Təlim, Tədris və Sertifikatlaşdırma İdarəsi

Kadr hazırlığının təşkili mərkəzi

Təzyiq ölçmək üçün nəzarət ölçü

cihazları
Təzyiq ölçmək üçün cihazlar
 Təzyiq
• Təzyiq mütləq kəmiyyətin normal kəmiyyətə nisbətidir, yəni cismin
səthinə perpendikulyar təsir edən F qüvvə vektrounun bu səthin S
sahəsinə nisbətidir
P=F/S
Təzyiq qüvvəsinin bərabər paylanmasında təzyiq, normal təzyiq
qüvvəsinin təsir etdiyi sahəyə nisbətidir.
Vahidi isə 1 Pa = 1 N/m2
 Manometrin quruluşu
Manometr — maye və ya
qazların təzyiqini ölçən cihazdır
və iş prinsipi Paskal qanununa
əsaslanır.
Konstruksiyadan asılı,
elementlərinin həssas-lığına
uyğun olaraq mayeli, ağır
porşenli, deformasiyalı
(boruşəkilli yayla və ya
membranla) manometrləri
mövcuddur.
Manometrlər dəqiqliyinə görə
siniflərə bölünür: 0,15; 0,25; 0,4;
0,6; 1,0; 1,5; 2,5; 4,0 (ədədin
kiçikliyi, cihazın yüksək
dəqiqliyini göstərir).
 Təzyiq
Vahidlər sistemi Təzyiq vahidləri Pa kq/sm2 (at) bar atm mm Hg. Süt mm H2O süt. psi
mm. civ. süt mm. su süt

Sİ 1 Pa = 1 N/m2 1 1Ş01972x10-5 10-5 0,98692x10-5 750,06x10-5 0,101972 1,45·10-4

MKГСС* 1at = kq/sm2 (texniki 0,980665x10-5 1 0,980665 0,96784 735,563 10-4 14,223
atmosfer)

Sistemdən kənar 1 bar = 106 din/ sm2 105 1,01972 1 0,98692 750,06 1,01972x10-4 14,5

1 atm = 760 mm civə süt. 1,01325x10-5 1,0332 1,01325 1 760 1,0332x10-4 14,696
(fiziki atmosfera)

1 mm civə sütunu 133,322 1,35951x 10-3 1,33322x10-3 1,31579x10-3 1 13,5951 0,019337

1mm su süt. = 1 kq/m2 9,80665 10-4 9,80665x10-5 9,67841x10-5 7,3556x10-2 1 1,422x10-3

1 psi = 1 lbf/in2 6,894 · 10-3 ≈ 0,07 6,894 ·10-2 0068 51,715 703,08 1
 Manometrlər

Dəqiqlik sinfi – cihazın əsas metroloji

xüsusiyyəti olub, yol verilən əsas və
əlavə xətaların qiymətinin cihazın ölçmə
dəqiqliyinə təsiri ilə xarakterizə olunur.
Xəta bərpa oluna bilər, xüsusilə,
aşağıdakılara nisbətdə:
 Ölçmənin nəticələri (nisbi xəta), bu
halda  ГОСТ 8.401-80 ( ГОСТ 13600-68) –larına
uyğun dəqiqlik sinfinin ədədi qiyməti
(faizlə) müəyyən intervalda təyin
olunur.
 Cihazın(gətirilmiş xəta) şkalasının
uzunluğu (yuxarı hədd)
 Ümumiyyətlə, əqrəbli göstəricisi olan
cihazlarda dəqiqlik sinfi 0,05÷4
intervalında dəyişir.
 Ölçmə xətaları, onların hesablanması qaydası
Fiziki kəmiyyətin ölçülməsi nə qədər dəqiq aparılsa da, ölçmədən alınan nəticə onu əsl
qiymətindən bir qədər fərqli olacaqdır. Ölçmə nəticəsində alınan bu fərq (səhv) xəta
adlanır. Ölçmə texnikasında istifadə olunan xətalar əsasən bunlardır:
• Mütləq xəta Nisbi xəta Gətirilmiş xəta
 Ölçmənin mütləq xətası, ölçülən kəmiyyətin vahidlərində ifadə olunmuş xəta, bu
düsturla təyin olunur: ∆x=xölç-x burada 
xölç – kəmiyyətin ölçmədən alınan qiyməti;  x – ölçülən kəmiyyətin əsil qiymətidir.
 Mütləq xəta kəmiyyətin müəyyən qiyməti zamanı ölçmə nəticəsini xarakterizə edir
ki, bu da ölçmənin xətası barədə tam təsəvvür yaratmır. Ölçmənin xətaları barədə
daha tam təsəvvürü nisbi xəta verir. O, ölçmənin mütləq xətasının ölçülən
kəmiyyətin əsil qiymətinə nisbətinə bərabərdir:
δ=((xölç-x)/x)*100=(∆x/x)*100
 Gətirilmiş xəta ölçmə cihazının mütləq xətasının xn normallaşdırıcı qiymətə olan
nisbətinə deyilir: Y=(∆x/ xn)*100
 Ölçmə xətaları, onların hesablanması qaydası

Normallaşdırıcı qiymət kimi cihazın yuxarı ölçmə həddi, ölçmə diapazonu istifadə
olunur, yəni
Y=(∆x/ (xyux- xa))*100
Ölçmənin dəqiqliyi – ölçmənin nəticəsinin ölçülən kəmiyyətin əsl qiymətinə
yaxınlaşmasını əks etdirən ölçmə keyfiyyətidir. Kəmiyyətcə dəqiqlik modul üzrə
götürülən nisbi xətanın tərs qiyməti ilə ifadə oluna bilər:
E=1/ | δ|

Misal
Tutaq ki, işçi diapazonu 0÷6kqf/sm2 və dəqiqlik sinfi 1,5 olan manometrdə ölçmənin
nəticəsi 3 kqf/sm2-na bərabərdir. Bu halda ölçmənin xətası necə olmalıdır?
6/100*1,5=0,09
0,09/3=0,03=3%
 Paskal qanunu
• Mayenin və ya qazın təzyiqi – olduğu qabın dibinə və divarlarına göstərdiyi
təsir qüvvəsidir.
• Paskal qanununun ifadəsi belədir: qazın və ya mayenin üzərinə düşən
təzyiq, dəyişmədən qazın və ya mayenin hər bir nöqtəsinə bərabər verilir.
 Manometrlər üzərindəki şərti işarələr
IP53, IP54 – xarici təsirlərdən mühafizə
 IP mühafizə
• Ingress Protection Rating — xarici təsirlərdən mühafizə dərəcəsi
• Manometrlərin IP53 və IP54 mühafizə dərəcələri vardır. (IP40; IP65 ÷ 68)
• IP hərfindən sonrakı birinci rəqəm xarıcı bərk cisimlərdən mühafizə dərəcəsini göstərir. ГОСТ
14254-96-na görə 5 rəqəmi onu bildirir ki, manometrlər tozdan mühafizə olunmaq üçün
hazırlanmışdır. ГОСТ 14254-96-dan: «Tozdan qorunmaq tamamilə istisna deyil, toz
avadanlıqların normal işini pozur və ya onun təhlükəsiz istifadəsini azaldır»
• IP hərfindən sonrakı ikinci rəqəm suyun təsirindən mühafizə dərəcəsini göstərir.
• 3 rəqəmi yağış şəklində düşən su damcılarından mühafizəni göstərir. ГОСТ 14254-96-dan:
«Suyun damcı şəklində istənilən istiqamətdə 60° bucağa qədər şaquli düşməsi, zərərli təsir
göstərməməlidir»
• 4 rəqəmi hərtərəfli çiləmədən mühafizəni göstərir. ГОСТ 14254-96-dan: «Suyun damcı
şəklində istənilən istiqamətdə düşməsi, zərərli təsir göstərməməlidir»
Manometrin quraşdırılıması.

 Hər bir qab və müxtəlif təzyiqləri olan müstəqil boşluqlar

birbaşa ölçən manometrlərlə təchiz olunmalıdırlar.
Manometrlər qabın ştuseri və ya qabla bağlayıcı armatur
arasında olan boru kəməri üzərində quraşdırılmalıdır;
 Manometrlər – qabın işçi təzyiqi 2,5 MPa (25kqq/sm2)-a
qədər olduqda – 2,5; qabın işçi təzyiqi 2,5 MPa (25kqq/sm2)-
dan yuxarı olduqda – 1,5-dən az olmayan dəqiqlik sinfinə
malik olmalıdırlar;
 Elə şkalası olan manometr seçilməlidir ki, işçi təzyiqin ölçmə
həddi şkalanın üçdə ikisində olsun: məsələn, işçi təzyiq 6
MPa-dırsa, onda manometr 6:2*3=9 MPa-dan az olmamalı
və ondan daha da çox olması məsləhət görülmür;
 Qabın istismarçısı tərəfindən manometrin şkalasında qabın
işçi təzyiqini göstərən qırmızı çizgi çəkilməlidir. Qırmızı cizgi
yerinə manometrin gövdəsinə qırmızı rəngə boyanmış və
manometrin şüşəsinə möhkəm yapışan metal lövhəcik
bərkitməyə icazə verilir;
 Manometr elə quraşdırılmalıdır ki, onun göstəricisi xidməti
personal tərəfindən aydın görünsün;
 Nəzarət meydançasından 2 m hündürlükdə quraşdırılan
Manometrin quraşdırılması.
 Manometr və boru (borucuq) arasında manometrin
nəzarət cihazı vasitəsilə dövrü yoxlanmasına icazə
verən 3 gedişli kran və ya onu əvəz eləyən qurğu
quraşdırılmalıdır.
 İş şəraitindən və iş mühitinin xüsusiyyətlərindən asılı
olaraq lazım gəldikdə manometrlər onları əhatə edən
mühitin təsirindən və temperaturundan etibarlı qorunmaq
üçün sifon borucuq, yağlı bufer və başqa qurğu
(mexanizmlərlə) təchiz olunmalıdırlar;
 2,5 MPa (25kQ/sm2)-dan yuxarı təzyiqdə və ya 250C-
dən yuxarı temperaturda eləcə də partlayış təhlükəli
mühitlə və ya ГОСТ 12.1.007-76 üzrə 1-ci və ya 2-ci sinif
təhlükəli maddələrlə işləyən qablarda üçgedişli kran
yerinə ikinci manometrin birləşdirilməsi üçün üzərində
bağlayıcı hissəsi olan ayrıca ştuserin quraşdırılmasına
icazə verilir;
 Stasionar qablarda manometrlərin Qaydalarda müəyyən
olunmuş müddətlərdə qablardan çıxarılaraq yoxlanması
mümkün olduqda, üçgedişli kranın və ya onu əvəz edən
qurğunun quraşdırılması vacib deyil;
 Qoruyucu borucuqlar(sifonlu)
Qoruyucu borucuqlar işçi mühitin temperaturu 300°С-yə qədər olan nəzarət obyektlərində təzyiq ölçü cihazlarının
qoşulması üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bu kimyəvi-texnoloji, istehsalat, sınaq və digər qurğularda aşağıdakı işçi
mühitlərdə istifadə olunur: təbii karbohidrogen, hava, su, qızmış buxar, neft məhsulları, qida.
Müəyyən temperatur daxilində məqbul əməliyyat təzyiqi 250 кгс/см2 - ə qədər olmalıdır. Standart qoruyucunun
diametri 14 mm-ə qədər olan polad borucuqlardan hazırlanır.
Standart qoruyucular aşağıdakılarla təchiz edilməlidir: М20х1,5 ştuseri vasitəsilə xəttə, М20х1,5 qaykası vasitəsilə
manometrə qoşulmalıdır. Müxtəlif konfiqurasiyalı qoruyucular hazırlamaq mümkündür.
 Manometrin üfiqi və şaquli boru kəmərinə quraşdırılma sxemi
(qaz və maye mühiti ölçmək üçün)

1 – boru kəməri

2 – kondensasiya borucuğu

3 – üçgedişli kran

4 – manometr

Üfiqi Şaquli
 Manometrin üfiqi və şaquli boru kəmərinə quraşdırılma sxemi
(qızmış qaz, maye və buxar mühitini ölçmək üçün)

1 – boru kəməri

2 – kondensasiya borucuğu

3 – üçgedişli kran

4 – manometr

Şaquli

Üfiqi
 Aqressiv mühiti ölçmə sxemi (maye)

1 – boru kəməri

2 – bağlayıcı ventil

3 – bölüşdürücü qab

4 – birləşdirici mufta

5 - manometr
 Pulsasiyalı mühiti ölçmək üçün manometrin quraşdırılma
sxemi
1 – boru kəməri

2 – bağlayıcı ventil

3 – üçgedişli kran

4 – drosselli dempfer

5 – spiralvari dempfer

7 – dairəvi dempfer

8 - birləşdirici adapter

9 - manometr
 Manometrlərin yoxlanılması

 manometrlərin plomlanmaqla və ya damğa vurmaqla

yoxlanması 12 ayda bir dəfədən az olmayaraq yerinə
yetirilməlidir. Bundan əlavə 6 ayda bir dəfədən az olmayaraq
qab istismarçıları tərəfindən yoxlamanın nəticələrini jurnala
yazmaqla işçi manometrlərin yoxlayıcı manometrlə əlavə
yoxlanması həyata keçirilməlidir. Yoxlayıcı manometr olmadığı
halda yoxlamanı eyni şkalaya və dəqiqlik sinfinə malik
yoxlanmış işçi manometrlə yerinə yetirilməyə icazə verilir;
 qabların istismarı prosesində xidmət edən personal tərəfindən
manometrlərin yoxlanma qaydaları və müddətləri müəssisə
rəhbəri – qab istismarçısı tərəfindən təsdiq olunmuş iş rejimi və
qablara təhlükəsiz xidmət üzrə təlimatlarla müəyyən edilməlidir.
 Manometrdə nasazlıq olduqda təmirə göndərmək lazımdır.
Manometri təmirə verməzdən əvvəl o, palçıq və pasdan
təmizlənməlidir.
 Manometrlərin təmiri və rənglənməsi ixtisaslaşmış müəssisə
tərəfindən aparılır.
 Manometrlər aşağıdakı hallarda istismara
buraxılmır:

1. Üzərində onun dövrü yoxlamadan

keçməsini əks etdirən plomb və ya damğa
olmadığı halda;

2. Dövrü yoxlama və ya istismar müddəti

keçdikdə;

3. Təzyiqdən azad edilmiş vəziyyətdə

manometrin əqrəbi şkalanın “0” göstəricisinə,
verilən cihaz üçün buraxıla bilən xətanın
yarısından çox olan göstəricisinə
qayıtmadıqda;

4. Manometrin göstərişinin düzgün-lüyünə təsir

edə biləcək şüşənin sınmış və ya zədələnmiş
olduğu
Manometrlər iş prinsipinə və konstruksiyasına görə təsnifata ayrılır: ölçülən təzyiqin növünə, tətbiqinə və
təyinatına, təsvir olunan məlumatların tipinə və digər əlamətlərə görə,
İzafi təzyiqi ölçən cihazlar aşağıdakı qruplara ayrılır:
 Manometrlər — 0,06÷1000 MPa diapazonunda təzyiqi ölçən cihazlardır (izafi təzyiq — mütləq və
barometrik təzyiqlər arasındakı müsbət fərqdir);

 Vakuummetrlər - vakuum ölçü cihazlarıdır( atmosfer təzyiqindən aşağı təzyiqi ölçürlər) və aşağıdakı
modelləri mövcuddur:
• Vakuummetr ДВ 05063
• Vakuummetr ДВ 05100
• Vakuummetr ДВ 05-МП-3У-100
 Manovakuummetrlər – izafi təzyiq (60 ÷ 240 000 Pa) kimi vakuummetrik təzyiqi də ölçən
manometrlərdir; Manovakuummetr Diapazon, Pа Dəqiqlik sinfi
-0,1…0,9 MPa
ДА 05100 -0,1…1,5 MPa 1,5
-0,1…2,4 MPa
-100…150 kPa
-100…300 kPa
-100…500 kPa
-0,1…0,9 MPa
ДА 05160 1,5
-0,1…1,5 MPa
-0,1…2,4 MPa
-0,1…4 MPa
-0,1…6 MPa
 Naporomerlər – kiçik izafi təzyiqləri (40 kPa-a qədər) ölçən manometrlərdir;
Naporomerlər Diapazon, Pа Dəqiqlik sinfi
0…2,5 kPa
1,5
0…6 kPa
ДН 05063 (М) 0…2,5 kPa
0…6 kPa 2,5

0…1,6 kPa
0…2,5 kPa
0…4 kPa
0…6 kPa
1,5
0…10 kPa
0…16 kPa
ДН 05100 (М)
0…25 kPa
0…40 kPa
0…4 kPa
0…6 kPa
1
0…10 kPa
0…40 kPa

 Tyaqonaporomerlər - ±40 kPa intervalını aşmayan təzyiqi ölçən manovakuummetrlərdir;

Tyaqonaporomerlər Diapazon, Pа Dəqiqlik sinfi

-2…2 kPa
ДГ 05100 (М) 1,5
-2…4 kPa
 Tyaqomerlər - - 40 kPa-a qədər intervalda ölçü aparan vakuummetrlərdir;

Tyaqomerlər Diapazon, kPa Dəqiqlik sinfi

ТМ-100-0,4kPa -0,4kPa-0 1,5 və ya 2,5

ТМ-100-0,6kPa -0,6kPa-0 1,5 və ya 2,5

ТМ-100-1kPa -1kPa до 0 1,5 və ya 2,5

ТМ-100-1,6kPa -1,6kPa до 0 1,5 və ya 2,5

ТМ-100-2,5kPa -2,5kPa до 0 1,5 və ya 2,5

ТМ-100-4kPa -4kPa до 0 1,5 və ya 2,5

ТМ-100-6kPa -6kPa до 0 1,5 və ya 2,5

ТМ-100-10kPa -10kPa до 0 1,5 və ya 2,5

ТМ-100-16kPa -16kPa до 0 1,5 və ya 2,5

ТМ-100-25kPa -25kPa до 0 1,5 və ya 2,5

ТМ-100-40kPa -40kPa до 0 1,5 və ya 2,5

ТМ-100-60kPa -60kPa до 0 1,5 və ya 2,5

 Elektrik kontaktlı manometr
Qazın, havanın və ya mayenin təzyiqini ölçmək üçün manometrlərdən istifadə edirlər. Öz
növbəsində ölçülən mühitə nəzarəti təmin etmək zərurəti yaranır. Ba halda elektrik kontaktlı
manometrlər tələb olunur. Elektrik kontaktlı manometrlər təzyiqi ölçməklə bərabər, eyni
zamanda xəbərdaredici (siqnalverici) qurğunu qurulmuş xarici sxemə uyğun idarə edir. Bu
ya bilavasitə manometr, ya da ceviricilər vasitəsilə həyata keçirilir. Bunun üçün ölçü
cihazında dəyişən təzyiqi rele və ya klapanlar idarə edir. Belə ki, yaranmış əks əlaqə
qurğunun təzyiqinə daim nəzarət edir və ölçür. Qidalanması: U=220 və ya 380 V; I=1 A;
P=30 Vt və ya 50 V*A
ДМ2010 - 100; ДМ2005 - 150
Автоматик идаряетмя системляриндя тязйиги юлчмяк цчцн електрик контактлы
манометрлярдян (ВЕ-16 рб) истифадя олунур. Эюстяриъилик вя сигналвериъилик
габилиййятиня малик олан ВЕ-16 рб тязйигин нормадан ашаьы вя йа йухары щяддиндя гяза
сигналы вермяк цчцн истифадя олунур. Бу ъищазын эениш диапазонлу истифадяси онунла
тяйин олунур ки, ъищаз партлайыша давамлы корпусда йыьылыб вя партлайышдан
тящлцкяли вя оддан тящлцкяли обйектлярдя ишлянилир. Електрик контактлы манометрин
ишчи эярэинлийи 220 В-дур.
 Mayeli manometrlər
Mayeli manometrlər konstruksiyalarının sadəliyi və ölçmə dəqiqliyinin nisbətən
yüksək olması ilə fərqlənirlər. Onları əsasən həm daşınan (laborator) və həm
də təzyiqlərin ölçülməsində texniki cihaz keyfiyyətində geniş istifadə edilir.
Mayeli manometrlər fincanşəkilli və U-şəkilli olurlar.

U-şəkilli manometrlərdə borunun bir ucu təzyiqin ölçüldüyü boşluqla, digər

ucu isə atmosferlə əlaqələndirilir. Ölçülən təzyiqin təsiri ilə borudakı maye bir
dirsəkdən digərinə doğru yerdəyişmiş olur ki, ölçülən təzyiq açıq dirsəkdəki
maye sütunu ilə hidrrostatik olaraq tarazlaşmamış olur.
 Diferensial manometrlər
Дифференсиал манометрляр майе нювляри вя силфонлу дифманометр нювляриня айрылыр. Бу манометрляр васитясиля
тязйигляр фярги дП юлчцлцр. Майе нювлц дифференсиал манометр ъивя сцтуну аьырлыьы иля тязйигляр фяргини юлчцр. Бу
ъищазла газ, щава, майе вя бухарын тязйигляр фярги, щямчинин статик тязйиг вя температур юлчцлцр. Щал - щазырда
истещсалатда даща чох истифадя едилян дифманометрляр ДП - 410 (диаграммы саат механизми иля ишляйян цзэяъли юзц йазан
дифманометрдир). Цзэяъли дифманометр У шякилли манометрин иш принсири ясасында ишляйир. Ъищазын юлчцсц щиссяси
ичярисиня мцяййян сявиййяйя гядяр ъивя долдурулмуш 2 сiлиндрик габдан ибарятдир. Бюйцк тязйиг верилян габда линэ
васитясиля ягряб иля ялагялянян цзэяъ цзцр. Кичик тязйиг верилян габын щцндцрлцк вя диаметрини дяйишдирмякля ъищазын
юлчмя щяддини дяйишдирмяк мüмкцндцр.
ДП-410 нювлц цзэяъли дифманометр ясас етибары иля юлчцсц вя гейдедиъи бянддян ибарят олуб кронштейн цзяриндя
йыьылмышдыр.
Дифманометрин гурашдырылмасы дифманометрин гурьу хятлярини гурашдырдыгда ашаьыдакылары йадда сахламаг
лазымдыр:
1. Даралдыъы гурулушдан кечян ишчи аэент майедирся, дифманометр даралдыъы гурулмуш хяттиндян (диафрагма хяттиндян)
ашаьыда йерляшир.
2. Даралдыъы гурулушдан кечян ишчи аэент сызылмыш щава вя йа газдырса, дифманометр даралдыъы гурулмуш хяттиндян
йухарыда гурулур.
Силфонлу дифманометрляр – ДСС-712 вя ДСС-734 ъищазлары тязйигляр фяргини юлчцрляр.
Бу ъищазларын юлчмя pринсипи онунла ясасланыр ки, юлчцлян тязйигляр фярги силфонларын вя йайын еластики
дефoрмасийа гцввяляри иля таразлашдырылыр.

Газ сярфини юлчмяк цчцн бору кямярляри цзяриндя даралдыъы гурьу гурашдырылыр. Газ сярфинин юлчцлмяси принсири
онунла ясасланыр ки, бору кямяриндяки маддя ахыны арасы кясилмяздир вя даралдыъы гурьу гойулан йердя онун сцряти артыр.
Бу заман тязйигин potensial enerjisinin bir hissəsi surяtin кинетик енержисиня чеврилир. Бунун нятиъясиндя даралдыъы гурьу
кясийиндяки статик тязйиг гурьудан яввялки тязйигдян аз олаъагдыр. Даралдыъы гурьунун яввялиндяки тязйигля даралан йердяки
тязйигин арасындакы фярг тязйигляр фярги (тязйиг дцшкцсц) / dП=П 1-П2 адланыр. Тязйигляр фярги ахан маддянин сярфиндян
асылыдыр.

P dP  p b dP  1 . 0332
Q C C C
T t  273 . 15 t  273 . 15
 Manometrlərin təyinatı, tətbiq sahələri
 Manometrlərin tətbiq sahələri
 Təzyiq cihazlarının növləri:
genişdir:
 Texniki;
 Qazanxanalar üçün nəzərdə tutulmuş;  Kimya və neftkimya
 Partlayışdan mühafizə siqnalvericiləri; müəssisələri;
 Elektrik kontaktlı;  Meteorologiya;
 Dəmir yolları üçün nəzərdə tutulmuş;  Qida istehsalı sahələri;
 Geologiya və geodeziya;
 Qaz sənayesi üçün nəzərdə tutulmuş;
 Atom energetikası;
 Ammonyak istehsalı üçün nəzərdə tutulmuş;  Aviasiya;
 Vibrasiya və korroziyaya davamlı  Nəqliyyat və s.
 Gəmiçilik üçün nəzərdə tutulmuş;
 Aviasiya sahəsi üçün nəzərdə tutulmuş; Manometrlər istifadə olunurlar:
 Özü qeydedən və s.
 Ventilyasiya və kondisioner sistemlərində;
 İstilik və su təchizatı sistemlərində;
 Boru kəmərlərində;
Qazla qaynaqda;
 Elektrikvakuum texnikasında;
 Fiziki-texniki araşdırmalarda.
 Mövzuya aid test tapşırıqları
• Sual 1. • Sual 4.
 Manometrlə hansı fiziki kəmiyyəti ölçürlər?  Manometrlərin üzərindəki IP yazısı nəyi bildirir?
• A) temperaturu • A) xarici təsirdən mühafizəni
• B) sıxlığı • B) manometrin növünü
• C) təzyiqi • C) manometrin mayeli olmasını
• D) həcmi • D) manometrin membranlı olmasını

• Sual 2.
 Ölçmə texnikasında istifadə olunan əsas xətalar
hansılardır?
• A) mütləq, təsadüfi ,nisbi
• B) mütləq, sistematik , gətirilmiş
• C) nisbi, sistematik, mütləq
• D) mütləq, nisbi, gətirilmiş
• Sual 5.
 Verilmiş təzyiqə görə manometr necə seçilir?
• A) işçi təzyiqin ölçmə həddinin şkalanın
diapazonuna heç bir aiddiyyatı yoxdur
• B) işçi təzyiqin ölçmə həddi şkalanın ikidə birinə bərabər olmalıdır
• C) işçi təzyiqin ölçmə həddi şkalanın üçdə birinə bərabər olmalıdır
• D) işçi təzyiqin ölçmə həddi şkalanın üçdə ikisinə bərabər olmalıdır

• Sual 3. • Sual 6.
 Manometrin iş prinsipi hansı qanuna əsaslanır?  Nəzarət meydançasından 3 metrdən hündürlükdə
• A) Huk qanunu hansı diametrli manometr quraşdırılmalıdır?
• B) Paskal qanunu • A) 100 mm
• C) Arximed qanunu • B) 150 mm
• D) Şarl qanunu • C) heç biri
• D) 120 mm
 Mövzuya aid test tapşırıqları
• Sual 7.
 Səyyar qablarda üçgedişli kranın quraşdırılması kim
tərəfindən müəyyən olunur?
• A) sahə rəisi
• B) layihələşdirici
• C) baş mühəndis
• D) heç biri
• Sual 8.
 Quraşdırma zamanı qoruyucu borucuq nə üçün
istifadə olunur?
• A) manometrə mayenin daxil olmasının qarşısını almaq üçün
• B) manometri təzyiqdən azad etmək üçün
• C) manometri güclü daxili təsirlərdən qorumaq üçün
• D) manometri xarici təsirlərdən qorumaq üçün
• Sual 9.
 İş prinsipinə görə manometrlərin hansı növləri vardır?
• A) Mayeli, deformasiyalı, elektrik, yükporşenli
• B) Mayeli, texniki, elektrik, yükporşenli
• C) Nümunəvi, deformasiyalı, elektrik, yükporşenli
• D) Mayeli, deformasiyalı, elektrik, vakummetrik
• Sual 10.
 Tətbiqinə görə manometrlərin hansı növü vardır?
• A) etalon, texniki, siqnalverici
• B) nümunəvi, etalon, vakuummetrik
• C) texniki, nümunəvi, barometrik
• D) texniki, nümunəvi, etalon
• Sual 11.
 Təsvirinə görə manometrlərin hansı növü vardır?
• A) registrasiya edən, birbaşa göstərən, manometrik
• B) siqnal verən, registrasiya edən, barometrik
• C) birbaşa göstərən, siqnal verən, registrasiya edən
• D) birbaşa göstərən, texniki, diferensial
• Sual 12.
 Elektrik kontaktlı manometrin digərlərindən fərqi
nədir?
• A) həm göstərir, həm də siqnal verir
• B) həm göstərir, həm də qeyd edir
• C) həm qeyd edir, həm də siqnal verir
• D) heç bir fərqi yoxdur
 Ədəbiyyat:

• 1. İ.A.İbrahimov, «İstehsal proseslərinin avtomatlaşdırılması».B.1987.

• 2. M.C.Məmmədova İstilik texnikası, Azərnəşr, Bakı, 1963, 240 s.
• 3. Fərzanə E.N., Mirsalimov R.M., Salihov S.Q. “Təziqlər fərqinə görə
maddə sərfinin ölçülməsi üsulu.”
• 4. Azərbaycan Respublikasının ≪Qaz təchizatı haqqında ≫qanunu.
Diqqətinizə görə
təşəkkürlər!