Krótki przegląd podejść badawczych w

psychologii.
Zagadnienia etyki badań.

Statystyka z metodologią
kurs podstawowy

Wykład 02
 Na dobry początek
Dwóch znanych psychoanalityków pracuje w tym samym budynku. 
Pewnego dnia spotykają się w windzie. 

Czterdziestolatek wygląda na wyczerpanego, a sędziwy, liczący

ponad 70 lat doktor czuje się świetnie i podśpiewuje pod
nosem. 

- Nie rozumiem - pyta go młodszy kolega po fachu - Jak pan

może wysłuchiwać tych wszystkich okropnych historii i po ośmiu
godzinach pracy wyglądać tak dobrze? 
- To pan ich słucha?
 Rozkład jazdy
• Podejścia badawcze w psychologii
– Badania poprzeczne
– Badania podłużne
– Badania międzykulturowe
– Metody obserwacyjne
– Analiza danych archiwalnych
– Metody dzienniczkowe
• Przykłady badań (schematy badawcze)
• Kwestie etyczne w badaniach: czy można
bezkarnie kopać badanych prądem?
– Nie… 
Statystyka to tylko jedna strona medalu…

• If you fail to plan, you are planning

to fail! (Benjamin Franklin)
• Każde badanie trzeba zaplanować!
• „Wzywanie statystyka do
zebranych danych jest często jak
wzywanie chirurga do zwłok”
• Rada praktyczna: planując
porządnie badania oszczędzamy
sobie wielu nerwów!
 Badania poprzeczne
• W badaniach poprzecznych
porównujemy ze sobą co najmniej dwie,
jasno rozróżnione grypy pochodzące z
jednej populacji – mierzymy je w tym
samym czasie.
– Różnice wiekowe
• Osoby w okresie wczesnej dorosłości (20-25
r.ż.)
• Osoby w okresie średniej dorosłości (40-45 r.ż.)
• Osoby w okresie późnej dorosłości (65-70 r.ż.)
Badanie poprzeczne
• Kohlberg (1981) – badania nad
rozwojem moralnym:
– Badanie dzieci w wieku 10, 13 i 16 lat
– rozwiązywanie dylematów
moralnych
• Csapo (1997) – badania nad
rozwojem wnioskowania
indukcyjnego
– 2424 węgierskie dzieci z klas: 3, 5, 7, 9
i 11 (ok. 9-17 lat)
 Badanie poprzeczne
• Zalety:
– Szybkie uzyskiwanie danych nt. zmian
rozwojowych (porównanie grup wiekowych)
– Stosunkowo niedrogie i szybkie
– Minimalne problemy z wykruszaniem się grup
• Wady:
– Problemy z dopasowanie grup
(równorzędność grup), np. grupa
siedmiolatków może mieć niższe zdolności
werbalne, niż grupa obecnych
dziewięciolatków w wieku lat siedmiu (różnice
wydają się większe)
 Badanie poprzeczne
• Wady:
– Brak możliwości obserwowania
zmian zachodzących w czasie
(pomiar różnych w grup w
jednym momencie)
– Nie zawsze wiadomo, skąd biorą
się różnice (np. wiedza czy
wzrost umiejętności społecznych
u dzieci)
 Badanie poprzeczne
• Wady:
– Efekt kohorty
• Jeżeli różnice wiekowe między
porównywanymi grupami są
znaczne (np. 20 r.ż. vs 65 r.ż.) to
istnieje ryzyko, że stwierdzone
różnice są efektem doświadczeń
charakterystycznych dla jednej
grupy (np. wojna, reformy
edukacyjne), a nie zmian
rozwojowych
 Badania podłużne
• Badanie tej samej grupy osób przez określony
okres czasu (powtarzany pomiar)
• Często badania prowadzone są latami
 Badania podłużne
• Davie, Butler i Goldstein (1972)
– Badanie 16000 dzieci urodzonych w okresie
jednego tygodnia w 1958 roku – aż do 11 r.ż.
– Badanie to, znane jako National Child
Development Study, jest nadal kontynuowane
(badanie dzieci w wieku 7, 11, 16, 23, 33 i 41 lat,
ostatni pomiar w 1999 r.)
 Badania podłużne
• Millenium Cohort Study
(start w 2000 r)
– 18818 dzieci urodzonych od
września do grudnia
– Jest już ponad 100 publikacji
naukowych z tego jednego
badania!
 Badania podłużne
• Zalety:
– Możliwość „śledzenia” zmian w czasie u tych
samych badanych
– Użyteczne, kiedy konieczne jest szacowanie efektu
różnych oddziaływań (terapeutycznych,
edukacyjnych, itp.)
– Większa ilość danych o osobach badanych
 Badania podłużne
• Wady:
– Znacznie większe ryzyko wykruszania się
grup badawczych
– Decyzje odnośnie przebiegu badania podjęte
na początku nie mogą być zmienione później
– Badani mogą domyślać się zbyt wielu detali
badania, mogą też zaprzyjaźnić się z
badaczami i mniej lub bardziej świadomie
dostarczać informacji, jakich badacze
oczekują
 Badania podłużne (VI)
• Wady:
– Czasochłonne i drogie. Długi czas
oczekiwania na wyniki.
– Trudne do zreplikowania
– Trudności z porównywaniem badań
podłużnych między sobą (różnice
międzypokoleniowe)
 Badania międzykulturowe
• Porównania grup pochodzących z różnych
kultur
• Problem równorzędności porównywanych
grup
Badania międzykulturowe
Po co robi się badania
międzykulturowe?
 żeby uczynić psychologię nauką
bardziej „uniwersalną”
 żeby sprawdzić, czy pewne
konstrukty występują w tej samej
formie w różnych kulturach
 żeby sprawdzić, jak różne efekty są
moderowane przez kulturę
(próżniactwo społeczne)
 Badania międzykulturowe (III)
• Podejście EMIC
– Konstrukt psychologiczny jest
właściwy dla jednej określonej
kultury
• Podejście ETIC
– Konstrukt psychologiczny jest
uniwersalny – niezależny od
warunków kulturowych
 Badania międzykulturowe (IV)
• Zalety:
– Pozwalają na badanie uniwersalnych
trendów rozwojowych, cech i efektów
– Pozwalają stwierdzić, że niektóre efekty są
ograniczone jedynie do kultury, w której je
po raz pierwszy stwierdzono (lub, że kultura
moderuje te efekty)
– Dostarczają ciekawych, niedostępnych inną
drogą danych
– Dają wgląd w odmienne normy kulturowe,
przyczyniają się do zmniejszenia
etnocentryzmu i uprzedzeń (założenie
idealistyczne )
 Badania międzykulturowe (V)
• Wady:
– Mogą „przemycać” etnocentryczne
założenia
– Czasochłonne i kosztowne (chyba, że w
każdym kraju badanie prowadzi inny
zespół)
– Zmienne mogą być nieporównywalne
międzykulturowo
– Problemy w komunikacji (np.
tłumaczenie skal)
– Ignorują często zróżnicowanie wewnątrz
jednej kultury
 Metody obserwacyjne
• Wszelkie badania polegają w
zasadzie na zbieraniu danych
poprzez jakąś formę
obserwacji – jednak metody
obserwacyjne nie zakładają
proszenia badanych o takie
informacje (wywiad,
kwestionariusze), ani
manipulowania zmiennymi
(eksperyment)
 Metody obserwacyjne
• Klasyfikacja – typy obserwacji:
– Uczestnicząca vs nieuczestnicząca
– Jawna vs niejawna
– Ustrukturyzowana vs
nieustrukturyzowana
– W warunkach kontrolowanych
(laboratorium) vs naturalnych (w
środowisku osób badanych)
Metody obserwacyjne
• Zalety:
– Natychmiastowe dostęp do danych
dotyczących realnego zachowania (a nie tzw.
self-reports)
– Pozwala na zbieranie danych, które są
niemożliwe do uzyskania poprzez
manipulację eksperymentalną, np. agresja u
dzieci (względy etyczne)
– Pozwala na zebranie danych o zachowaniach
niemodyfikowanych np. poprzez obecność w
laboratorium (badania w warunkach
naturalnych)
Metody obserwacyjne
• Wady:
– Ludzie zachowują się inaczej, jeżeli
wiedzą, że są obserwowani
– Trudności z ustaleniem związków
przyczynowo-skutkowych (badanie
nieeksperymentalne)
– Czasochłonne (w szczególności
obserwacja uczestnicząca) w
porównaniu do eksperymentów czy
badań kwestionariuszowych
 Metody obserwacyjne
• OBSERWACJA UCZESTNICZĄCA
– Badacz jest do pewnego stopnia członkiem
obserwowanej grupy
– Jawność obserwacji
– Badania jakościowe, często zawierające elementy
wywiadu
– Stopień uczestnictwa w grupie”
• Pełne uczestnictwo
• Uczestnik jako obserwator (badacz udaje, że jest tam gdzie jest
z innych powodów)
• Obserwator jako uczestnik (badani wiedzą o roli badacza)
 Metody obserwacyjne
PRZYKŁADY BADAŃ
• Festinger, Riecker i Schachter (1956)
– Koniec świata 
• Rosenhan (1973)
– Etykietowanie osób chorych psychicznie
(pacjenci orientowali się szybciej niż zespół
szpitala)
• Whyte (1943)
– Obserwacja gangu (uczestnik jako obserwator –
pisanie książki)
 Metody obserwacyjne
• Badania Randy’ego Alfreda
– Obserwacja uczestnicząca w
kierowanym przez Antona La Veya
Kościele Szatana
– Badania: 1969-1973
Metody obserwacyjne
• Zalety obserwacji uczestniczącej
– Zachowanie badanych jest szczere i
naturalne (jeżeli nie znają „sekretu”
badacza)
– kontekst i znaczenie zachowań osób
badanych jest bardziej dostępne niż w
innych metodach
– Nieformalne warunki i zaufanie jakim
badacz jest darzony daje dostęp do
unikatowych informacji
 Metody obserwacyjne
• Wady obserwacji uczestniczącej
– Badacz musi czasem polegać na
swojej (zawodnej) pamięci
– Trudności z replikacją
– Problem z potencjalnym
zdemaskowaniem
– Obecność badacza może zakłócać
normalny przebieg życia grupy
– Zbytnie zbliżenie z obserwowaną
grupą
 Metody obserwacyjne
• Obserwacja w warunkach
kontrolowanych
– Badacz decyduje gdzie odbywa
się badanie, nie musi to być
laboratorium, ale np. wygodna
sala seminaryjna
– Badani reagują na fakt bycia
obserwowanym (niestety…)
Metody obserwacyjne (X)
• Jak obserwować w
warunkach
kontrolowanych?
– Kamery
– Aparaty
– Nagrania audio
– Notatki i/lub kodowanie
zachowań (najlepiej online)
– Noldus Observer XT
 Metody obserwacyjne
• Obserwacja ustrukturyzowana
– Badacze przed rozpoczęciem obserwacji
decydują jakie zachowania będą zliczać,
np.:
• Uśmiechy
• Zachowania agresywne (uderzenie, krzyk)
• Dzielenie się z innymi
– Kodowanie zachowania
– Zgodność badaczy (np. Kappa Cohena)
• 0,4 – 0,6 – akceptowalna
• 0,6 – 0,75 – dobra
• Powyżej 0,75 – bardzo dobra
 Analiza danych archiwalnych
• Badamy np.:
– Gazety,
– Ulotki
– Archiwa
– Notatki
– Nagrania audio i video (których nie jesteśmy autorami)
– Dane z Internetu
– Efekt Wertera
– Badania Bogdana Wojciszke
Metody dzienniczkowe
• Badani przez określony czas
(tydzień, miesiąc, itp.) zapisują
informacje, o które proszą badacze
– Dzienniczki papierowe
– Dzienniczki elektroniczne
• Problemy z sumiennością
badanych
– Oj, musze uzupełnić zapisy za zeszły
tydzień 
 Metody dzienniczkowe
• Kvavilashvili i Fisher (2007)
– Pamięć prospektywna – pamiętanie, żeby
zrobić coś w przyszłości
– Zadanie dla badanych: za 7 dni zadzwoń do
eksperymentatora
– Dzienniczki: przypomnienia intencji w
okresie 7 dni
• Data i czas przypomnienia
• Kiedy zapisane
• Gdzie?
• Z kim?
• Myśli poprzedzające przypomnienie
• Aktywność w czasie przypomnienia
 Etyka w badaniach psychologicznych
• W każdej dziedzinie nauki
ustanowione są określone zasady
etyczne, które regulują co badacz
może zrobić.
• Mówiąc krótko: czasy Zimbardo i
Milgrama już minęły… ale to nawet
dobrze
– Eksperyment Stanfordzki
– Badania Milgrama nad
posłuszeństwem wobec autorytetów
 Dwa oblicza etyki w nauce
• Badacz a osoba badana

• Badacz a dane, analizy, wyniki, wnioski i publikacje

• I tu, i tu mogą zdarzyć się poważne naruszenia norm etycznych

 Kodeks etyczno-zawodowy psychologa
(fragmenty)
• Naczelną wartością dla psychologa jest dobro drugiego
człowieka. Celem jego działalności profesjonalnej jest
niesienie pomocy innej osobie w rozwiązywaniu trudności
życiowych i osiąganiu lepszej jakości życia na drodze
rozwoju indywidualnych możliwości oraz ulepszaniu
kontaktów międzyludzkich.
• W badaniach cel ten istnieje w dalszej perspektywie.
Kontakt nawiązywany w celach badawczych, jeśli w
swoich założeniach nie ma być pomocny, to w każdym
razie nie powinien przynieść uszczerbku osobom
uczestniczącym w badaniach.
 Kodeks etyczno-zawodowy psychologa
(fragmenty)
31. Podejmując badania z udziałem ludzi, psycholog
starannie rozważa zgodność planowanego
przedsięwzięcia z ogólnymi zasadami etyki zawodowej.
Przy zatwierdzaniu planów badań podległych członków
zespołu badawczego, doktorantów czy magistrantów
kierownik lub promotor powinien uwzględniać kryteria
etyczne. Osoby pracujące pod czyimś kierunkiem
również ponoszą odpowiedzialność za stronę etyczną
badań, w tym zakresie, w jakim zależy to od ich własnej
decyzji.
 Kodeks etyczno-zawodowy psychologa
(fragmenty)
32. Psycholog przestrzega zasady dobrowolności
uczestniczenia w badaniach psychologicznych, a także
respektuje prawo uczestników do wycofania się w
dowolnym momencie z dalszego udziału w badaniach.
Jeżeli uczestnicy badań pozostają w stosunku
zależności wobec prowadzącego badania jako jego
studenci, klienci lub pracownicy, a także wtedy, gdy
istnieje możliwość społecznej presji na udział w
badaniach, należy szczególnie zadbać o to, aby zasada
dobrowolnego udziału nie była naruszona.
 Kodeks etyczno-zawodowy psychologa
(fragmenty)
33. Psycholog nie podejmuje badań, które mogłyby narazić osoby
uczestniczące na cierpienia lub utratę cenionych wartości.
Jeżeli ważne względy poznawcze i praktyczne przemawiają za
przeprowadzeniem tego rodzaju badań i nie istnieją inne
sposoby uzyskania danych, należy bezstronnie rozważyć, czy
spodziewane korzyści z badań uzasadniają i usprawiedliwiają
ich prowadzenie. Przed uzyskaniem zgody na udział w
badaniach należy w takich wypadkach szczególnie starannie
poinformować przyszłych uczestników o ich przebiegu.
Uczestnikami takich badań nie mogą być osoby pozostające w
stosunku zależności wobec prowadzącego badania. Psycholog
zobowiązany jest również podjąć wszelkie dostępne kroki w
celu zminimalizowania przykrości związanych z badaniami i ich
negatywnych skutków dla osób uczestniczących.
 Kodeks etyczno-zawodowy psychologa
(fragmenty)
34. Przed rozpoczęciem badań psycholog ma obowiązek
poinformowania uczestników o ich celu, przebiegu, a
zwłaszcza o tych aspektach badania, co do których w sposób
uzasadniony można oczekiwać, że będą wpływać na gotowość
uczestniczenia oraz wyjaśnić wszystkie inne aspekty badania,
o które pytają uczestnicy i uzyskać ich zgodę. Jeżeli planuje się
zastosowanie urządzeń rejestrujących zachowanie
uczestników badań (kamera, magnetofon albo obserwacja z
ukrycia ) bezwzględnie należy o tym poinformować badanych i
uzyskać ich zgodę. Dotyczy to zarówno dorosłych jak i dzieci.
W wyjątkowych wypadkach informację te można przekazać po
zakończeniu badań, należy jednak wtedy zapewnić badanym
możliwość odmowy zgody na wykorzystanie uzyskanych od
nich danych.
 Kodeks etyczno-zawodowy psychologa
(fragmenty)
35. W każdym przypadku powoływania się na konkretne
wyniki badań psycholog usuwa z nich wszystko, co mogłoby
się przyczynić do identyfikacji osób uczestniczących.
37. Psycholog dba o rzetelne przedstawienie wyników swych
badań i stara się zapobiec ich niewłaściwemu wykorzystaniu.
Dlatego należy zawsze uwzględniać wyniki, które nie
potwierdzają hipotez badawczych, istnienie alternatywnych
hipotez i alternatywnych sposobów interpretacji wyników
oraz ograniczenia zasięgu generalizacji uzyskanych
rezultatów. Szczególną ostrożność należy zachować przy
formułowaniu praktycznych wniosków z badań.
 I od strony badacza
• Diederik Stapel
– Doktorat: 1997 r. (Uniersity of Amsterdam)
– Koniec kariery: 2011 r.
– Sfabrykował dane użyte do ponad 50 publikacji
naukowych, w tym do „Science”