külsüz Kömür: Kömürün

toplam neminin ve külünün olmadığı
varsayılan teorik bir kömürdür.

Gerçekte böyle bir kömür yoktur.

 KÖMÜRLERDE BAZ KAVRAMI

Kuru Mineral Maddesiz Baz: Kömürü oluşturan anorganik bileşenler ve toplam nemin
sıfır olarak öngörüldüğü hipotetik bazdır.
Kuru Mineral Maddesiz Kömür: Kömürün toplam neminin, külünün ve anorganik
bileşenlerden kaynaklanan uçucu maddelerinin olmadığı, sadece organik bileşiklerden
meydana geldiği varsayılan teorik kömürdür.
 KÖMÜRLERDE BAZ KAVRAMI

• Deneylerde elde edilen tüm değerler

kömürlerde, deneyin yapıldığı bazdaki
değerlerdir.

• Bu değerlerden yola çıkılarak diğer

bazlardaki analiz değerleri hesaplanır.

• Herhangi bir analiz değeri verilirken,

kömürlerde bazı belirtilir, aksi takdirde bazı
belirsiz değerin hiçbir anlamı yoktur.
 TEKNOLOJİK ANALİZLER
YOĞUNLUK TAYİNİ

• GÖRÜNÜR YOĞUNLUK
Kırılmış ve tane boyutlaması yapılmış kömürün
yoğunluğudur.

• GERÇEK YOĞUNLUK
Kömür kütlesinin yoğunluğudur.

Bir kömürün yoğunluğu; uçucu madde, nem, sabit karbon miktarı ve içerdiği kül
miktarına bağlıdır. Kömürün kül oranı arttıkça, yoğunluğu da artar.
 TEKNOLOJİK ANALİZLER
TANE BOYU DAĞILIMI TAYİNİ

• ELEK ANALİZİDİR.
• ISLAK VE KURU OLARAK YAPILIR.

Satış için kömür kalitesinin tespitinde içindeki yabancı maddeler ve ısıl değer kadar
parça boyutu da önem taşır.
 TEKNOLOJİK ANALİZLER
YÜZME-BATMA DENEYİ

• BELİRLİ BOYUTLARDAKİ KÖMÜR TANELERİ

DEĞİŞİK SIVILARDA ÇÖKTÜRTME DENEYLERİNE
TABİ TUTULUR.

• ÇÖKME ORANLARI VE SIVI BİLEŞİMLERİNE

GÖRE SONUÇLANDIRILARAK, KURULACAK
YIKAMA (LAVVAR) TESİSİNİN ÇALIŞMA
ARALIKLARI BELİRLENİR.
 TEKNOLOJİK ANALİZLER
KİL KIRILMA (Shale breakdown)

• KÖMÜRLERİN TABAN TAVAN VE ARA

KESMELERİNDEKİ KİLLERİN SU EMME
SONUCUNDA DEĞİŞİMLERİNİN TAYİNİDİR.

• GENELLİKLE MONTMORİLLONİT GRUBU

KİLLERİN ETKİLERİ SONUCU BU SORUN KÖMÜR
YIKAMA (LAVVAR) GİBİ TEKNOLOJİK
TESİSLERDE ÜRETİMİ AKSATIR.
 TEKNOLOJİK ANALİZLER-Yakma sistemleri-
ISIL DEĞER TAYİNİ

• Nem içeriği yüksek kömürlerde

kondensazyon ısısı nedeniyle analiz ısıl
değeri yüksektir. (ÜST ISI DEĞERİ)

• H oranı ve nem içeriğinden gerekli

düzeltme yapılarak, serbest haldeki (1 atm)
yanma ısısı belirlenir. (ALT ISI DEĞERİ)
 TEKNOLOJİK ANALİZLER
-Yakma sistemleri-
ISIL DEĞER TAYİNİ

• Yakılan kömürün belirli bir kütle başına açığa çıkardığı ısı

miktarıdır.

• ISIL DEĞERLER MEGAJOULE/Kg CİNSİNDEN

VERİLMEKTEDİR.

• 1 MJ/Kg = 429.923 BTU/lb

= 238.846 Kcal/Kg
 TEKNOLOJİK ANALİZLER
-Yakma sistemleri-
KÜL ERGİME DERECESİ TAYİNİ

• Santralin çalışmasındaki üst kritik

sıcaklık sınırının belirlenmesi için yapılır.

• Kömür külünün ergime derecesi

PİROMETRİK KONİ DENEYİ (PCI) ile
belirlenir.
 TEKNOLOJİK ANALİZLER
-Yakma sistemleri-
HARDGROVE İNDEKSİ TAYİNİ

• Kömürün öğütülebilirlik deneyidir. Termik

santrallerde kömürün kazana sürülmesinden
önce yapılan öğütmeyi belirleyen temel bir
testtir.
• Hardgrove değirmeninde kömür öğütüldükten
sonra tane boyu dağılımından hesaplanır.
• İndeks değeri yükseldikçe kömür kolay
öğütülür. Aksi ise (<50 HGI) pulverize
edilmesinin zor olduğu anlamına gelir.

Pulverize kömür, en büyük tane iriliği 1,00 mm. altında olacak şekilde öğütülmüş
taşkömürdür.
 TEKNOLOJİK ANALİZLER
Koklaştırma

Kok fırını
Hücresi ve
koklaşmanın
gelişimi
Kömürün Koklaştırılması
 TEKNOLOJİK ANALİZLER
KÖMÜR
-Koklaştırma-
JEOLOJİSİ
Potada Şişme İndeksi

800 ± 10°C
kömürün özel
potada
pişirilmesidir.
 Zonguldak, Çatalağzı ve Armutçuk lavvarlarında yıkanan
kömürlere ait serbest şişme indeksleri

Genelde de, koklaşabilir kömürlerimiz 6-8- arasında serbest

şişme indeksi değerleri verir.
TEKNOLOJİK ANALİZLER
-Koklaştırma-
King-Gray Deneyi
TEKNOLOJİK ANALİZLER
-Koklaştırma-
King-Gray Deneyi
 TEKNOLOJİK ANALİZLER
-Koklaştırma-
Arnu-Audibert Dilatometresi
Dilatometre testine göre kömürün
uluslararası sınıflaması
 TEKNOLOJİK ANALİZLER
-Koklaştırma-

• Gieseler
Plastometresi
 TEKNOLOJİK ANALİZLER
-Koklaştırma-
Roga İndisi

• Avrupa'da yaygın uygulanan bir

yöntemdir.
• 1 g kömürün 5 g özel bir antrasit ile
karışımının potada 850 ± 10°C’de 15
dakika pişirilmesidir.
• Elde edilen kok parçası tamburda
çevrilerek kütle kaybı hesaplanır.
 TEKNOLOJİK ANALİZLER
-Koklaştırma-
Roga İndisi

• Kömür tanelerinin
özel bir aşındırma
tamburunda 1500 d/d
12000 tur
döndürülmesiyle
ortaya çıkan
ufalanma oranıdır.
oranıdır
Roga İndeksine Göre Kömürün
Uluslar arası Sınıflandırılması
 TEKNOLOJİK ANALİZLER
-Koklaştırma-
Düşürme Testi (Drop-Shatter)

• Kömür veya kokun nakliye esnasındaki

ufalanmasının belirlenmesi için uygulanır.

• Bazı ülkelerde, buna benzer dayanıklılık

deneyi uygulamalarına değişik isimler
verilebilir.
 TEKNOLOJİK ANALİZLER
-Koklaştırma-
MicumTesti

Micum indeksi kokların dayanımlarında yaygın olarak kullanılan bir diğer

düşürme / aşındırma deneyidir.
Kömür ve kok tanelerinin kırılmaya karşı dayanımını ölçmek için uygulanır.
 TEKNOLOJİK ANALİZLER-Yakma sistemleri-
ISIL DEĞER TAYİNİ

• YUKARI (ÜST)
ISIL DEĞER
• AŞAĞI (ALT)
ISIL DEĞER
 TEKNOLOJİK ANALİZLER-
Koklaştırma-King-Gray Deneyi