Algemene rechtsleer

Hoorcollege 2

20 februari 2017

j.kiewiet@uu.nl
030 253 7081 1
 Syllogisme
Maar hoe zit
Rechtstoepassing: het met het
geval?
DE FEITEN
RECHTSREGELS (thema II)
(major)

Geval
(minor)

Bepaaldheid van het recht

conclusie (thema I): in welke mate
wordt in concrete gevallen
de uitkomst door de
rechtsregels bepaald? 2
 ‘Methode van Langdell’
(Rechtsrealisme), Formalisme (Hart),
‘mechanical jurisprudence’ (Hart),
Montesquieus ‘bouche de la loi’,
rechtstoepassing (Scholten), enz.:

De determinant van de conclusie zijn

de rechtsregels.

N.B. Zo motiveren rechters vaak (thema II-1 Vranken), maar geeft dit model wel weer hoe
de beslissing werkelijk tot stand komt? 3
 ‘The life of law has not been logic,
it has been experience’ (Holmes)

Hoe het écht zit (‘in reality’)?

• Realisten zijn regelsceptici (Cliteur 1997, kenmerk 4).
• Naast de rechtsregels zijn er andere determinanten.
4
 Syllogisme + andere determinanten
• Sociologisch
RECHTSREGELS • Psychologisch
• Navolgers van
(major)
rechtsrealisme:
economisch, cultureel,
Geval + geslacht, etnische
(minor)
herkomst, enz.

Conclusie
Cliteur 1997:
Kenmerk 2. Men stelt zijn vertrouwen in het opstellen van
empirische generalisaties van rechterlijk gedrag.
Kenmerk 7. Men onderzoekt langs sociaal-wetenschappelijke
weg de determinanten van het rechterlijk oordeel. 5
H.L.A. Hart (1907-1992),
The Concept of Law (1961/1994)

6
 Harts middenpositie
(‘tussen Scylla en Charybdis’)
De kern van Harts visie op de bepaaldheid:
• Het belang van de taal.
• Het belang van regels: de sturingsfunctie van
regels (guidance function).

‘Yet ‘rule-scepticism’, or the claim that talk of rules is a

myth, cloaking the truth that law consists simply of the
decisions of courts and the prediction of them (…)’.
Hart 1994, p. 136, reader p. 23.
7
 Harts methode

‘central case’

‘borderline cases’ ‘plain cases’ ‘borderline cases’

de ‘open texture’ van taal

8
 Wat is een ‘bromfiets’?
Reglement verkeersregels en verkeerstekens 1990
Artikel 60
1 De bestuurder en de passagiers van bromfietsen, brommobielen
zonder gesloten carrosserie, motorfietsen en driewielige
motorvoertuigen zonder gesloten carrosserie moeten een goed
passende helm dragen, die door middel van een sluiting op
deugdelijke wijze op het hoofd is bevestigd en die is voorzien van een
goedkeuringsmerk als bedoeld in artikel 22, vierde lid, van de wet.
2 Het eerste lid geldt niet voor: (…).

9
https://www.youtube.com/watch?v=vuSpDbJySuE

‘plain case’ ‘borderline case’

‘He chooses to add to a line of cases

‘subsuption and the drawing
a new case because of resemblances
of a syllogistic conclusion’
which can reasonably be defended as
both legally relevant and sufficiently
‘authorative example’
close.’
Hart 1994, p. 127, reader p. 14.
Hart 1994, p. 127, reader p. 14. 10
 Discretie van de rechter
‘The discretion thus left to him by language may be very wide; so that
if he applies the rule, the conclusion, even though it may not be
arbitrary or irrational, is in effect a choice. He chooses to add to a line
of cases an new case because of resemblances which can reasonably
be defended as both legally relevant and sufficiently close.’
Hart 1994, p. 127; reader p. 14.

‘In these cases it is clear that the rule-making authority must

exercise a discretion, and there is no possibility of treating the
question raised by the various cases as if there were one uniquely
correct answer to be found, as distinct from an answer which is a
reasonable compromise between many conflicting interests.’
Hart 1994, p. 127; reader p. 14.
11
 Wat is ‘discretie’ bij Hart?
• Niet zoiets als volledige ongebondenheid (willekeur)
(‘even though it may not be arbitrary or irrational’).
• Vgl. discretionaire bevoegdheid in het bestuursrecht: je
mag als bestuursorgaan over een (klein) aspect beslissen;
daarbuiten ben je gebonden. Zo ook de rechter.
• Vgl. de grafiek die de volgende punten met elkaar
verbindt:
. . . . . . .
• Sommige grafieken zijn uitgesloten, maar er zijn talloze
(wellicht een oneindig aantal) grafieken mogelijk die wel
de punten verbinden. De uitkomst is dus gedeeltelijk
bepaald en gedeeltelijk onbepaald => de uitkomst is
onderbepaald. 12
 Wat is een rechtssysteem?

Gedachte-experiment

‘It is, of course, possible to imagine a society

without a legislature, courts, or officials of any
kind.’ (Hart 1994, p.91; reader p. 2)

13
De idylle van Paul Gauguin (1894)

14
 Problemen in een samenleving met alleen primaire regels … en de
oplossingen voor die problemen
Defects and Remedies

Defects Remedies
1. uncertainty 1. rule(s) of recognition

2. static 2. rules of change secundaire

regels:
regels over
3. inefficiency [van de 3. rules of adjudication regels
handhaving]

‘pre-legal world’ ‘the legal world’, ‘a legal system’

Hart 1994, p. 94; reader p. 5.
15
 Samenloop rule(s) of recognition en rule(s) of
change (Hart 1994, p. 95, 96; reader p. 6, 7.)
Hoofdstuk 5 Grondwet
Artikel 81
De vaststelling van wetten
geschiedt door de regering en de
Staten-Generaal gezamenlijk.
(…)
Artikel 88
De wet regelt de bekendmaking
en de inwerkingtreding van de
wetten. Zij treden niet in werking
voordat zij zijn bekendgemaakt.
Hoofdstuk 8 Grondwet
Artikel 137
1.De wet verklaart, dat een verandering in de Grondwet,
zoals zij die voorstelt, in overweging zal worden genomen.
2.De Tweede Kamer kan, al dan niet op een daartoe door
of vanwege de Koning ingediend voorstel, een voorstel
voor zodanige wet splitsen.
3.Na de bekendmaking van de wet, bedoeld in het eerste
lid, wordt de Tweede Kamer ontbonden.
4.Nadat de nieuwe Tweede Kamer is samengekomen,
overwegen beide kamers in tweede lezing het voorstel tot
verandering, bedoeld in het eerste lid. Zij kunnen dit
alleen aannemen met ten minste twee derden van het
aantal uitgebrachte stemmen.
5.De Tweede Kamer kan, al dan niet op een daartoe door
of vanwege de Koning ingediend voorstel, met ten minste
twee derden van het aantal uitgebrachte stemmen een
voorstel tot verandering splitsen.
(…) 16
Artikel 142 (…)
 Volgende week

• Aanval van Dworkin op Hart (‘discretion’)

• Dworkins eigen theorie

• Harts reactie op de aanval van Dworkin.

17