ITB 202: Dünya Tarihi

• Karşı-Reform
• Hanedan Çatışmaları
• Askeri Devrim
 Reform ve Karşı-Reform
• Monarkların/Prenslerin reformasyonu
• Kilise, monarkların ve zenginlerin vicdanındaki önemini yitirdi. Prensler,
• Kilisenin, kendi iç işlerine karışmasına
• Kilisenin, genel hükümranlık iddiasına
• Koyduğu vergilere karşı çıkıyordu
• Kendi topraklarındaki kilisenin eğitim sistemine, kilisenin mal ve
mülküne el koymak istiyorlar
• Kilisenin yerinde devletin geçmesi: Tahta bağlı ulusal kiliselerin kurulması

• Luther’in prenslere seslenmesi ve din üzerinde otoritelerini kullanmalarını

istemesi

• İngiltere, İskoçya, İsveç, Norveç, Danimarka, Kuzey Almanya & Bohemya

Roma kilisesinden ayrıldı. Dini, denetimleri altına aldılar.
Sade vatandaşın tepkisi → kilise Hristiyan dünyasının ruhani lideri olacağına,
Varlıklı ve dünyevi dünyanın prensi haline gelmişti
Kiliseyi zengin ve güçlülerin temsilcisi olmaktan kurtarmak
Kendi incillerine sahip olmak; aracı olmaksızın herkes incili
yorumlayabilmeli
Martin Luther
 
Kilise içinde reform → kiliseyi doğru yola getirmek, gücünü artırmak
Cizvit tarikatı → İgnatiyus Loyola
 Avrupa’da Dönüşüm
• Atlantik sistemi Avrupa’daki bölünmeleri artırdı
• Habsburg Hanedanı ve Avrupa’da evrensel bir imparatorluk kurma hayali
• Habsburg Hanedanı 1273’den beri Kutsal Roma Germen İmparatorluğunu domine
ediyordu.
• Merkezi bir imparatorluktan ziyade gevşek bir konfederasyon
günümüz Hollanda, Almanya, Avusturya, Belçika, Hırvatistan, İtalya’nın bir kısmı, Polonya
ve İsviçresi

• 1519 itibariyle, Kutsal Roma İmp. V. Charles büyük bir Trans-Atlantik devleti kontrol
ediyordu
• 1556’da Kutsal Roma İmparatorluğu ikiye bölündü.
• Kutsal Roma İmp. Ferdinand, Avusturya, Alman ve orta Avrupa’daki toprakları kontrol ediyordu.
• Philip II ise Portekiz, İspanya, Belçika, Hollanda, İtalya, veYeni Dünyanın bir kısmında hüküm sürdü
 Avrupa’da Dönüşüm
• Avrupa’da Çatışma ve evrensel imparatorluğun çöküşü

• Rakip Avrupalı devletler, Fransa, İngiltere, ve Hollanda Portekiz ve İspanyol gücüne tehdit

• İngiliz kraliyeti Atlantik’te İspanyol gemilerine karşı korsanlık faaliyetlerini finanse ettiler
Ünlü İngiliz korsan Sir Francis Drake
• İngiliz provokasyonları GB-SP arasında deniz savaşlarını tetikledi
İspanyol Armadasının yenilmesi
V. Charles (Şarlken) → Kutsal Roma Germen İmparatorluğu → Katolik kaldı
1546-1555 → Alman prensleri ve Şarlken arasında savaş
Prenslerin zaferi ve Şarlkenin yenilgisi
 
1555 → Augsburg Barışı
→ Protestanlığın başarısı
→ mezheb seçme kararı yöneticilere bırakıldı
→ Almanya’nın küçük ve bağımsız devletler mozayiği olarak parçalanmasına yol açtı
•1870’teki Alman Birliğinin sağlanmasına kadar Almanya → devletler mozayiği
1556 → Şalrken’in tahttan feragat etmesi ve Kutsal Roma İpmparatorluğunun ikiye
bölünmesi
Augsburg Barışı tam bir çözüm sağlamadı
Almanya’da Protestan prenslerin 1608’de bir birlik/ittifak kurması
Katolik prenslerin de bir irttifak kurması
Protestantların savaşmaya devam etmesi
 
Fransa kralı I. Francois → Katolik olmasına rağmen,
Almanya’daki bu çatışmalarda Protestanların yanında yer aldı
I. Francois’in Osmanlı ile yakın ilişkisi - Kapitülasyonlar
Fransız dış politikası → Almanya’nın bölünmüşlüğünün devamını sağlamak
Reform hareketinin sonuçlarından birisi: 16. yy.da kilise aşağı yukarı
bugünkü şeklini aldı
Kilisenin dini alana çekilmesi; devlet yönetiminden çekilmesi
Laiklik ve modern bilime giden yolun aralanması
 Karşı-Reform hareketi
Katolikliğin yeniden canlandırılması → hoşgörüsüzlüğün artması

• Trent Konsülü (1545–1563) Katolik Kilisesinin papanın otoritesini, kilise hiyerarşisini ve

doktrinini yeniden onaylaması
• 16. yy sonları: Katolik reformlar bireysel maneviyata önem vermeye başladı

• İspanyolların etkin rolü

• Papalığın işkence ve zülümlerine devam etmesi; sapkınların/cadıların bastırılması

Cizvit Tarikatının ortaya çıkışı
Ignatius Loyola’nın Cizvit tarikatını kurması
→ Hedefleri: Katolik kilisesini canlandırmak, Katolik hristiyanlığı yaymak;
heretikleri yok etmek, Papalığın mesajını dünyaya yaymak
diğer dinlerden mensup kazanmak;
Papalıka mutlak destek vermesi → 1540’ta papa tarafından tanınması
İspanya’da etkinler
•İspanya → Engizisyon’un (Müslüman ve Yahudilerden sonra) Katoliklik dışındaki
Hristiyan mezhepleri için kullanılması
•İlluministler ve Erasmusçulara karşı; 1590 sonrasında da Protestanlara karşı
Engizisyon: 1550-1800 arasında → 150.000 dava → 3000 ölüm
İşkence, hapis, müsadere, tövbekar cübbesi
Dini bölünmeler Yahudileri de hedef aldı
Yahudilerin Avrupadan kovulması
İspanya (1492), Portekiz (1497), Saksonya (1537), Brunswick (1543), Brndenburg
(1573)
•Hannover & Lüneberg (1553), Papalık devleti (1569), Palatinlik (1575), Silezya (1582)
 
Anabaptistler → çocuk vaftizini reddeden, yetişkin vaftizini savunanlar
Hem Katolikler hem de Protestanlar Anabaptistlere karşıydı
Hurafelerle ile mücadele
Hoşgörüsüzlük ve takibat
Bütün mezheplerin → Cadılar ve büyücü kadınları hedef alması
Demonoloji → 1.800.000 cadı olduğuna inanılması
1450-1750 → 100.000den fazla insan (çoğu kadın) cadılık, büyücülük ve
şeytana tapınmak suçlaması
60.000i yakılarak öldürüldü; yaklaşık yarısı Almanyada

16. yy sonları ve 17. yy başı → zirve

Bilim ile büyü arasındaki ince çizgi
Kepler’in yarı-falcı olması
 Kutsal Roma (Germen) İmparatorluğunun Bölünmesi
(Habsburg Hanedanı)
V. Karl/Charles (Şarlken, 1519-56) → Kutsal Roma İmparatoru
dağınık ve birbirine benzemeyen bir ülkeler topluluğuna hükmediyor
Almanya, İspanya, Napoli, Burgundy,

Habsburglar → Katolikliğin ve Papalığın en önemli destekçisi

Lutherciliğe karşı Katolikliğin savunulması
Osmanlıya karşı Avrupa’nın savunulması
1500-1650: Habsburgların kıta Avrupasına egemen olma çabası
Karşı cephede oluşan (Fransa merkezli) muhalefet
Sürekli değişen ittifaklar
 Kutsal Roma (Germen) İmparatorluğunun
Bölünmesi
(Habsburg Hanedanı)
1550ler → dini (mezhep) birliğinin zorla sağlama girişiminden vazgeçmesi
Türk/Osmanlı korkusunun etkisi
1555 Augsburg Anlaşması
→ dinin dünyevi hükümdarların emirlerini izlemesi gerektiği
→ Protestanlığın başarısı
1555 → Habsburg için dönüm noktası
1555 → V. Karl’ın tahttan feragat etmesi → toprakların paylaşılması
İkiye bölünme: Viyana (Avusturya) & Madrid (İspanya)
İmparatorluk ünvanı Viyana’daki kısımda kalması
Kutsal Roma (Germen) İmparatorluğunun Bölünmesi
(Habsburg Hanedanı)
Ferninand (Şarlken’in kardeşi, (1555-1564) → Avusturya, Bohemya, Macaristan
II. Philip (Şarlken’in oğlu, 1556-1598) → İspanya, Hollanda’nın önemli bir kısmı
II. Philip’in Portekiz’i (anne tarafından) miras yoluyla ele geçirmesi
(Portekiz 1640’a kadar İspanya’ya bağlı olacaktır)
Portekiz’in deniz aşırı sömürgelerinin de İspanyollarca devralınması
İspanya → dünya imparatorluğu → her kıtada toprağa sahip
•1571 → İnebahtı (Lepanto) deniz savaşı (İspanya – Osmanlı)
→ Kıbrıs’ın fethine rağmen Osmanlı donanmasının yok edilmesi
•1574 → Osmanlının yeni bir donanma ile Tunus’u fethi
İnebahtı (Lepanto) Savaşı 1571
 Karşı-Reform Hareketi
Engizisyon: 1550-1800 arasında → 150.000 dava → 3000 ölüm
İşkence, hapis, müsadere, tövbekar cübbesi

Dini bölünmeler Yahudileri de hedef aldı

Yahudilerin Avrupa’dan kovulması
İspanya (1492), Portekiz (1497), Saksonya (1537), Brunswick (1543), Brndenburg (1573)
Hannover & Lüneberg (1553), Papalık devleti (1569), Palatinlik (1575), Silezya (1582)
 
Anabaptistler → bebek vaftizini reddeden, yetişkin vaftizini savunanlar
Hem Katolikler hem de Protestanlar Anabaptistlere karşıydı
 Karşı-Reform Hareketi
Hurafelerle ile mücadele
Hoşgörüsüzlük ve takibat
Bütün mezheplerin → Cadılar ve büyücü kadınları hedef alması
‘Demonoloji’ → 1.800.000 cadı olduğuna inanılması
1450-1750 → 100.000den fazla insan cadılık, büyücülük ve şeytana tapınmak suçlaması
60.000i yakılarak öldürüldü; yaklaşık yarısı Almanyada
16. yy sonları ve 17. yy başı → zirve
Bilim ile büyü arasındaki ince çizgi !
Kepler’in yarı-falcı olması !
 Hanedanlar Çatışması
16. yy dini bölünmeler → hanedan çatışmalarının tırmanması
Osmanlı ve Çin → istikrar;
Avrupa ise Avrasya’nın en istikrarsız bölgesi,

Habsburglar, Luxemburglar ve Wittelsbachlar

→ imparator ünvanı için rekabet & çatışma
Yüzyıl Savaşları,
Taht veraseti → kardeş katli (Osmanlı)
İspanya’da II. Felibe’nin oğlunu öldürmek için tuzak kurması
 Atlantik Dünyası
VIII. Henry’nin yaptığı çok sayıda evlilik → erkek varise sahip olmak için
 
İspanya → Ferdinand ile İsabelin evliliği (1469)
Çocuklarını Habsburg hanedanı ile evlendirmeleri

• Varis olabilmek için engelli kızlarla evlenenler vs

Hanedanlar Çatışması
Fransa: 16. yy ikinci yarısı → iç savaşlar & Kalvinizmin artan gücü

1572’de Paris’te ‘Aziz Bartelomeus Katliamı’ → 2000 protestanın öldürülmesi

1591 → Katolikliğin devlet dini olması
1598 → Fransa kralının Nantes Fermanı

→ Kalvinci protestanlara önemli haklar verilmesi → hoşgörü

Protestanlara hoşgörülü davrandığı için kral Henry’nin bir Cizvit tarafından
öldürülmesi
 Avrupa
• Avrupayı etkileyecek bir sonraki savaşlar dizisi
→ 1618-1648 (30 yıl savaşları, din savaşları)

• Bohemya’nın Protestan malikanelerinin, Katolik Habsburg hükümdarlarına (II.

Ferdinand’a karşı) isyan etmeleri ile başlayan süreç

• Westfalya düzeni – modern ulus devlet

 Moskova
15. yy sonları → büyük Moskova → hakim olduğu alan 3e katlandı
III. İvan (1462-1505) & III. Vasili (1505-1533)
 III. Ivan’ın son Bizans imparatorunun yiğeni ile evlenmesi
“Moskova, Bizans mirasının merkezidir” iddiası

Novgorod (1478), Tver (1485), Pskov (1510) & Ryzan (1510) fethedilmesi
1494 Vyazma’nın fethi ve batıya (Litvanya’ya) doğru ilerleme

Ateşli silahlara dayanan bir ordu → büyüme

1489 → ‘çar’ ünvanının ve çift başlı kartal sembolünün kullanılması;
Moskova
IV. İvan (1533-1584) (Korkunç İvan)

Güneye doğru ilerleme → Kazan Hanlığının fethi (1552)

→ ticaret yollarına hakimiyet (özellikle köle ticareti)
→ Karadenize inen Volga ticaret yoluna hakimiyet
 Askeri Devrim

Ateşli silahların etkisi → Askeri devrim → 16. yüzyıl

Avrupa’da hanedan çatışmaları
Ateşli silahlara uyum sağlayan devletlerde → devlet yapılarındaki değişim

15. yy sonuna kadar yoğun olarak ok kullanımı

Ok → 200 metrede etkili, dakikada yaklaşık 10 ok
Top → az sayıda
 Askeri Devrim
Topların gelişmesi → savunma stratejilerinde gelişme
Geleneksel istihkam mimarisi değişmek zorunda kaldı
Kuşatma topları → yüksek duvarlara karşı daha etkili
Kale duvarları daha alçak ve kalın yapılmaya başlandı
burçları ve savunma topçusu vardı
kale ve hisarların yerini tabyalar almaya başladı, önü su kanlları ile dolu
yıldız tabya → her yöne top ateşi imkanı sağladı
 Askeri Devrim
• Top → kısıtlı manevra
Fatih’in farkı → kullanacağı yerde top döktürmesi
Avrupa sadece nehirler üzerinde top taşıyarak sınırlı ölçüde kullanabildi
 
16. yy.da ticaretten elde edilen zenginliğin ordulara yansıması
→ Ordulardaki asker sayısında görülmemiş artış
İspanyol ordusu 1 yüzyıl içinde 10 kat büyüdü: 20 bin → 200 bin
 Askeri Devrim
Askeri taktik ve stratejilerde çeşitlenme
Süvarilerin önemi azaldı, okçu unsurlar arttı. Okçular → orduların yakşalık 1/3ü
Süvarilere karşı mızrakçı unsurlar kullanıldı
Ama zamanla okçuların yerini tüfek aldı
Süngü → yakın döğüş ile uzak çatışmayı birleştirdi
Ateş ve ardından süngü ile yakın çatışma
Süngülü tüfekçiler → askeri birliklerin temel unsuru haline geldi
Okçular ve mızrakçılar zamanla kayboldu
Süvariler artık sadece → şok saldırılar için
 Askeri Devrim
Ateşli silahların kara ve deniz unsurlarında kullanılması
Kadırgadan kalyona geçiş
Kadırga → ince uzun yapısı, alçak bordası, süratli ve kıvrak
Ancak kullanımı içn çok sayıda kürekçi gerekiyor
 
Kalyon → büyük yelkenli gemi; kadırgadan daha dayanıklı, yelken gücü önemli
Rüzgar yoksa → hantal
Kadırga (Galiot) Kalyon (Galley)
 Askeri Devrim
Avrupa ilk ateşli piyade silahı → arkebuz
Yeniden doldurulması dakikalar sürüyor, bir okçunun yarı menzili kadar isabetli !
Ama az eğitim gerektiriyor
Büyük devrim yaratan → 1550lerde yivsiz namlulu tüfeklerin tam olarak geliştirilmesi
İlk defa ispanyol ordularınca İtalyada kullanıldı
 
1590lar → uzun saflar halinde dizilen tüfekli askerlerin yaylım ateşi (volley-fire)
Daha fazla disiplin gerektiriyor: eğitim, talim, birlikte hareket etme
 Okuma Önerileri
• Gabor Agoston, Osmanlıda Ateşli Silahlar ve Askeri Devrim Tartışmaları
(İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017)

• Geoffrey Parker, Askeri Devrim (İstanbul: Küre Yayınları, 2006)

 
• İdris Bostan, Kadırgadan Kalyona: XVIT. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Gemi
Teknolojisi'nin Değişimi, Osmanlı Araştırmaları, Sayı 24, 2004, s. 65-86
 
• İdris Bostan, Osmanlılar ve Deniz, (İstanbul: Küre Yayınları, 2007)