ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΔΗΜΟΣΙΟ ΔΙΕΘΝΕΣ
ΔΙΚΑΙΟ © Καθηγήτρια Φωτεινή Παζαρτζή
2021-2022

Διεθνής ευθύνη Κράτους

 Η διεθνής ευθύνη κράτους στο διεθνές δίκαιο
Διάγραμμα μαθήματος
Ερώτημα: Quid όταν ένα κράτος παραβιάζει κανόνα του διεθνούς
δικαίου?
Ι. Έννοια και κωδικοποίηση
ΙΙ. Προϋποθέσεις στοιχειοθέτησης διεθνούς ευθύνης
ΙΙΙ. Περιστάσεις που αίρουν τον άδικο χαρακτήρα μιας ενέργειας
ΙV. Συνέπειες της παραβίασης: το περιεχόμενο της διεθνούς ευθύνης
V. Εφαρμογή των κανόνων περί διεθνούς ευθύνης: επίκληση,
αντίμετρα
VI. Η διπλωματική προστασία

LAW104 2
 Ι. Έννοια και κωδικοποίηση
• Α. Έννοια
Το δίκαιο της διεθνούς ευθύνης του κράτους περιλαμβάνει το σύνολο
των δευτερογενών κανόνων που προσδιορίζουν τις προϋποθέσεις
κάτω από τις οποίες υφίσταται παραβίαση διεθνούς υποχρέωσης από
ενέργεια Κράτους καθώς και και τις έννομες συνέπειες που
προκύπτουν.

Χαρακτηριστικά:
-δεν υπάρχει δίκαιο χωρίς ευθύνη
-διεθνής: ούτε αστική, ούτε ποινική
-διαφορετική από την ατομική ποινική ευθύνη για εγκλήματα
διεθνούς δικαίου
LAW104 3
• Β. Η κωδικοποίηση του δικαίου περί διεθνούς ευθύνης
➤Εθιμικός κανόνας:
“Αποτελεί αρχή του διεθνούς δικαίου ότι η παραβίαση οποιασδήποτε
υποχρεώσεως συνεπάγεται την υποχρέωση επανόρθωσης»
ΔΔΔΔ, Υπόθεση Εργοστασίου Chorzow, Γερμανία κ. Πολωνίας, 1928

➤Κωδικοποίηση από την Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου ΗΕ:

Άρθρα περί ευθύνης Κράτους από διεθνώς παράνομες ενέργειες, 2001,
Ψήφισμα Γενικής Συνέλευσης ΗΕ 58/83, 12/12/2001
-‘αντικειμενική΄ αντίληψη της διεθνούς ευθύνης
-εισαγωγή ‘συλλογικής’ διάστασης

LAW104 4
 ΙΙ. Προϋποθέσεις στοιχειοθέτησης διεθνούς ευθύνης

• Άρθρα ΕΔΔ:
Άρθρο 1: Κάθε διεθνώς άδικη ενέργεια Κράτους επιφέρει τη διεθνή του
ευθύνη.
Άρθρο 2: Διεθνώς άδικη ενέργεια κράτους υφίσταται όταν η
συμπεριφορά που συνίσταται σε πράξη ή παράλειψη:
α) είναι καταλογιστή στο κράτος σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο
β) συνιστά παραβίαση διεθνούς υποχρεώσεως του κράτους

LAW104 5
Α. Παραβίαση του διεθνούς δικαίου

• Από οποιαδήποτε ενέργεια: πράξη ή παράλειψη

Βλ. Υπόθεση Στενού Κερκύρας (ΔΔΧ, 1949), Υπόθεση Αμερικάνων Ομήρων στη
Τεχεράνη (ΔΔΧ, 1980)
• Οιουδήποτε κανόνα δδ:
-παραβίαση διεθνούς συμβατικής υποχρέωσης
-παραβίαση κανόνα εθιμικού διεθνούς δικαίου
-παραβίαση κανόνα jus cogens: καθεστώς ‘σοβαρών παραβιάσεων δδ’

LAW104 6
Β. Καταλογισμός στο κράτος

• Πρέπει η παράνομη ενέργεια να αποδίδεται στο κράτος: το κράτος

ευθύνεται για τις ενέργειες (πράξεις/παραλείψεις) όλων των οργάνων
του, εκτελεστικής, δικαστικής, νομοθετικής εξουσίας.

1. Όργανα του κράτους

ΕΔΔ, Άρθρο 4, παρ. 1:
Η συμπεριφορά οποιουδήποτε κρατικού οργάνου θα θεωρείται ως ενέργεια του
Κράτους αυτού σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, είτε το όργανο αυτό ασκεί
νομοθετική, εκτελεστική, δικαστική είτε οποιαδήποτε άλλη λειτουργία,
οποιαδήποτε θέση κι αν κατέχει στην οργάνωση του Κράτους και οποιοσδήποτε κι
αν είναι ο χαρακτήρας του, ως όργανο της κεντρικής κυβέρνησης ή εδαφικής
μονάδας του Κράτους.

LAW104 7
2. Πρόσωπα ή φορείς που δεν έχουν επίσημη ιδιότητα αλλά ενεργούν
για λογαριασμό του κράτους
➤ΕΔΔ, ά. 5: Η συμπεριφορά φυσικού ή νομικού προσώπου, το οποίο
δεν αποτελεί όργανο του Κράτους σύμφωνα με το άρθρο 4, αλλά είναι
εξουσιοδοτημένο από το δίκαιο του Κράτους αυτού να ασκεί στοιχεία
κυβερνητικής εξουσίας, θα θεωρείται ενέργεια του Κράτους σύμφωνα
με το διεθνές δίκαιο, υπό την προϋπόθεση ότι το φυσικό ή νομικό
πρόσωπο στη συγκεκριμένη περίσταση δρα υπό την ιδιότητά του αυτή.

Πχ. Ιδιωτικές εταιρείες (private security companies) που εντέλλονται από το κράτος
για ασφάλεια φυλακών, ή άλλες υπηρεσίες ασφάλειας, αεροπορικές εταιρείες στις
οποίες έχει ανατεθεί ο έλεγχος εισόδου-εξόδου από χώρα, κλπ.
-με εξουσιοδότηση από το εσωτερικό δίκαιο (πχ. με σύναψη σύμβασης)

LAW104 8
➤ΕΔΔ, ά. 8: Η συμπεριφορά ατόμου ή ομάδας ατόμων θα θεωρείται
ενέργεια του Κράτους σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, αν το άτομο ή η
ομάδα ατόμων δρα στην πραγματικότητα σύμφωνα με τις εντολές ή
τις κατευθύνσεις ή υπό τον έλεγχο του Κράτους αυτού κατά την
πραγμάτωση της συμπεριφοράς.
-Πρόσωπα που ενεργούν de facto ως όργανα του κράτους, γιατί
ενεργούν υπό τις εντολές ή τις κατευθύνσεις του κράτους.
• Βλ. Υπόθεση στρατιωτικών και παραστρατιωτικών δραστηριοτήτων (Νικαράγκουα
κ. ΗΠΑ), ΔΔΧ, 1986, παρ. 115-116:
«Προκειμένου η συμπεριφορά [των contras] να εγείρει τη διεθνή ευθύνη των ΗΠΑ,
θα έπρεπε να αποδειχθεί ότι το κράτος αυτό ασκούσε αποτελεσματικό έλεγχο επί
των στρατιωτικών ή παραστρατιωτικών επιχειρήσεων κατά τη διάρκεια των οποίων
τελέσθηκαν οι παραβιάσεις».
 -με εντολή ή οδηγία για την τέλεση της παράνομης ενέργειας
LAW104 9
3. Πράξεις ιδιωτών??
-Η αρχή: το κράτος δεν ευθύνεται για παράνομες ενέργειες ιδιωτών,
όταν ενεργούν ως ιδιώτες
-Όμως:
Συμπεριφορά, η οποία δεν καταλογίζεται σε ένα κράτος σύμφωνα με τα
προηγούμενα άρθρα, θα θεωρείται ωστόσο ενέργεια του Κράτους
αυτού σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, εάν και στο βαθμό που το κράτος
αυτό αναγνωρίζει και υιοθετεί την υπό κρίση συμπεριφορά ως δική
του (ά. 11 Αρθρων ΕΔΔ).
Υπόθεση Αμερικανών ομήρων στη Τεχεράνη (ΗΠΑ κ. Ιράν), ΔΔΧ, 1980 (παρ. 74): «Η έγκριση που
δόθηκε στα γεγονότα από τον Αγιατολλάχ Χομεϊνί και άλλα όργανα του ιρανικού κράτους…είχε ως
αποτέλεσμα η συνεχιζόμενη κατάληψη της πρεσβείας και του προσωπικού να μεταβληθούν σε
πράξεις του ιρανικού κράτους. Οι φοιτητές οι οποίοι είχαν προβεί στην κατάληψη και στη σύλληψη
ομήρων μετετράπησαν σε όργανα του κράτους για τις ενέργειες των οποίων διεθνή ευθύνη φέρει
το ίδιο το ιρανικό κράτος».

LAW104 10
ΙΙΙ. Περιστάσεις που αίρουν τον άδικο χαρακτήρα μιας ενέργειας
• Άρθρο 20: συναίνεση Κράτους
• Άρθρο 21: νόμιμη άμυνα (σύμφωνα με τον Χάρτη ΗΕ)
• Άρθρο 22 και 49: αντίμετρα εναντίον διεθνώς άδικης ενέργειας: ο
άδικος χαρακτήρας ενέργειας κράτους η οποία δεν συνάδει με
διεθνή υποχρέωση έναντι άλλου κράτους αίρεται, εάν και στο μέτρο
που η πράξη συνιστά αντίμετρο που λαμβάνεται εναντίον του
δευτέρου κράτους…»
 

LAW104 11
• ανωτέρα βία (ά. 23 Άρθρων ΕΔΔ), δηλαδή «επέλευση μιας ακατανίκητης δύναμης ή
ενός απρόβλεπτου γεγονότος εκτός των ορίων ελέγχου του Κράτους, που καθιστούν
την εκπλήρωση της υποχρέωσης πρακτικώς αδύνατη υπό τις περιστάσεις αυτές».
 
• κατάσταση κινδύνου ζωής (ά 24), δηλαδή «εάν ο αυτουργός της υπό κρίση ενέργειας,
ευρισκόμενος σε κατάσταση κινδύνου ζωής, δεν έχει άλλο εύλογο τρόπο διάσωσης της
δικής του ζωής ή της ζωής των άλλων ατόμων που έχουν ανατεθεί στη φροντίδα του».
 
• κατάσταση ανάγκης (ά. 25), η οποία μπορεί να γίνει αντικείμενο επίκλησης από
Κράτος ως λόγος άρσεως του αδίκου χαρακτήρα μιας ενέργειας, μόνον εφόσον η
ενέργεια αυτή:
«α) είναι ο μόνος τρόπος για να διαφυλάξει το Κράτος ουσιώδες συμφέρον του από
σοβαρό και επικείμενο κίνδυνο, και
β) δεν παραβλάπτει σημαντικά ουσιώδες συμφέρον του Κράτους ή των Κρατών,
έναντι των οποίων υφίσταται η υποχρέωση, ή της διεθνούς κοινότητας ως συνόλου».

LAW104 12
 ΙV. Συνέπειες της παραβίασης: το περιεχόμενο της διεθνούς ευθύνης

• Δημιουργία νέας σχέσης μεταξύ στο κράτος που έχει παραβιάσει και στο
κράτος που υφίσταται τη ζημία.
• Σειρά υποχρεώσεων που βαρύνουν το κράτος που φέρει την ευθύνη για
την παραβίαση διεθνούς υποχρέωσης.
• Εμφάνιση ‘ζημίας΄(υλική, ηθική)

LAW104 13
Α. Η Αρχή

➤Εθιμικός κανόνας:
“Αποτελεί αρχή του διεθνούς δικαίου ότι η παραβίαση οποιασδήποτε
υποχρεώσεως συνεπάγεται την υποχρέωση επανόρθωσης»
ΔΔΔΔ, Υπόθεση Εργοστασίου Chorzow, Γερμανία κ. Πολωνίας, 1928

➤Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου ΗΕ: Άρθρα περί ευθύνης Κράτους από

διεθνώς παράνομες ενέργειες, 2001:
Ά. 31: Το Κράτος που υπέχει ευθύνη φέρει την υποχρέωση να
επανορθώσει πλήρως τη ζημία, η οποία προκλήθηκε από τη διεθνώς
παράνομη ενέργεια.
Η ζημία περιλαμβάνει οποιαδήποτε βλάβη, υλική ή ηθική, που
προκλήθηκε από τη διεθνώς άδικη ενέργεια του Κράτους.
LAW104 14
Β. Μορφές επανόρθωσης
• ‘Πλήρης επανόρθωση της ζημίας που προκλήθηκε από διεθνώς άδικη
ενέργεια μπορεί να επιτευχθεί μέσω επαναφοράς των πραγμάτων
στην προτέρα κατάσταση, αποζημίωση και ικανοποίηση, είτε
μεμονωμένα, είτε σε συνδυασμό μεταξύ τους’ (ά. 34).

• Επαναφορά των πραγμάτων στην προτέρα κατάσταση (restitutio in

integrum)
• Αποζημίωση
• Ικανοποίηση (satisfaction): πχ. αναγνώριση παραβίασης, επίσημη
συγγνώμη

LAW104 15
Γ. Άλλες υποχρεώσεις

• Παύση της παράνομης ενέργειας, εφόσον συνεχίζεται

• Εγγυήσεις για μη επανάληψη στο μέλλον

LAW104 16
V. Εφαρμογή των κανόνων περί διεθνούς ευθύνης: επίκληση,
αντίμετρα
Α. Επίκληση

►από το ζημιωθέν κράτος (ά 42)

►από άλλα κράτη (ά 49): συλλογικό συμφέρον = υποχρεώσεις έναντι

της διεθνούς κοινότητας στο συνολό της (erga omnes)

Προσφυγή σε ειρηνικές μεθόδους επίλυσης διαφορών

LAW104 17
Έννομες συνέπειες από τη κατασκευή του τείχους στα κατεχόμενα Παλαιστινιακά εδάφη, Γνωμοδότηση, ΔΔΧ, 2004

Το Ισραήλ υποχρεούται (...) να επιστρέψει τη γη, τους οπωρώνες, τους

ελαιώνες και άλλη ακίνητη περιουσία που έχει κατασχεθεί (...) για την
κατασκευή του τείχους στο Κατεχόμενο Παλαιστινιακό Έδαφος (...) Όλα
τα κράτη έχουν την υποχρέωση να μην αναγνωρίζουν την παράνομη
κατάσταση που προκύπτει από την κατασκευή του τείχους.

LAW104 18
 Gambia v. Myanmar, ΔΔΧ, Προσφυγή 11/11/2019
“…This Application concerns acts adopted, taken
and condoned by the Government of Myanmar
against members of the Rohingya group, a distinct
ethnic, racial and religious group that resides
primarily in Myanmar’s Rakhine State. These acts,
which include killing, causing serious bodily and
mental harm, inflicting conditions that are
calculated to bring about physical destruction,
imposing measures to prevent births, and forcible
transfers, are genocidal in character because they
are intended to destroy the Rohingya group in
whole or in part. They have been perpetrated in
manifest violation of the 1948 Convention on the
Prevention and Punishment of the Crime of
Genocide (the “Genocide Convention”)…”

LAW104 19
Β. Αντίμετρα
Tο ζημιωθέν κράτος μπορεί να λάβει αντίμετρα εναντίον κράτους που
υπέχει ευθύνη για μια διεθνώς άδικη ενέργεια μονο με σκοπό να
υποχρεώσει το τελευταίο να συμμορφωθεί προς τις υποχρεώσεις του
(ά. 49)
• Περιορισμοί
-τελευταία λύση=προσωρινή μη εκπλήρωση των διεθνών υποχρεώσεων
του κράτους που παίρνει τα μέτρα έναντι του παραβιάζοντος κράτους
-αρχή αναλογικότητας
-δεν επηρεάζουν υποχρεώσεις αποχής από χρήση βίας, προστασίας
θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, υποχρέωσεις ανθρωπιστικού
δικαίου που απαγορεύουν αντίποινα, κανόνες jus cogens
-διαδικαστικές προϋποθέσεις: κοινοποίηση, διαπραγμάτευση
LAW104 20
 VI. Η διπλωματική προστασία
Υπόθεση Μαυρομμάτη (ΔΔΔΔ, 1924):
«Αποτελεί στοιχειώδη αρχή του διεθνούς δικαίου ότι το κράτος δικαιούται να
προστατεύει τους υπηκόους του όταν αυτή υφίστανται βλάβη από πράξεις αντίθετες
προς το διεθνές δίκαιο που διαπράττονται από άλλο κράτος…Αναλαμβάνοντας την
υπόθεση ενός των υπηκόων του και κινώντας διπλωματική ή δικαστική διαδικασία
για λογαριασμό του, το κράτος στη πραγματικότητα προβάλλει δικό του δικάιωμα ,
δηλαδή το δικαίωμα να εξασφαλίζει έναντι των υπηκόων του τον σεβασμό των
κανόνων του διεθνούς δικαίου».

Κλασική αντίληψη: δικαίωμα κράτους, διακριτική ευχέρεια

Σήμερα: ‘Εξανθρωπισμός’ του θεσμού: άτομα έχουν δυνατότητες προσφυγής σε

διεθνή δικαιοδοτικά όργανα (locus standi), πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα
δικαιώματα του ζημιωθέντος υπηκόου

LAW104 21
Προϋποθέσεις άσκησης διπλωματικής προστασίας:

α) ιθαγένεια: βλ. Υπόθεση Nottebohm, Λιχτενσταϊν κ. Γουαταμάλας, ΔΔΧ, 1955

β) εξάντληση εσωτερικών ενδίκων μέσων

LAW104 22