Wpływ rozkładu wielkości wydzieleń

na przemianę bainityczną
K. Chmielarz
 Założenia
• Istnieje znaczący wpływ węglików obecnych w
austenicie na kinetykę przemiany bainitycznej
oraz na otrzymywane po bainityzowaniu
wlasciwości.
 Założenia
• Obróbki zmieniające rozłożenie i rozkład
wielkości węglików:
– Wyżarzanie sferoidyzujące
– Obróbki typu IAT
– ASR (Accelerated Spheroidization and Refinment)
– Podwójne austenityzowanie
 Teza
• Rozkład wielkości  węglików obecnych w
strukturze wyjściowej ma znaczenie dla
kinetyki przemiany bainitycznej oraz
uzyskiwanych w materiale właściwości. Stąd
też poprzez sterowanie morfologią węglików
możliwe jest sterowanie właściwościami
stali.
 Cele pracy:
– Aspekt naukowy:
• określenie wpływu węglików na kinetykę i temperatury
charakterystyczne przemiany bainitycznej w stali.
• Określenie, w jaki sposób rozkład wielkości węglików wpływa
na przemianę bainityczną, a w rezultacie na uzyskaną
mikrostrukturę po procesie baintyzacji
– Aspekt aplikacyjny: opracowanie procesów obróbki cieplnej,
które pozwolą sterowania przemianą bainityczną celem:
• skrócenia czasu procesu
• poprawienia właściwości mechanicznych stali bainitycznych

5
 Symulacje Wybór stali do
komputerowe badań

Badania dylatometryczne i
projektowanie obróbki cieplnej
Zmniejszenie wielkości Bazowa wielkość Zwiększenie wielkości
węglików węglików węglików

Podwójne
Podwójne Pojedyncze
austenityzowanie ze
austenityzowanie austenityzowanie sferoidyzowaniem

Określenie rozkładu wielkości węgilków

Badania otrzymanej mikrostruktury

Badania kinetyki przemiany bainitycznej
Badania właściwości mechanicznych
 Stal 100CrMnSi6-4
C Si Mn Cr P S Ni Cu Mo V W
0,96 0,55 1,1 1,5 0,012 0,007 0,11 0,17 0,03 0,005 0,03

• Otrzymanie nanostruktury
bainitycznej
• Obecność węglików
• Niska stopowość

Nanostruktura stali 100CrMnSi6-4 z widocznym węglikiem.

Źródło: Dworecka, J. 2016 Wpływ warunków hartowania z przystankiem izotermicznym
na strukturę i właściwości użytkowe stali łożyskowej 100CrMnSi6-4. Fot. E. Jezierska
7
Symulacje komputerowe
Symulacje komputerowe

9
Temperatury charakterystyczne

10
Projektowanie obrobki cieplnej - A

• Parametry austenityzowania: 820°C – 15 min

Projektowanie obrobki cieplnej - PA

• Parametry pierwszego austenityzowania: 930°C – 30 min

• Parametry drugiego austenityzowania: 820°C – 15 min
 Projektowanie obrobki cieplnej – PA+S

• Parametry pierwszego austenityzowania: 930°C – 30 min

• Parametry sferoidyzowania: 700°C – 1h
• Parametry drugiego austenityzowania: 820°C – 15 min
 Obróbka cieplna – temperatury
• Parametry pierwszego austenityzowania:
930°C – 30 min
• Parametry sferoidyzowania: 700°C – 1h
• Parametry drugiego austenityzowania: 820°C –
15 min

14
 Rozkład wielkości węglików
pojedyncze austenityzowanie
30

25
udział wielkosci weglików (%)

20

15

10

0
do 0,15 do 0,2 do 0,25 do 0,3 do 0,35 do 0,4 do 0,45 do 0,5 do 0,55 do 0,6 do 0,65 do 0,7 do 0,75 do 0,8 1i
powyżej

wielkość węglików (µm)

 Rozkład wielkości węglików
podwójne austenityzowanie
30

25
udział wielkosci weglików (%)

20

15

10

0
do 0,15 do 0,2 do 0,25 do 0,3 do 0,35 do 0,4 do 0,45 do 0,5 do 0,55 do 0,6 do 0,65 do 0,7 do 0,75

wielkość węglików (µm)

 Rozkład wielkości węglików
podwójne austenityzowanie + sferoidyzowanie
30

25
udział wielkosci weglików (%)

20

15

10

0
do 0,2 do 0,4 do 0,6 do 0,8 do 1 do 1,2 do 1,4 do 1,6 1,8 i powyżej

wielkość węglików (µm)

 Badanie wielkości ziarna austenitu
pierwotnego

  Podwójne Pojedyncze Podwójne

austenityzowanie (PA) austenityzowanie (A) austenityzowanie ze
sferoidyzowaniem
(PA+S)
Wielkość ziarna 6,98±1,08 7,69±1,56 7,39±0,9
austenitu [µm]
 Wyznaczenie wykresów CTPi
800 PA 930°C/820°C 800 A 820°C
700 700
600 600
tempearatura [°C]

tempearatura [°C]
500 500
400 400
300 300
200 200
100 100
0 0
1 10 100 1000 10000 100000 1 10 100 1000 10000 100000 1000000
czas [s] czas [s]

800 PA+S 930°C-700-820°C

700
600
tempearatura [°C]

500
400
300
200
100
0
1 10 100 1000 10000 100000
czas [s]
 Parametry bainityzowania
Parametry etapów obróbki cieplnej dla danej metody
Temperatura austenityzowania
hartowania
izotermicznego PA A PA+S

930°C-30min
930°C-30min
820°C-15 min /250°C- /hartowanie /700°C –
250°C /hartowanie /820°C-
3h 1h /820°C-15min
15min /250°C-11h
/250°C 3,5h
930°C-30min 930°C-30min
/hartowanie /820°C- 820°C-15 min /320°C /hartowanie /700°C –
320°C
15min /320°C – 65 – 60 min 1h /820°C-15min /
min 320-70 min
930°C-30min
930°C-30min
820°C-15 min /430- /hartowanie /700°C –
430°C /hartowanie /820°C-
10 min 1h /820°C-15min
15min /430-10 min
/430-10 min
Badania mikrostruktury – 250°C

PA A PA+S
Badania mikrostruktury – 320°C

PA A PA+S
Badania mikrostruktury – 430°C

PA A PA+S
 Badania składu fazowego
Wyniki zawartości austenitu na podstawie badań VSM
Zawartość austenitu PA A PA+S
250°C 9,4% ± 2,1 16,2% ± 2 10,1% ± 2,1
320°C 12,5%±2 17% ± 2 13,1% ± 2
430°C 39%±1,6 43,3% ± 1,6 22,6% ± 1,9

Wyniki składu fazowego na podstawie badań XRD

Obróbka ferryt cementyt austenit
250°C PA 83,7% 9,5% 6,8%
250°C A 88% 4% 8%
250°C PA+S 89,4% 5,5% 5,1%
320°C PA 90,3% 8,9% 0,8%
320°C A 86,6% 12,4% 1%
320°C PA+S 91,4% 6,6% 2%
430°C PA 81,4% 10,7% 7,9%
430°C A 70,3% 7,2% 22,5%
430°C PA+S 69,7% 9,5% 20,8%
 Badania składu fazowego

Zawartość węgla obliczona na podstawie XRD dla badanych obróbek cieplnych

parametry austenitu PA A PA+S

250°C a= 3,613; %C= 1,49 a= 3,62; %C= 1,64 a= 3,614; %C= 1,49
320°C a= 3,617; %C= 1,56 a= 3,618; %C= 1,59 a= 3,624; %C= 1,73
430°C a= 3,608; %C= 1,36 a= 3,615; %C= 1,51 a= 3,613; %C= 1,47

Na podstawie wzoru
Badania kinetyki przemiany
Modele matematyczne opisujące przemiany
fazowe
• Model Starinka

• Model Autokatalityczny

27
 Model Starinka
n PA A PA+S
• Zmiana parametru n jest
250 3,189467 3,721993 3,627373 proporcjonalna do zmian kształtu
320 1,563468 1,97537 2,104132
430 1,167049 1,280108 1,320956 powstającego zarodka
• Zmiana parametru k jest odwrotnie
k PA A PA+S
250 0,000373 0,00032 0,000633
proporcjonalna do zmiany energii
320 0,001295 0,001069 0,001866 aktywacji wzrostu zarodka Ea
430 0,020617 0,014627 0,01882
• Zmiana parametru η jest wprost
η PA A PA+S proporcjonalna do równomiernego
250 0,503163 0,537987 0,439204
320 2,715842 1,754067 1,104195
wzrostu wszystkich zarodków
430 5,277821 7,839603 5,387424
 Model autokatalityczny
κ PA A PA+S
250 9,83E-05 5,80E-05 0,000192
320 0,000795 0,000423 0,000855
430 0,01377 0,010219 0,013387 λ - funkcja wykładnicza różnicy energii
aktywacji między zarodkowaniem po granicach
ziaren a zarodkowaniem autokatalitycznym -
λ PA A PA+S
250 6,345043 12,59959 3,927409
320 1,38429 3,756295 2,053974
430 0,38652 0,922993 0,826768
 Badania właściwości mechanicznych
Twardość HRC

70

60

50 Podwójne austenityzowanie

40
Pojedyncze austeni-
tyzowanie
30

20
Podwójne austenityzowanie
ze sferoidyzowaniem

10

0
H+O 250°C 320°C 430
 Badania właściwości mechanicznych
Udarność (J)

30

25

Podwójne austeni-
tyzowanie
20

Pojedyncze austeni-
15 tyzowanie

10 Podwójne austenity-
zowanie ze sfer-
oidyzowaniem

0
H+O 250°C 320°C 430
 Badania właściwości mechanicznych
Wytrzymałość na rozciąganie
2500 30

2181
2077 2058 25
2000 1937
1843
1745.9355490253
1689
1625 1644
20
1518
1500 1432.0688722293 R 0,2
1364 1383.65164030811
1335.71131091179 Rm
1242 1228
15 A
MPa

%
1000 970.602848261487
929.186911232499

10.4209101333333 10
9.58496253333333655
7.90169453333333
500
5.37 5
4.87
4.36
3.47 3.45
1.68
0 0
H+O PA 250 A 250 PA+S 250 PA 320 A 320 PA+S 320 PA 430 A 430 Pa+S 430
Badania właściwości mechanicznych
Badania właściwości mechanicznych
zużycie ścierne - obciążenie 5kg

1800

1600

1400
Podwójne austeni-
tyzowanie
1200

1000 Pojedyncze austeni-

tyzowanie

800

600 Podwójne austenity-

zowanie ze sfer-
oidyzowaniem
400

200

0
H+O 250°C 320°C 430
 Podsumowanie
• Zróżnicowanie wielkości węglików nie wpłynęło na morfologię
otrzymanych mikrostruktur.
• Nie zaobserwowano jednoznacznych zależności ilością
otrzymanych składników fazowych a rozkładem wielkości
węglików
• Badania kinetyki przemiany wykazały, że zwiększenie wielkości
węglików przyśpiesza przemianę bainityczną w zakresie bainitu
górnego i dolnego.
• Rozdrobnienie wielkości węglików pozytywnie wpłynęło na
twardości, oraz granice plastyczności i wytrzymałości badanych
próbek. Wpływ rozkładu węglików na udarność oraz na
odporność na zużycie ścierne nie jest jednoznaczny.
 Wnioski
• Wielkość węglików obecnych w mikrostrukturze ma znaczny wpływ
na kinetykę przemiany oraz na otrzymywane po przemianie
własności mechaniczne. Silnie zależy on temperatury hartowania
izotermicznego, a tym samym od morfologii otrzymywanego
baintitu.
• Rozdrobnienie węglików podnosi twardość i wytrzymałość na
rozciąganie, zgodnie z mechanizmem umocnienie
wydzieleniowego, może jednak niekorzystnie wpływać na udarność.
• Zaprojektowane obróbki pozwoliły na podniesienie właściwości
mechanicznych badanych stali bainitycznych, przy zachowaniu ( w
przypadku temperatur 430 oraz 320°C) lub skróceniu (dla 250°C)
czasu wygrzewania izotermicznego.
 Praca została zrealizowana w ramach projektu

"Opracowanie nowej generacji stali o strukturze

nanokrystalicznej z węglikami"
 
 Projekt finansowany przez Narodowe Centrum Badań i
Rozwoju w ramach Programu LIDER IX na podstawie
umowy nr: LIDER/12/0040/L-9/17/NCBR/2018
z dnia 26.11.2018
 
37