Fjalia është njësia themelore
sintaksore, mjeti kryesor dhe njësia
Fjali të thjeshta, në të
cilat fjalët që përbëjnë
fjalinë organizohen rreth
një foljeje të vetme (ka
një bërthamë
kallëzuesore)
Fjalitë e thjeshta ndryshojnë nga
fjalitë e përbëra nga veçoritë e
mëposhtme:
Kanë kuptim relativisht të plotë;
Kanë intonacion të plotë të mbaruar;
Mund t’u mungojë një gjymtyrë
kryesore dhe fjalia ka kuptim;
Struktura mund të jetë e ndryshme:
me të dyja gjymtyrët kryesore ose
vetëm me një gjymtyrë kryesore. Ajo
mund të jetë e zgjeruar edhe me
gjymtyrë të dyta.
Fjali të përbëra, në të cilat
fjalët organizohen rreth më
kryesore e formësimit, e shprehjes shumë foljeve dhe përbëhen
dhe e kumtimit të mendimit. Cdo kështu nga më shumë pjesë
tekst përbëhet nga: të lidhura mes tyre: me
bashkërenditje, me
nënrenditje, ose me
bashkërenditje dhe
nënrenditje njëherazi.
Fjalitë e thjeshta
dhe të përbëra
kanë të Fjalitë e përbëra përbëhen nga njësi
përbashkët: kallëzuesore, që i quajmë pjesë fjalie, të
cilat përgjithësisht nuk kanë kuptim të
plotë;
Pjesët e fjalisë nuk kanë intonacion të
-Ndahen prej njësive të tjera plotë të mbaruar. Intonacion të plotë ka e
kumtuese në të folur me
-Funksionin e tyre: janë gjithë fjalia e përbërë në tërësi;
pauza të gjata, në të shkruar
njësi kumtuese; Pjesët e varura në fjalinë e përbërë luajnë
me pike, pikëpyetje,
atë rol që luajnë gjymtyrët në fjalinë e
pikëçuditje.
thjeshtë. P.sh., ato mund të jenë pjesë të
varura kryefjalore, kallëzuesore,
kundrinore, përcaktore dhe rrethanore,
duke plotësuar gjymtyrën që mungon në
- Kanë në tërsinë e pjesën kryesore ose drejtuese;
tyre intonacion të Fjalia e përbërë mund të jetë me dy a më
përfunduar; shumë pjesë, të cilat mund të jenë të
pazgjeruara ose të zgjeruara.
 Marrëdhëniet kuptimore dhe sintakasore
në fjalinë e thjeshtë dhe të përbërë
Midis njësive të ndryshme sintaksore të të
Raportet e dyja llojeve të fjalisë vendosen raporte të Raportet e
ndryshme, ku dallohen dy kategori të pabarazisë, të
barazisë, të mëdha raportesh sintaksore: raportet e
pavarësisë, barazisë dhe të pabarazisë. varësisë

vendosen kur gjymtyrët ose pjesët e

fjalisë me lidhje mes tyre, qëndrojnë në të
njejtin rrafsh, pa u varur nga njëra-tjetra.
Në fjalinë e thjeshtë raporte barazie ka
mes gjymtyrëve homogjene.
Në fjalinë e përbërë raporte barazie ka:
vendosen kur gjymtyrët ose
pjesët e fjalisë qëndrojnë në
Mes pjesësh të pavarura me rrafshe të ndryshme dhe varen
bashkërenditje; prej njëra-tjetrës.

Mes pjesësh kryesore të

bashkërenditura, prej të
cilave varet një pjesë tjetër;
Mes pjesësh të varura të të
njejtit lloj të bashkërenditura
me njëri-tjetrin, që varen
nga e njëjta pjesë kryesore;
Mes pjesësh të lidhura (të
varësisë) pa lidhëza e fjalë
lidhëse
Në fjalinë e thjeshtë raporte
pabarazie ka mes gjymtyrësh
që plotësohen prej njëra-
tjetrës, qofshin gjymtyrë
kryesore, qofshin gjymtyrë të
dyta
Në fjalinë e përbërë raporte
pabarazie ka mes një pjese
kryesore dhe një pjese të
varur, mes një pjese drejtuese
dhe pjesës a pjesëve të varura
prej saj. Raportet e varësisë
shprehen zakonisht me
lidhëza nënrënditëse ose me
fjalë lidhëse (përemra,
ndajfolje).