EKSTREMiTELERiN

GELiŞiMi
Doç. Dr. İlknur KESKİN
2022
 • Gelişmenin 4. haftasında ventrolateral vücut duvarında küçük kabartılar
halinde ekstremite tomurcukları belirir.
• Somatik lateral mezodermdeki mezenkimal hücre gruplarının
aktivasyonu ile ekstremite gelişimi başlar.
• Üst ve alt ekstremite gelişiminin erken dönemleri birbirine benzer.
• Üst ekstremite tomurcukları 24.gün
• Alt ekstremite tomurcukları 25-26.gün

http://www.youtube.com/watch?v=VpbdqGJ9LWk
• üst ekstermite tomurcukları kaudal servikal segment
• alt ekstremite tomurcukları lumbar ve üst sakral segmentler
karşısında gelişirler.
Homeobox (Hox) genleri ekstremitelerin gelişim düzenini regüle eder.
• Ekstremite tomurcuklarının apikalindeki ektodermin kalınlaşması ile
oluşan yapı (çok tabakalı epitelyal yapı) Apikal ektodermal
kabartı (AEK) olarak adlandırılır.
• AEK, altındaki mezenşimi uyararak ekstremitelerin proksimalden
distale doğru büyümesini sağlar.
• Ekstremite tomurcuğu=ektodermle çevrili mezenşim kitlesi
• Mezenkim hücrelerinin proliferasyonu tomurcukların uzamasını sağlar.
• Embriyonun kranial yarısının erken gelişimi sebebiyle üst ekstremite
tomurcukları gövde üzerinde normalden daha aşağı pozisyonda görülür.
 Ekst. tomurcuğunun
apikalindeki AEK çok katlı
epitel yapısındadır ve
altındaki mezenkimde
bulunan FGF-10 tarafından
indüklenir.
AEK, ekstremite mezenşimi
üzerinde indüktif etki
gösteren FGF-8’i salgılar. Bu
da proximo-distal yönde
ekstremite gelişimini başlatır.
 Mezenkimal hcler ekst. tomurcuğunun posterior kenarında
toplanarak, ekstremite gelişimindeki önemli bir sinyal merkezi olan
polarize aktive zonunu (PAZ) oluştururlar.
 AEK’dan gelen FGF-8, PAZ’u aktive ederek Shh (Sonic hedgehog)
genlerinin ekspresyonuna neden olurlar. Shh ekstremitelerin gelişme
modellerini kontrol eder ve parmakların normal biçimde sıralanması
bu gen sayesinde olur.
Tomurcuğun dorsal epidermisinden Wnt7, ventral bölümünden EN-1’in
ekspresyonu ise dorsa-ventral yönde şekillenme ile ilgilidir.
• AEK’ye komşu mezenkim farklılaşmamış ve hızla çoğalan hücrelerden
oluşurken, proksimalindeki hücreler;
• kıkırdak
• kemik
• kan damarlarına farklılaşırlar.
• Palet şeklindeki ekstremite tomurcuğunun distali yassılaşır; el ve ayak plakları

• El plaklarının mezenkimi 6. haftanın

sonuna kadar, ayak plaklarının
mezenkimi 7. haftada yoğunlaşarak,
ışınsal tarzda parmak uzantılarını
şekillendirir.
• Parmakların gelişimi, tepesindeki AEK’nin mezenkimi indüklemesi ile sağlanır.
• Parmak çıkıntılarının arası gevşek mezenkimle doldurulur.
• Bu mezenşim 8. haftanın sonuna kadar yıkılır (apopitozis) ve parmaklar
birbirinden ayrılır.
 • 5. haftada ekstremiteler uzarken mezenkim hücrelerinin
yoğunlaşmasındanhiyalin kıkırdak yapıda kemik modeli şekillenir .
• 6. haftanın sonuna kadar tüm ekstremite iskeleti kıkırdak yapıdadır.
• Uzun kemiklerin primer kemikleşme merkezleri 7. haftada belirmeye
başlar,12. haftaya kadar bütün uzun kemiklerde belirgin hale gelir.

• Kıkırdak yoğunlaşmaları içinde

kondrogenezisin durdurulması ile
eklem ara bölgelerinde eklemler
meydana gelir.
• Karpal (bilek) kemiklerinde kemikleşme
doğumdan sonraki ilk yılda başlar.
Somitlerin miyotom bölgesindeki mesodermden köken alan Miyojenik
öncü hücreler, ekstremite tomurcuklarına göç eder ve daha sonra
miyoblastlar’a (öncü kas hücrelerine) farklılaşırlar.
Uzun kemikler şekillenirken miyoblastlar ekstremite tomurcuklarının kas kitlelerini
oluştururlar; dorsal (ekstensor) ve ventral (fleksör)

Ekstremite tomurcuğundaki mezenşim kitleleri, ligamentleri ve kan damarlarını

oluşturur.
7. hafta başında ekstremiteler ventrale doğru uzarlar. Ekstremitelerin fleksör yüzleri
ventral, ekstansör yüzleri dorsal, preaksiyal sınır kraniyal, postaksiyal sınır ise
kaudaldedir. Üst ve alt ektremite rotasyonları zıt yönde ve farklı derecededir.
Üst ekstremiteler, uzun eksenleri boyunca 90
derece laterale döner; gelecekteki dirsek
dorsale bakar, ekstensör kaslar posterior ve
lateral yüzde uzanır, başparmak lateralde
 Alt ekstremiteler, 90 dereceye yakın bir
şekilde mediale döner; gelecekteki diz
ventrale bakar ve ekstensör kaslar anterior
yüzde uzanır, başparmak medialde
https://www.youtube.com/watch?v=VpbdqGJ9LWk
• 5. haftada motor aksonlar, medulla spinalis’ten ekstremite tomurcuklarına
girerek dorsal ve ventral kas kitleleri içinde gelişirler.
• Duyu aksonları, motor aksonları izler ve ekstremite tomurcuklarına girer.
• Ekstremitelerdeki motor ve duyu sinir lifleri Schwann hücreleri (nöral krest
hc) ile sarılarak miyelin kılıf oluşturulur.
• 5. haftada ekstremite tomurcukları içinde sinir pleksusları gelişir:
• plexus brachialis
• plexsus lumbosacralis
Ve bu pleksuslaradn periferik sinirler gelişir.
Spinal sinirler, ekstremitelerin hem ventral hem dorsal yüzlerini innerve etmek üzere
segmental bantlar halinde dağılım gösterirler.
Bir spinal sinir ve onun spinal ganglionunun innerve ettiği deri bölgesi Dermatom
olarak adlandırılır.
Ekstremiteler uzarken spinal sinirlerin deri dağılımı da ekstremite boyunca sürer.
Erişkinde intrauterin dermatomal düzenin korunduğu görülür.
 Bir periferal sinirin
innerve ettiği deri bölgesi
Deri (kutenöz) sinir
alanı olarak adlandırılır.
Derinin belli bir bölgesi
birden fazla segmental
sinir tarafından innerve
edilir. Bunun nedeni
dermatom bölgelerinin üst
üste gelmesidir.
• Üst ekstremitedeki dermatom alanlarının takibi:
• lateral yüzde aşağıya doğru
• medial yüzde yukarıya doğru
• Alt ekstremitedeki dermatom alanlarının takibi:
• ventral yüzde aşağıya doğru
• dorsal yüzde yukarıya doğru

• Ekstremiteler uzarken sinirlerini de birlikte taşırlar.

• Ekstremite tomurcukları aortadan çıkan ve mezenkim içinde kapiller ağı oluşturan
intersegmental arter dallarıyla beslenirler. İlk damar modeli periferal Marjinal
sinusa boşalan primer aksiyal arter ve onun dallarıdır.
• Ekstremiteler geliştikçe yeni damarlar filizlenir (angiogenezis)
 Parmakların gelişmesi ile birlikte marjinal sinüs ayrılır; v.basilica ve
v.cephalica ile bu venlerin dalları şekillenir.
 KLİNİK

• 24.-36. günler ekstremite gelişimi için kritik

• Thalidomid kullanımına bağlı ciddi ekstremite anomalileri gözlenmiş.
• Temel ekstremite anomalileri: amelia, meromelia
• Amelia: Ekstremite/ekstremitelerin hiç olmaması
• Meromelia: Ekstremite/ekstremitelerin kısmen olmaması
• Istakoz eli: Merkezde bulunan
parmakların gelişmemesi sonucunda
ortaya çıkar.

• Brakidaktili: Cücelikle birlikte görülen

falanks boylarının kısalığına bağlı
parmak kısalığıdır.
• Dominant bir özelliktir.
• Polidaktili: El ve ayak parmaklarında fazlalık
• Elde medyan ya da lateral, ayakta lateral yerleşir
• Dominant bir özelliktir.
 • Sindaktili: 2 şekilde görülebilir.

• Kutanöz sindaktili: Parmaklar • Kemik sindaktili: Gelişen parmak

arasındaki perdelerin varlığını çıkıntıları arasındaki çentikler oluşmaz
sürdürmesi ve kemikler kaynaşır
• Radiusun konjenital yokluğu: Kısmen veya tamamen yoktur
• El laterale dönüktür
• Ulna ön kolun lateraline doğru konkavite oluşturur
• 5. haftada radius’un primordial mezenşiminin oluşmamasına bağlıdır
• Konjenital yumru ayak: Talipes
• En bilinen tipi: talipes equinovarus
• Ayak bileği (talus) mediale dönüktür ve yürüme ayak bileğine basılarak
sağlanır
• Fetusun anne karnındaki anormal pozisyonuna bağlı olabilir
• Konjenital kalça çıkığı: 1:1500 oranında görülür. K>E
• Anormal gelişen kalça kemiği acetabulumu ve femur başı
• Eklem zayıflığı
• Akondraplazi: Uzun kemiklerin
büyüme plağının fetal dönemdeki
kemikleşme bozukluğundan
kaynaklanır
• Ekstremiteler kısa ve eğridir
• Kafa büyüktür
• Otozomal dominant
• Baba yaşının artışıyla orantılı
Kaynak:
1. Langman, Medikal Embriyoloji
2. Moore, Klinik Yönleriyle İnsan Embriyolojisi