კოგნიტურ -

ბიჰევიორული თერაპია
სტრესის მართვისთვის

ანა ღვინიანიძე აზროვნების აკადემიისთვის - კოგნიტურ - ბიჰევიორული თერაპია სტრესის მართვისთვის . თბილისი , 30 იანვარი , 2023
 აზროვნების აკადემია
ლექციათა ციკლი -
„სტრესის მართვა“
ანა ღვინიანიძე - ევროპის ბიჰევიორული და კოგნიტური
თერაპიების საზოგადოების (EABCT) მიერ აკრედიტებული
კოგნიტურ - ბიჰევიორული ფსიქოთერაპევტი

ანა ღვინიანიძე აზროვნების აკადემიისთვის - კოგნიტურ - ბიჰევიორული თერაპია სტრესის მართვისთვის . თბილისი , 30 იანვარი , 2023
სტრესი. განსაზღვრება და ძირეული
განზომილებები
• სტრესი - სხეულის განუსაკუთრებელი პასუხი ნებისმიერ მავნე
გამღიზიანებელზე - (Selye, 1950).
• „შეგუების ზოგადი სინდრომი“ - (Selye, 1936, 1946, 1974, 1975, 1976, 1983).
• სტრესორი, როგორც გამღიზიანებელი ან გამღიზიანებლების
ერთობლიობა, რომელიც ცოცხალი არსების წონასწორობისკენ
მიმართული ერთგვარი საფრთხეა და სტრესული მდგომარეობა ,
როგორც პასუხი, რომელიც მიზნად ისახავს ცოცხალი არსების
წონასწორობის მდგომარეობის აღდგენას - (Chrousos, 2009).
• სტრესი, როგორც ცოცხალ არსებაზე მოქმედი გამღიზიანებლების ,
მათი შეგრძნების საფუძველზე განცდისა და ქცევისა და სხეულებრივი
პასუხის ურთიერთმონაცვლეობა - (Levine and Ursin, 1991; Levine, 2005).
ანა ღვინიანიძე აზროვნების აკადემიისთვის - კოგნიტურ - ბიჰევიორული თერაპია სტრესის მართვისთვის . თბილისი , 30 იანვარი , 2023
სტრესის კვლევების მიკერძოებული
ხასიათი - Petitio Principii.
• სტრესის კვლევების საგულისხმოდ დიდი ნაწილი
უგულებელყოფს შემეცნებითი უნარების (მაგალითად,
აზროვნების საფუძველზე გარემოში არსებული
გამღიზიანებლების შეფასება) ზემოქმედებას
განსაზღვრული გამღიზიანებლების სტრესორად
შეფასებაზე - (Armario, 2006).

ანა ღვინიანიძე აზროვნების აკადემიისთვის - კოგნიტურ - ბიჰევიორული თერაპია სტრესის მართვისთვის . თბილისი , 30 იანვარი , 2023
სტრესი - შეგუებაში ხელის შემშლელი
თუ შეგუებაში დამხმარე
მდგომარეობა?
• რა შემთხვევაში გვეხმარება სტრესი, როგორც სტრესორზე
პასუხი, შეგუებაში?
• რა შემთხვევაში გვიშლის ხელს სტრესი, როგორც
სტრესორზე პასუხი, შეგუებაში?
• „დისტრესი“ და „ეუსტრესი“ - სტრესული მდგომარეობის,
როგორც პასუხის, შეგუებაში ხელის შემშლელი და შეუებაში
დამხმარე ორგვარი შედეგების ერთობლიობა - (Selye, 1976).
• სტრესული მდგომარეობის შედეგების ორსახოვანი
ბუნება.

ანა ღვინიანიძე აზროვნების აკადემიისთვის - კოგნიტურ - ბიჰევიორული თერაპია სტრესის მართვისთვის . თბილისი , 30 იანვარი , 2023
სტრესი. ორ ძირითად
მახასიათებელზე დაფუძნებული
განსაზღვრება.
• გამღიზიანებლები, რომლებზეც ზემოქმედება
შეუძლებელია.
• გამღიზიანებლები, რომლებიც
არაწინასწარმეტყველებადი სახით ვლინდება
ადამიანის ცხოვრებაში.

ანა ღვინიანიძე აზროვნების აკადემიისთვის - კოგნიტურ - ბიჰევიორული თერაპია სტრესის მართვისთვის . თბილისი , 30 იანვარი , 2023
სტრესი, როგორც პასუხი. მისი
სხეულებრივი მხარდამჭერები.
• ჰიპოთალამუს - ჰიპოფიზ - თირკმელზედა ჯირკვლის
ღერძი (The hypothalamic pituitary adrenocortical (HPA)
axis).
• სიმპათიკურ - ადრენალურ - ტვინოვანი ღერძი
(sympathetic - adrenal - medullary (SAM) axis).

ანა ღვინიანიძე აზროვნების აკადემიისთვის - კოგნიტურ - ბიჰევიორული თერაპია სტრესის მართვისთვის . თბილისი , 30 იანვარი ,
2023
სტრესზე პასუხი. ძირითადი ცნებები
• „გაქცევა - დაპირისპირება“ როგორც სტრესზე პასუხი და
ავტონომიური ნერვული სისტემის (ანს) და მისი ორი
ნაწილის - სიმპათიკური და პარასიმპათიკური ნერვული
სისტემის - მონაწილეობა ამ პასუხის წარმოშობა -
ჩამოყალიბება - შენარჩუნებაში.
• ჰიპოთალამუსის, ჰიპოფიზისა და თირკმელზედა
ჯირკვლების მონაწილეობა გაქცევა - დაპირისპირების,
როგორც სტრესზე პასუხის, წარმოშობა - ჩამოყალიბება -
შენარჩუნებასა და ამოწურვაში.

ანა ღვინიანიძე აზროვნების აკადემიისთვის - კოგნიტურ - ბიჰევიორული თერაპია სტრესის მართვისთვის . თბილისი , 30 იანვარი ,
2023
სტრესის სახეები და მათი შედეგები
• მწვავე სტრესი და ქრონიკული, გახანგრძლივებული
სტრესი.
• ქრონიკული, გახანგრძლივებული სტრესის
შედეგები სხეულისა და ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე.

ანა ღვინიანიძე აზროვნების აკადემიისთვის - კოგნიტურ - ბიჰევიორული თერაპია სტრესის მართვისთვის . თბილისი , 30 იანვარი ,
2023
კოგნიტურ - ბიჰევიორული თერაპია.
ძირითადი წანამძღვრები
• პირადი მნიშვნელობების, ემოციებისა და ქცევების ძიება და
შემეცნება, რომლებიც მონაწილეობენ ადამიანის ფსიქიკურ
მდგომარეობაში არსებულ სირთულეებში ან ინარჩუნებენ
მათ.

ანა ღვინიანიძე აზროვნების აკადემიისთვის - კოგნიტურ - ბიჰევიორული თერაპია სტრესის მართვისთვის . თბილისი , 30 იანვარი ,
2023
სტრესის ტრანზაქციული ხედვა
• გარემოებების უმრავლესობა არათუ იმთავითვე
სტრესულია, არამედ, ისინი სტრესულ
გარემოებებად შეფასებების საფუძველზე
გარდაიქმნება - (Beck 1984, 1987; Breslau and Davis
1986; Cox 1978, 1993; Di Martino 1992; Forsythe and
Compass 1987; Lazarus 1975, 1976, 1977, 1982; Lazarus and
Folkman 1984; Meichenbaum 1977; Ostell 1991; Singer
1986).
ანა ღვინიანიძე აზროვნების აკადემიისთვის - კოგნიტურ - ბიჰევიორული თერაპია სტრესის მართვისთვის . თბილისი , 30 იანვარი ,
2023
ა. თ. ბეკის კოგნიტურად გაშუალებული სტრესის მოდელი

ანა ღვინიანიძე აზროვნების აკადემიისთვის - კოგნიტურ - ბიჰევიორული თერაპია სტრესის მართვისთვის . თბილისი , 30 იანვარი ,
2023
ა. თ. ბეკი - ფოტოკამერის ანალოგია
• ფოტოკამერის ანალოგიას ა. თ. ბეკი იყენებდა იმისათვის, რომ
ინდივიდსა და გარემოს შორის ურთიერთქმედება აღეწერა.
• განსაზღვრული გარემოებების ინდივიდისმიერ ხედვას ა. თ.
ბეკი ფოტოსურათის გადაღებას ადარებდა.
• ა. თ. ბეკი ამტკიცებდა, რომ ადამიანის წინმსწრები „კოგნიტური
პარამეტრები“ ისევე განაპირობებს განსაზღვრული
გარემოებების ხედვას, როგორც ფოტოაპარატის სხვადასხვა
პარამეტრი, თუ როგორ აისახება სინამდვილე ფოტოსურათში.
• წინმსწრებ „კოგნიტურ პარამეტრებს“ ა. თ. ბეკი სქემებს
უწოდებდა.
ანა ღვინიანიძე აზროვნების აკადემიისთვის - კოგნიტურ - ბიჰევიორული თერაპია სტრესის მართვისთვის . თბილისი , 30 იანვარი , 2023
ა. თ. ბეკის კოგნიტურად გაშუალებული სტრესის მოდელი.
პირველი საფეხური: გარემოებების ან მოვლენის პირველი
„ფოტოგამოსახულება“
• გარემოებებისა და (ან) მოვლენის პირველი შეფასება -
ფოტოგამოსახულების ანალოგია.
• სქემა ან სქემატა - საწყისი წერტილი, საიდანაც განსაზღვრული
მოვლენის შეფასება იწყება და სწორედ ეს ფსიქიკური სტრუქტურები
განაპირობებს, როგორ შეაფასებს ადამიანი განსაზღვრულ მოვლენას.
• განსაზღვრული მოვლენები, როგორც წარსულ, მტკივნეულ
გამოცდილებებთან მსგავსი მოვლენები „მიძინებული,“ „მძინარე“
სქემის მაცოცხლებელი მოვლენებია, რომლებიც, სქემის ან
სქემატასთან ურთიერთქმედების შედეგად, სტრესორებად
გარდაიქმნება.
• „ისე თითქოს“ პასუხად ქცევა.
ანა ღვინიანიძე აზროვნების აკადემიისთვის - კოგნიტურ - ბიჰევიორული თერაპია სტრესის მართვისთვის . თბილისი , 30 იანვარი ,
2023
ა. თ. ბეკის კოგნიტურად გაშუალებული სტრესის მოდელი.
მეორე საფეხური: გადაუდებელი პასუხის გაცოცხლება

• „გადაუდებელი პასუხის“ გაცოცხლება მოვლენის ან

გარემოებების საფრთხედ შეფასების პასუხად - (Beck, 1984).
• მეორე „ფოტოგამოსახულება,“ რომელიც ადამიანის
გამკლავების შესაძლებლობების შეფასებას ასახავს.
• ადამიანი სტრესულ მდგომარეობაში არ
გადაინაცვლებს იმ შემთხვევაში, თუ ის საფრთხესთან
გამკლავებისთვის მის ხელთ არსებულ საშუალებებს
დამაკმაყოფილებლად აფასებს.
• ითვლება, რომ როგორც პირველი, ასევე მეორეული
შეფასებები არაცნობიერად, უნებლიედ და
გაუაზრებელად მიმდინარეობს და, როგორც წესი,
ანა ღვინიანიძე აზროვნების აკადემიისთვის - კოგნიტურ - ბიჰევიორული თერაპია სტრესის მართვისთვის . თბილისი , 30 იანვარი ,
2023

სწრაფად ხდება.
ა. თ. ბეკის კოგნიტურად გაშუალებული სტრესის მოდელი. მესამე
საფეხური: კოგნიტურ - აფექტურ - მოტივაციური სისტემების
მზადყოფნის მდგომარეობა

• ინფორმაციის ნორმალური კოგნიტური განცდა - დამუშავება იცვლება

ინფორმაციის მეტად პირველყოფილი განცდა - დამუშავებით (Beck et al.,
1979).
• მეტად მოუქნელი, ურყევი, უკიდურესობების მომცველი, ხისტი,
გამარტივებული, განზოგადებული, დიქოტომიური, ცალმხრივი
მსჯელობები.
• მიკერძოებული დასკვნები და სინამდვილის გამრუდებულად შეფასება,
როგორც გაბატონებული მდგომარეობები.
• მიუკერძოებლობა და სინამდვილესთან მჭიდრო კავშირის დამყარებისა და
აწონ - დაწონვის უნარების შეზღუდვა (Caplan, 1981).
• ადამიანების უკიდურესად უარყოფითად შეფასება და მიმდინარე
მოვლენების საკუთარი თავისგან გამომდინარე ახსნა ანუ ეგოცენტრულობა.
ანა ღვინიანიძე აზროვნების აკადემიისთვის - კოგნიტურ - ბიჰევიორული თერაპია სტრესის მართვისთვის . თბილისი , 30 იანვარი ,
2023
ა. თ. ბეკის კოგნიტურად გაშუალებული სტრესის მოდელი. მესამე
საფეხური: კოგნიტურ - აფექტურ - მოტივაციური სისტემების
მზადყოფნის მდგომარეობა

• ქცევისკენ მისწრაფებების გაცოცხლება ანუ ქცევის

მამოძრავებლების გაღვიძება.
• ქცევა, როგორც პასუხი, წარმოადგენს გარემოებების
შეფასებაზე პასუხს. ანუ, ქცევა, როგორც პასუხი
გაშუალებულია შეფასებით.

ანა ღვინიანიძე აზროვნების აკადემიისთვის - კოგნიტურ - ბიჰევიორული თერაპია სტრესის მართვისთვის . თბილისი , 30 იანვარი , 2023
ა. თ. ბეკის კოგნიტურად გაშუალებული სტრესის მოდელი. მეოთხე
საფეხური: ქცევითი სვლებისა და მიდგომების გამოყენება

• ქცევით სვლებსა და მიდგომებს ადამიანი არჩევს იმისათვის,

რომ გაუმკლავდეს საფრთხედ შეფასებულ გარემოებებს.
• ივარაუდება, რომ ქცევით გამკლავების გზები წარმოადგენს
წინასწარგანწყობებისა - როგორიცაა, მაგალითად,
ტემპერამენტი - და გარემო ცვლადების - როგორიცაა მზრუნველ
პირებზე დაკვირვების საფუძველზე ნასწავლი გამკლავების
გზების - ურთიერთქმედების შედეგს (Beck 1972, 1995, 1996; Beck et
al. 1990; Gilbert 1989).
• ივარაუდება, რომ ემოციის მთავარი დანიშნულებაა, ქცევა
დააკავშიროს სასიამოვნო და უსიამოვნო განცდების
აღმძვრელ შედეგებთან.
ანა ღვინიანიძე აზროვნების აკადემიისთვის - კოგნიტურ - ბიჰევიორული თერაპია სტრესის მართვისთვის . თბილისი , 30 იანვარი ,
2023
ა. თ. ბეკის კოგნიტურად გაშუალებული სტრესის მოდელი. მეხუთე
საფეხური: სტრესის სინდრომების განვითარება

• სტრესზე გადაუდებელი პასუხის ხანგრძლივი გამოყენების

შემთხვევაში, ადამიანი ინაცვლებს სტრესის სინდრომების
განვითარებისკენ.

• ა. თ. ბეკი გამოყოფს სტრესის სამგვარ სინდრომს:

 მტრულობის სინდრომი.
 შიშის სინდრომი.
 დეპრესიის სინდრომი.
ანა ღვინიანიძე აზროვნების აკადემიისთვის - კოგნიტურ - ბიჰევიორული თერაპია სტრესის მართვისთვის . თბილისი , 30 იანვარი ,
2023
მეორე ტალღის კოგნიტურ - ბიჰევიორული თერაპია და
სქემაზე ფოკუსირებული კოგნიტური თერაპია. ძირეული
ცნებები
• უნებლიედ აღმოცენებული უარყოფითი შინაარსის
შემცველი აზრი (NAT).
• წინაპირობის შემცველი რწმენები (Intermediate Beliefs).
• წესები (Rules and Assumptions).
• საკუთარ თავსა და ირგვლივ მყოფებთან დაკავშირებული
რწმენები (Beliefs).
• სქემა (Schema).

ანა ღვინიანიძე აზროვნების აკადემიისთვის - კოგნიტურ - ბიჰევიორული თერაპია სტრესის მართვისთვის . თბილისი , 30 იანვარი , 2023
ვიკვლევთ ერთად
• A - რა უძღოდა წინ თქვენს აზრებს და ქცევას? რა ხდებოდა
გარემოში?
• B - რა იფიქრეთ? აღწერეთ აზრები, რომლებიც თქვენს
გონებაში დაიბადა.
•C - რა იგრძენით? რომელი ემოციები დაგეუფლათ?
(ემოცია)

• C - როგორ მოიქეცით?
(ქცევა)

•C - რა შეიგრძენით სხეულით?
(სხეულებრივი შეგრძნებები)

ანა ღვინიანიძე აზროვნების აკადემიისთვის - კოგნიტურ - ბიჰევიორული თერაპია სტრესის მართვისთვის . თბილისი , 30 იანვარი , 2023
მიკერძოებული დასკვნები
• ფილტვრა
• დასკვნის სწრაფად გამოტანა
• განზოგადება
• გაზვიადება და დაკნინება
• მიმდინარე მოვლენების საკუთარი თავისგან გამომდინარე ახსნა
• შავ - თეთრი აზროვნება
• კატასტროფის მოლოდინი
• გონების კითხვა
• წესების შექმნა
• ემოცია, როგორც ფაქტი
• იარლიყის მიკუთვნება
ანა ღვინიანიძე აზროვნების აკადემიისთვის - კოგნიტურ - ბიჰევიორული თერაპია სტრესის მართვისთვის . თბილისი , 30 იანვარი , 2023
რომელი გზებით ცვლის კოგნიტურ - ბიჰევიორული თერაპია
(კბთ) ხელისშემშლელ აზრებს, ემოციებსა და ქცევებს?

• აზრების, ემოციებისა და ქცევების აღრიცხვა

(Journaling)
• კოგნიტური უზუსტობების გამოვლენა (Unraveling
Cognitive Distortions)
• კოგნიტური რესტრუქტურირება (Cognitive
Restructuring)
• უსიამოვნო განცდების, გარემოებებისა და აზრების
წინაშე ინდივიდის პირისპირ ყოფნა და მათზე
რეაქციის აღკვეთა (Exposure and Response Prevention)
სქემაზე ფოკუსირებული კოგნიტური
თერაპია
• შეგუებაში ხელის შემშლელი სქემა, როგორც განვითარების
ადრეულ საფეხურზე განცდილი გამოცდილებების შედეგი.
• სქემა, როგორც სტრესზე პასუხის ძირეული წარმომქმნელი.
• სქემაში ასახული გამოცდილებების მნიშვნელობების
კვლევა და მათი მნიშვნელობების ძიება.

ანა ღვინიანიძე აზროვნების აკადემიისთვის - კოგნიტურ - ბიჰევიორული თერაპია სტრესის მართვისთვის . თბილისი , 30 იანვარი ,
2023
მეოთხე (?) ტალღის კოგნიტურ - ბიჰევიორული
თერაპია

ანა ღვინიანიძე აზროვნების აკადემიისთვის - კოგნიტურ - ბიჰევიორული თერაპია სტრესის მართვისთვის . თბილისი , 30 იანვარი , 2023
კითხვები

ანა ღვინიანიძე აზროვნების აკადემიისთვის - კოგნიტურ - ბიჰევიორული თერაპია სტრესის მართვისთვის . თბილისი , 30 იანვარი ,
2023
მადლობა ყურადღებისთვის.

ანა ღვინიანიძე აზროვნების აკადემიისთვის - კოგნიტურ - ბიჰევიორული თერაპია სტრესის მართვისთვის . თბილისი , 30 იანვარი , 2023