Porodica

“Nema sumnje da se
najvažnije vrline ljudskog
društva stvaraju,

jačaju i održavaju u
porodici i domu.”
(Vinston Čerčil)
 Određenje porodice
• Deskritivne definicije ili nabrajanje članova iz kojih se
porodica sastoji
• Klod Levi Stros određuje porodicu kao društvenu
grupu koja ima tri karakteristike: nastaje putem braka,
sastoji se od muža, žene i djece i ujedinjena je pravnim
propisima i ekonomskim, religioznim i drugim pravima i
dužnostima.
• Kozer porodicu određuje kao grupu koja ispunjava
osnovne potrebe djeteta za ljudskim kontaktom i
obezbjeđuje konstantan model kompleksne interakcije
u kojoj dijete uči da razlikuje sopstvenu ulogu u odnosu
na uloge drugih članova, i da razumije i ocjenjuje
realnost na način na koji odrasli razumiju.
 Određenje porodice
• Margaret Mid porodicu naziva „kolijevkom
ljudskosti“.

• Porodica je relativno trajna primarna

društvena grupa zasnovana na biološkim,
bio-socijalnim, socijalnim, ekonomskim
osnovama.
Biološka i bio-socijalna osnova porodice
• Biološka osnova odnosi se na proces reprodukcije
• Bio-socijalna osnova predstavlja odnose srodstva
• Definisanje porodice često je zavisilo od društveno prihvaćenog tipa
srodničkih odnosa.
• Često se navodi da srodstvo tj. srodnički odnos je sociološka, a ne
biološka pojava, jer se ono ne zasniva ni jedino, ni isključivo na
krvnoj vezi, i stepen srodstva nije zavisan jedino od bioloških
činilaca.
• Lesli Vajt - srodnički sistem je više socijalna nego biološka kategorija
i njegova osnovna funkcija jeste povezivanje pojedinca sa drugima,
njihovo organizovanje u grupe i kontrolisanje njihovog ponašanja u
velikom broju situacija. Jezgro srodničkih odnosa čini osnovna
porodica, koja se širi u svim pravcima... pa se u ‚‚primitivnim
društvima” srodstvo javlja kao osnova solidarnosti i primarna
integraciona sila.
 Oblici srodstva

Možemo razlikovati sljedeće oblike srodstva:

1. Krvno srodstvo ( prirodno srodstvo)

2. Adoptivno srodstvo ( koje nastaje usvajanjem ili
adopcijom)
3. Tazbinsko srodstvo ( koje nastaje sklapanjem
braka)
4. Duhovno srodstvo ( kumstvo, pobratimstvo,..)
 Krvno srodstvo
• U okviru krvnog srodstva možemo razlikovati:
1. patrilinearni sistem - očeva srodnička linija
2. matrilinearni sistem - majčina srodnička linija
3. bilinearni sistem - kombinacija očeve i
majčine srodničke linije

• Incest označava polne odnose među srodnicima,

• Egzogamija predstavlja zabranu incesta
 Socijalna osnova porodice
• uključuje niz transmisionih funkcija, koje
omogućavaju povezivanje porodice sa socijalnom
sredinom.
• Rade Delibašić: „Porodica je onaj činilac putem
kojeg se uspostavljaju odnosi između pojedinaca i
društva, pri čemu ona nije ni izvan društva, niti
samo u njemu, već se javlja kao transmisija
između pojedinca i društva, a istovremeno
postaje sastavni dio društva, njegov stvaralački i
kreativni dio“.
 Ekonomska osnova porodice
• dominantni oblik djelatnosti u porodici značajno utiče
kako na njen sastav, tako i na njenu strukturu.
• Ekonomska osnova – bitna kako za funkcionisanje, tako i
za održanje porodice
• Istorijski je porodica dugo postojala kao ‚‚mikro društvo”
(‚‚društvo u malom”), i zauzimala je posebno mjesto u
društvenoj strukturi zahvaljujući brojnim funkcijama
koje je obavljala. Ona je obezbjeđivala biološko
obnavljanje društva, ali i pripremanje svojih članova za
život u društvu, a uporedo sa tim i funkcionisanje
društvene
ekonomije.
 Ekonomska osnova porodice
• Tip ekonomije i vrste porodične strukture su tijesno
povezane. Na primjer:
1) sakupljačka i lovačka privreda (male porodične jedinice)
2) poljoprivredna ekonomija (proširene porodice)
3) industrijska revolucija pogađa i porodicu i zahtijeva
njeno otvaranje, i porodica postaje sve manje ekonomski
samostalna.
Proizvodna funkcija se premješta izvan nje, proširena
struktura postaje problematična u smislu pokretljivosti,
traženju izvora zarade, u vanpoljoprivrednim zanimanjima,
slabe srodničke veze, izdvaja se porodično jezgro koje je
pokretno, na to se nadovezuje kontrola rađanja i broj članova
se smanjuje.
 Brak
• Brak je društveno prihvatljiva veza između dvoje.
Oblici braka:
1. Prema broju partnera: grupni (poligamni) i monogamni
2. Prema načinu sklapanja – običajni (ugovoreni), crkveni i
građanski
3. Prema pripadnosti partnera jednoj ili više društvenih grupa:
endogamni ( između pripadnika iste društvene grupe) i
egzogamni (između pripadnika različitih društvenih grupa)
4. Prema rodu partnera: raznopolni i istopolni
 Istorijski razvoj porodice i braka
• Engels je u knjizi „Poreklo porodice, privatne svojine i države“, prihvatio
i izložio klasifikaciju istorijskih tipova porodice, do koje je došao Luis
Morgan prilikom proučavanja najranijih oblika porodičnog života.
1. Grupni oblik braka

- Porodica krvnog srodstva - prvi oblik porodičnog života, a zabrana polnih

odnosa postojala je između roditelja i djece.
- Porodici punalua - zabrana polnih odnosa se proširuje, sa roditelja i
djece, na braću i sestre.
- Porodica parova ili poligamija - sklapanje brakova unutar bračnih
grupa.
Vrste poligamije su: poliandrija (brak između jedne žene i više
muškaraca) i poliginija (brak između jednog muškarca i više žena). Danas,
poliginija je dozvoljena u oblastima sa dominantnom islamskom religijom.
Istorijski razvoj porodice i braka
2. Monogamni oblik braka
- Matrijarhalna porodica
- Patrijarhalna (tradicionalna) porodica
- Egalitarna (savremena) porodica
 Matrijarhalna porodica
• Matrijarhalna porodica se označava kao porodica
u kojoj je dominantno matrilinearno srodstvo, a
oko njenog postojanja i danas se vode naučne
polemike.

• Matrijarhat u 21. vijeku?

Jezero Lugu, postojbina Mosua, etničke manjine koja broji 40,000 ljudi i koja je jedna od
poslednjih matrijarhalnih zajednica na svetu.
 Patrijarhalna (tradicionalna) porodica
• dominantno patrilinearno srodstvom
• pater familias – porodični starješina.
• njegova vlast se ogledala u „vlasti prema
ženi, vlasti prema robovima i njihovom djecom,
te ostalim slobodnim članovima porodice“
• proširena porodica, sastavljena od nekoliko generacija, dok je glava
porodice njen najstariji muški član.
• jasno određene uloge svih članova porodice prema polu i starosti.
• dominantne privredne djelatnosti - poljoprivreda i stočarstvo
• „društvo u malom“
• proizvodno – potrošačka jedinica, proizvodila je čak 80% proizvoda
namjenjenih za ličnu potrošnju.
• žena je bila zadužena za vaspitavanje djece i vođenje domaćinstva,
pa se samim tim i vaspitna funkcija ove porodice nalazi u njoj samoj.
Egalitarna (savremena) porodica
• produkt demokratskog društva.
• proces industrijalizacije i urbanizacije, promjene u položaju žena,
itd. dovele su i do promjena unutar same porodice
• poljoprivreda više nije dominantna privredna djelatnost, pa se
polako gubi vezanost porodice za zemlju, i ona postaje mobilnija, u
skladu sa izvorima prihoda koji se sada izvan nje same.
• Broj članova se smanjuje i možemo govoriti o nuklearnim
porodicama, koje čine roditelji i djeca.
• Odnosi moći i autoriteta se mijenjaju u odnosu na tradicionalnu
porodicu, supružnici su ravnopravni, a i veća su prava djeteta, koje za
razliku od tradicionalne porodice, samo donosi bitne odluke npr.
vezane za obrazovanje i buduću profesiju.
• Ne postoji oštra podjela obaveza unutar porodice.
• Egalitarna porodica je isključivo potrošačka porodica, jer
supružnici izvan nje ostvaruju prihode, od kojih zavisi njen opstanak
 Funkcije porodice
1. Reproduktivna funkcija porodice omogućava
konstantno obnavljanje društva i u zavisnosti od
društvene sredine u kojoj se nalazi podliježe
odgovarajućim zakonima u vezi sa rađanjem i odgajanjem
djece.
2. Socijalizacijska funkcija porodice je veoma
značajna, jer se upravo u porodici odvija proces primarne
socijalizacije, formiranje ličnosti djeteta kroz usvajanje
vrijednosnog sistema društvene sredine u kojoj živi, a koji
kasnije postaje sastavni dio njegove ličnosti
Porodica, predstavlja most između pojedinca i društvene
sredine, olakšava mu „uklapanje“ u društvene tokove.
 Funkcije porodice
3. Ekonomska funkcija porodice - kroz istoriju se najviše mijenjala, i svaka njena
promjena direktno je uticala i na same odnose u porodici.
• Na samom početku imamo potpunu zavisnost svih
članova porodice od porodične proizvodnje i ekonomije
(poljoprivreda, stočarstvo, ...), odnosno, porodica
predstavlja proizvodno-potrošačku jedinicu.

• pojava industrije - razdvajanje mjesta stanovanja i mjesta rada, porodica postaje

potrošačka jedinica, koja ne posjeduje sredstva za proizvodnju i njena egzistencija
direktno zavisi prihoda koje članovi porodice ostvaruju izvan porodice
• Društvene promjene koje su se desile u drugoj polovini 20-tog vijeka dovele su do
sve većeg zapošljavanje žena, pa samim tim prestaje da dominira model u kojem je
muškarac glava i hranilac porodice, već postaje model dva hranioca (muškarca i
žena).
• Veliki je broj elemenata koji utiču na ekonomsku funkciju porodice, kao što su porast
nezaposlenosti, niski prihodi, ekonomska kriza, pa samim tim i siromaštvo,...,
dovode u pitanje opstanak porodice i ispunjavanje njenih funkcija, i često su danas
razlog ili raspada porodice ili nemogućnosti formiranja porodice.
 Funkcije porodice
4. Emocionalna funkcija porodice naglašava značaj
porodice kao utočišta koje pruža ljubav, sigurnost i
zaštitu.
Savremeni tempo života i sve veća otuđenost ljudi u
razvijenim društvima stvaraju nemir i nelagodu, ali i
povećavaju emotivna očekivanja kada je riječ o
porodičnom životu koji treba sve to da kompenzuje.
 Alternative porodici i braku
• Kohabitacija (lat. cohabitatio - stanovati zajedno, život u dvoje)
najčešće označava dogovor dvije osobe koje nisu u srodničkim
odnosima da žive zajedno, često kao dio emotivne veze, bez
formalno sklopljenog braka. U mnogim zemljama zakon
izjednačava kohabitaciju i brak u smislu prava i obaveza, pa samim
tim djeca rođena u kohabitaciji imaju ista prava i obaveze kao
djeca rođena u formalnom braku. Danas je u svijetu, posebno u
zapadnim društvima kohabitacija je masovna pojava.

• Jednoroditeljske porodice su nepotpune porodice i danas imamo

nagli porast njihovog broja. Uzroke nastanka kao i velike
raširenosti ovakvih porodica pronalazimo u naglom i izraženom
porastu broja razvoda brakova i rađanja djece od strane
nevjenčanih majki.
Devijantni oblici ponašanja i nasilje u porodici

„Sve srećne porodice liče jedna na drugu,

svaka nesrećna porodica, nesrećna je na svoj način“
(Tolstoj)
 Devijantno ponašanje
• Devijantno ponašanje - svaki oblika ponašanja
koje odstupa od društveno-prihvatljivih normi.
• Devijantno ponašanje može imati pozitivne i
negativne posledice.
• Negativno devijantno ponašanje jeste ponašanje
koje odstupa od društveno prihvatljivih normi
ponašanja i vrijednosti u negativnom smjeru,
dovodi do društvene dezintegracije, izaziva osudu
sredine i negativno je sankcionisano (zločin,
delikvencija, alkohol, i slično)
 Nasilje u porodici
• U skladu sa Zakonom o zaštiti od nasilja u porodici, ono se
definiše kao „činjenje ili nečinjenje člana porodice
kojim se ugrožava fizički, psihički, seksualni ili
ekonomski integritet, mentalno zdravlje i spokojstvo
drugog člana porodice, bez obzira na mjesto gdje je
učinjeno“.
• U Konvenciji Savjeta Evrope o sprječavanju i suzbijanju
nasilja u porodici i nasilja nad ženama, koju je Crna Gora
potpisala 11. maja 2011. godine, nasilje u porodici
obuhvata sva djela fizičkog, seksualnog, psihološkog ili
ekonomskog nasilja koje se javljaju u porodici, porodičnoj
zajednici ili između bivših ili sadašnjih
supružnika/partnera bez obzira da li počinilac nasilja
dijeli ili ne dijeli mjesto boravka sa žrtvom.
 Oblici nasilja u porodici
1. Fizičko nasilje, koje podrazumijeva korišćenje djelova tijela ili
oružja radi prijetnje, kazne, dominacije, kontrolisanja ili
povređivanja druge osobe. Vrši se na različite načine i različitim
sredstvima, a za posledice može imati lake i teške tjelesne povrede, a
u nekim slučajevima su zabilježeni i smrtni ishodi nastali kao
posledice fizičkog nasilja. U ovu grupu nasilja spadaju: batine,
povrede oštrim i tupim predmetima, udaranje, šutiranje, davljenje,
bacanje, nanošenje opekotina, gađanje raznim predmetima,
lomljenje bilo kog dijela tela itd.
 Oblici nasilja u porodici
2. Psihičko ili emocionalno nasilje sastoji se u ozbiljnoj pretnji da
će se napasti život ili tijelo člana porodice, koja treba da izazove
osjećanje ugrožene sigurnosti. Psihičko nasilje se odnosi takođe na
zastrašivanje, konstatno kritikovanje, potcenjivanje, različite
optužbe, emocionalno ucjenjivanje, stvaranje nesigurnosti kod žrtve,
verbalno zlostavljanje, uznemiravanje mentalno zdravlje žrtve, pa
nijesu rijetke pojave depresije, anksioznosti, misli o samoubistvu ili
pokušaj samoubistva.
 Oblici nasilja u porodici
3. Seksualno nasilje podrazumijeva svaku povredu polne
slobode i morala, svaki vid degradiranja i ponižavanja na
seksualnoj osnovi, svaki vid prisiljavanja na seksualni odnos i
silovanje. Ono predstavlja korišćenje prisilnih seksualnih radnji
kojima se dominira, manipuliše, preti i povrijeđuje druga
osoba. Ovu vrstu nasilja često prati i fizičko i psihičko nasilje, a
često se ti slučajevi nasilja vrše istovremeno.
4. Ekonomsko nasilje podrazumeva oduzimanje novca i
vrijednih stvari, kontrolisanje zarade i primanja, zabrana članu
da raspolaže svojim i zajedničkim prihodima, zabrana članu da
se zaposli i ostvari sopstvene prihode, oduzimanje sredstava za
rad, nametanje obaveze stalnog podnošenja detaljnih izveštaja
o trošenju novca i dr.
 * * *
• Da li je danas više porodičnog nasilja nego ranije
u patrijarhalnim porodicama?
?
• Zašto žene trpe toliki stepen nasilja i toliko dugo?
Razlozi koji se ovdje mogu navesti, ali ne i opravdati
jesu strah od osvete, strah od osude sredine, pa čak
i nedovoljno povjerenje u institucije sistema
 Nasilje nad djecom
• Nasilje nad djecom u porodici ispoljava se kroz sve
oblike kojima se narušava integritet djeteta i spriječava
njegov normalan razvoj:
- zanemarivanje i zapostavljanje djece,
- uskraćena i nedovoljna ljubav,
- sumnjičenje,
- nepovjerenje,
- ismijavanje,
- omalovažavanje,
- zastrašivanje,
- fizičko kažnjavanje
- seksualna zloupotreba djeteta.
 Nasilje djece nad roditeljima
• uzroke ovog vida nasilja pronalazimo u sukobu oko odrastanja,
porodičnih obaveza, odgovoru na različite zabrane, materijalna
situacija, kriminal, narkomanija, imitiranje i podražavanje filmskih
junaka i slično.
• Najčešći oblici nasilja iz ove kategorije nasilja su:
- zanemarivanja i zapostavljanja starih i nemoćnih roditelja,
- iskorištavanja njihove blagonaklonosti,
- finansijskih sredstava i materijalnog bogatstva
- monstruozno ubistvo.
 Najvažniji zakoni u oblasti suzbijanja
nasilja nad ženama u Crnoj Gori
- Zakon o zaštiti od nasilja u porodici
- Protokol o postupanju, prevenciji i zaštiti od
nasilja u porodici Krivični zakonik,
- Zakon o rodnoj ravnopravnosti,
- Porodični zakon,
- Zakon o besplatnoj pravnoj pomoći i
- Zakon o socijalnoj i dječijoj zaštiti.