Leksion 3

 KRIJIMI I QYTET-SHTETIT TE ROMES SE

LASHTE (VIII-V)
 ORGANIZIMI POLITIK
 ORGANIZIMI SHOQEROR (KLASAT)
 KRIJIMI I QYTET-SHTETIT TE ROMES
 Roma vendoset ne territorin e Lacium-it, ne Veri ndodhej qyteterimi etrusk, kurse
ne Jug ai helen.
 Bashkimi i fiseve (SEPTIMONTIOUM) formen e nje federate.
 Mbreti i pare mendohet te kete qene Romuli, nga i cili mori emrin qyteterimi
romak.
 Roma u krijua si nje “CIVITAS”, (qytet-shtet qe perfaqesonte nje grup familjar,
politik e fetar) e vendosur mbi “GENS” (fiset).
 Popullsia romake ishte organizuar ne formen e fiseve “gens” nje njesi
administrative e mbyllur ku ruhej posedimi i perbashket i tokes dhe i kullotave.
 Brenda fiseve filloi te vihet re diferencimi shoqeror e shume shpejt u shfaq
aristokracia e tyre.
 Aristokracia e fiseve gradualisht u be e trashegueshme, ajo perbehej nga familjet me
te pasura te cilat pervetsuan token e perbashket, kullotat dhe vendosen pushtetin e
tyre mbi anetaret e fisit.

 Numuri i fiseve/ genseve ishte 300. ato ishin te organizuar ne kuri e tribu.
 10 fise formonin kurine, 10 kuri formonin nje tribu.

 Romaket e quanin veten e tyre populus romanus quirites/ populli romak I

organizuar ne kuri.

 CIVITAS ne Romen e Lashte ishte nje nocion qe tregonte nje organizim territorialo-
politik ne formen e qytet-shtetit.

 GENS-i – fisi ishte dhe mbeti baza e Civitas.

 KUVENDI I QYTETAREVE (kompetenca me karakter
politik, shqyrtonte ceshtje me te rendesishme qe i interesonin
te gjithe popullit, shpallja e luftes, vendosja e paqes, pranimi i
fiseve te reja)
 REKS- i kreu ushtarak, politik e fetar i vendit, mbante titullin
rex sacrifuculus dhe auspicium, rex-i ishte i pa prekshem, i
papergjegjshem dhe vendimet e tij do te mereshin pasi ai te
keshillohej me perendine,
 SENATI (organ me funksione keshillimore)
 REX-i ishte perfaqesues i interesave te perbashketa te fiseve
(genseve) dhe mendohet te mos kete qene monark ne kuptimin
e vertete te fjales,

 Pushteti i Rex-it me kalimin e kohes u zevendesua nga pushteti

i 2 PRETOREVE (keta duhet te konsultoheshin paraprakisht
me njeri-tjetrin para se te merrnin vendime keshtu qe u
shnderruan ne KONSUJ nga fjala “consulere- me u keshillue”
 DUKE ANALIZUAR KOMPETENCAT E
INSTITUCIONEVE POLITIKE NE ROMEN E LASHTE
DHE RAPORTET E KETYRE INSTITUCIONEVE ME
NJERI-TJETRIN ARRIJME NE KONKLUZIONIN SE
PAVARSISHT EMERTIMIT TE KESAJ PERIUDHE
MBRETERORE, NUK KA EKZISTUAR MONARKI NE
KUPTIMIN E VERTETE TE FJALES, POR NJE QEVERISJE
E BAZUAR NE PERFAQESIMIN E FISEVE DHE
INTERESAVE TE TYRE SI DHE NJE VENDIMARRJE
KOLEGJIALE.
 KUVENDI I QYTETAREVE ishte vazhdimi i
te njejtit institucion gjate periudhes Mbreterore
 SENATI (emerohej nga magjistratet me vone
nga cenzoret)
 MAGJISTRATET/ Persona Zyrtare
 Nga organ me kompetenca keshillimore, Senati shnderrohet ne
institucion vendimarres “Keshilli i republikes”
 Anetaret e Senatit ishin ish-magjistrate te Larte,
 Vendimet e tij quheshin Senatus Consulta e ishin te
detyrueshme per te gjithe qytetaret dhe institucionet e tjera.
Senati merr te drejten te kontrolloje Personat Zyrtare (kufizimi
i mjeteve financiare, honorareve, kontrolli dhe shkarkimi i
tyre) si dhe te anulloje vendimet e Kuvendit te Qytetareve, ti
ndryshoje ato dhe me pas merr te drejten te interpretoje ligjet.
 QEVERSIJA DE IURE/ DE FACTO
 Qeverisja de jure
 Kuvendi i Qytetareve
 Senati
 Magjistratet
 Republike
 Qeverisje e perbashket e qytetareve
 Qeverisja de facto
 Senati
 Kuvendi i Qytetareve
 Magjistratet
Forma e qeverisjes
 Oligarki Senatoriale
 Qeverisje e nje pakice nga klasa e senatoreve
 AUCTORITAS (pushteti origjinal i senatit, fuqia juridike e tij
qe perfaqesonte gentes ne nje vendim populli).
 INTERREGNUM ( ishte institucion antik, lindi ne peridhen
mbreterore, por ne periudhen republikane perdorej kur konsujt
vdisnin gjate periudhes se ushtrimit te detyres).
 Vendimet e Senatit ishin SENATUS CONSULTA(de jure).
 SENATI qe kishte qene keshilli prane mbretit u shnderrua ne
keshill te republikes.
 POTESTAS (jepnin urdhera gjate ushtrimit te detyres. Vepronin me
autoritet ne emer te respublica) 1-e drejta per te kundershtuar nje akt te
kolegut 2- e drejta per te emeruar funksionare.
 IMPERIUM(diktatori,konsujt pretoret,pushtet publik, qe perfshin:
 A) IMPERIUM DOMI(perfshin akte civile, ushtarake formimin e
ushtrise
 B) IMPERIUM MILITAE(ushtrohej jashte qytetit,akte civle,territori)
 C) IURIS DICTIO( pretori,magjistrati kishte pushtet te trefisht 1-
penal 2- administrativ 3-civil
 AUSPICIUM (te drejten te kerkonin miratimin apo mosmiratimin nga
zotat,persa i perket nje akti publik,nepermjet kosultimit me disa
shenja,,,fluturimi i zogjeve).
 Personat Zyrtare/ Magjistratet vinin ne detyre me ane te zgjedhjeve, ata
duhet te plotesonin disa kushte si psh. te ishin qytetare romake, meshkuj, te
kishte kryer sherbimin ushtarak.
 CENZORET(ishin 2 fillimisht vinin nga patricet me pas njeri mund te ishte
plebej)
 KUESTORET(mblidhnin taksat)
 PRETORET (administrimi i drejtesise iu besua nje pretori)
 KONSUJT (367 ishin konsujt qe u bene magjistratet e pare te republikes)
 EDILET(fillimisht ishin plebej,por me vone fituan te drejtene edhe patricet)
 Periudha e Respublica-s
 Kuvendet sipas Kurive
 Kuvendet sipas Centurioneve (keto ishin me te rendesishme
dhe kishin ndikim ne jeten politike te vendit)
 Kuvendi sipas Tribave
 Kuvendet Plebejane (veto pezulluese e Tribunit Plebejan)
 Te gjitha keto Kuvende kishin te drejten e miratimit te ligjeve
qe propozonte Senati si dhe kompetenca me karakter
politik/shpallja e luftes apo vendosja e paqes.
 Arsyet e luftes Patrice – Plebej
 Patricet
 Plebejt
 Plebejte – ius commecii & ius legis actio
 Ligji i 12 tabekave / Lex duodecima Tabularum
 U shkrua per here te pare e drejta
 U be laicizmi i saj ( laicizmi – ndarje te pushtetit politik nga ai fetar, e
drejta u be me racionale dhe objektive e per rrjedhoje edhe me prane
interesave te qytetareve)
 Nuk barazoi poziten e Patriceve me Plebejte (qellimi per te cilen u zhvillua
lufta)
 Barazimi i pozites se tyre u be me pas me miratimin e
 Lex Canula 445 p.e.s
 Lex Hortensia 287 p.e.s
 Fenomeni i “kapitalizmit romak”
 Lindja e shoqerive bankare – dhenia e parave me
interes
 Reformat agrare te vellezerve GRAK (Tiber dhe Kaj
GRAK)
 Fundi i periudhes se Republikes
 Diktatura e Sules (kufizoi kompetencat e Kuvendeve
te Qytetareve dhe Magjistrateve por ne dallim nga
diktatoret e tjere fuqizoi institucionin e Senatit)
 Viti 32 p.e.s – 14es (ishte rrjedhoje e
evolucionit te shtetit romak)
 “Delegrimi i sovranitetit te popullit dhe
pushtetit” si element juridik per marrjen e
pushtetit dhe zgjerimin e tij nga Princepsi-
AUGUSTI / i hyjnishem
 SENATI
 MAGISTRATET
 KUVENDET E QYTETAREVE
 Krijimi i CONCILIUM-it si nje institucion me
kompetenca keshillimore prane Princepsit
 Kompetencat me karakter gjygjesor te
Princepsit
 14 es – 306 es
 Evolucioni i pushteteve te Princepsit ne Perandori
 Konceptimi i pushtetit te bazuar tek Ushtria dhe Feja
 DOMINATUS
 306 es – 476 es
 Perandori zgjeroi pushtetin e tij
 Titulli “DOMINUS AC DEUS” Zoterues dhe Perendi / Perandori merr te
gjitha pushtetet/ Legjislativ/Ekzekutiv/Administrativ/Gjygjesor/Ushtarak
dhe Fetar
 Pushteti i perandorit behet i trashegueshem
 Nese ne Principatë formalisht ekzistonin institucionet e Republica-s
(Senati, magistratet, Kuvendet e Qytetareve) në Dominat këto institucione
nuk ekzistojnë me funksion vetem Concilium- Consistorium principes nje
institucion me funksione keshillimore