EKONOMİDE TEMEL

KAVRAMLAR
ÖĞRETİM GÖREVLİSİ
EDA ÖZOVACI
TEMEL KAVRAMLAR
• İhtiyaç: Gereksinim.
• Sonsuzdur
• İhtiyaçları tatmine yarayan araçlar ikame edebilir
• Bazı ihtiyaçlar tatmin edildikçe şiddeti azalır
• Bazı ihtiyacalar tatmin edildikçe şiddeti artar
• İhtiyaçlar şiddet bakımından farklılık gösterir
• Süreklilik gösterir
• Ahlaki boyutu yoktur
TEMEL KAVRAMLAR
İhtiyaçlar mal ve hizmet tüketerek karşılanır
• Mal: İnsan İhtiyaçlarını karşılayan fiziki varlıklara denir. Üç gruba ayrılır.

1.BEDEL 2.FİZİKİ BÜTÜNLÜK 3.KİM TARAFINDAN

Ekonomik Mal Dayanıklı Mal Tüketici Malı

Serbest Mal Dayanıksız Mal Üretici Malı

Ekmek

Ekonomik Mal, Dayanıksız Mal, Tüketici Malı

TEMEL KAVRAMLAR
• Hizmet: İnsan ihtiyaçlarını karşılayan fiziki olmayan varlıklardır.
Üretimi ve tüketimi ayna anda olan ve stoklanamayan şeydir.
• 1.Kişisel Hizmet: Bir hizmetten o anda yalnızca 1 kişi yararlanıyorsa o
hizmet kişisel hizmettir. (berber, operatör doktor, sigorta vb.)
• 2.Ticari Hizmet: Bir hizmetten o anda 1’den çok kişi yararlanıyorsa o
hizmet ticari hizmettir. ( ulaşım, bankacılık vb.)
 FAYDA

• İnsanların mal ve hizmet tüketerek elde ettiği şeye fayda denir.

Sonsuz İnsan İhtiyaçları

↓
Mal ve Hizmet → Fayda
↓
Üretim
• Üretim sonucu elde edilen mal ve hizmetlerin tüketimi fayda sağlamaktadır. O halde üretim sonucu elde
edilecek fayda çeşitlerinden bahsedelim:

• 1. Şekil Faydası: Ham maddelerin işlenerek insan ihtiyaçlarının karşılanabilir hale getirilmesidir.
• 2. Yer Faydası: Bir malın tüketicinin en çok ihtiyaç duyduğu yere götürülmesi demektir.
• 3. Zaman Faydası: Bir malın stoklanarak tüketiciye en çok ihtiyaç duyduğu an sunulmasıdır.
• 4. Mülkiyet Faydası: Bir mala sahip olunması nedeni ile o maldan sadece sahip olanların yararlanması
demektir.
TEMEL KAVRAMLAR
• İstek: Elde etme arzusu
• Tüketim: İnsanların ihtiyaç veya isteklerini karşılamak amacıyla mal ve
hizmetleri satın alıp kullanmaları.
• Üretim: Bireylerin sınırsız gereksinimlerini gidermeye yönelik kıt mal
ve hizmetlerin miktar ya da faydalarını arttırmayı ifade etmektedir.
 TEMEL KAVRAMLAR
• ÜRETİM KAYNAKLARI ( FAKTÖRLERİ) → kıtlık

1. Emek : Bir üretim sürecine katılan fiziksel ve zihinsel çabaların tümüne emek denir. Emeğin üretimden aldığı paya ücret
denir. ( + )

• 2. Sermaye : Sermaye ikiye ayrılır.

a) Fiziki Sermaye: Üretimde kullanılan her türlü alet ve araçtır.

b) Beşeri Sermaye: Emeğin bilgi birikimi ve tecrübesi demektir.

• Sermayenin üretimden aldığı paya faiz denir. ( + )

• 3. Toprak (Doğal Kaynak) : Doğada bulunan ve üretime katılan her şeydir. Toprağın üretimden aldığı paya rant denir. ( + )

• 4. Girişimci ( Müteşebbis ) : Diğer bütün üretim faktörlerini bir araya getirerek üretimin gerçekleşmesine katkı sağlayan
ve risk üstlenen kişidir. Üretimden aldığı paya kar/zarar denir. ( + ) veya ( - )
Bir Sosyal Bilim Olarak Ekonominin Başlangıcı

“Oikia” “Nomos” “Oikonomia”

Ev Kural Ev yönetimi

Sanayi Devrimi
Adam Smith
o Ekonominin kurucusu
o "Ulusların Zenginliği" kitabı
TEMEL KAVRAMLAR
• Ekonomi, insanların sınırsız tüketim isteklerinin sınırlı (kıt) kaynaklarla
en iyi nasıl tatmin edileceğini inceleyen bir sosyal bilim dalıdır.
• Sınırlı kaynaklar
• Tercihler
• Fırsat maliyetleri
• Ekonomi, insanların sonsuz olan gereksinimlerini karşılamak için gerekli
olan mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılan ve dünyada kıt olarak
bulunan emek, sermaye, doğal kaynaklar gibi üretim faktörlerinin, çeşitli
seçenekler arasında nasıl kullanılacağına ilişkin insan davranışlarını
inceleyen bir bilimdir.
TEMEL KAVRAMLAR
• Kıtlık Kanunu
• Gereksinimler ile gereksinimleri karşılayacak mal ve hizmetler
arasındaki dengesizlik sonucu ortaya çıkmaktadır.
• Kıt mal(ekonomik): bedeli ödenerek alınabilen mal
• Serbest mal: kum, ışık, hava
• Kıt olan üretim faktörlerinin kullanımı ile sınırsız insan ihtiyaçları karşılanırken tercih yapılması gerekmektedir.

• TERCİH
• ↓
• FIRSAT MALİYETİ ( ALTERNATİF MALİYET )

• Bir kararı uygularken vazgeçilen diğer en iyi ikinci karara fırsat maliyeti denir.

• 100 TL
• ↙ ↘
• Öğlen Yemeği Sinema
• 100 TL 100 TL

• Parasal Maliyet ≠ Fırsat Maliyeti

• Fırsat maliyeti kavramı karşımıza «üretim olanakları eğrisinde» karşımıza çıkar.

TEMEL KAVRAMLAR
Tüketim Kararlarında Alternatif Maliyet:
• Tüketicinin satın almaya karar verdiği mal ya da hizmetin alternatif
maliyet, o malı satın almak için ödediği parayla satın alabileceği halde
almaktan vaz geçmiş olduğu mal ya da hizmetlerdir.
Üretim Kararlarında Alternatif Maliyet:
• Üretilen her malın alternatif maliyeti söz konusu malın üretimine
katılan üretim faktörleriyle üretilmesi mümkün olduğu halde
üretilmemiş mal ya da hizmetlerdir.
TEMEL KAVRAMLAR
• Ekonomi: Sonsuz insan ihtiyaçları + kıtlık = En dar tanımı
• Para, Banka, Servet, Sermayenin İncelenmesi
• Ulusal ve Uluslararası ticaretin incelenmesi
• Tüketici ve üretici davranışlarının incelenmesi
• Gelirin elde edilme sürecinin incelenmesi

en geniş anlamda ekonominin tanımıdır diyebiliriz.

TEMEL KAVRAMLAR
• Ekonominin Özellikleri:
• Sosyal bir bilimdir. (insanı incelediği için sosyal bir bilimdir ve gözleme
dayanır.)
• İnsanların ekonomik davranışlarını inceler.
• Analitik bir bilimdir. (ortaya çıkan sorunlara birden çok çözüm ürettiği için)
• Malların, üretici ve tüketici arasındaki dağılımını inceler.
• Pozitif bir bilimdir.(gerçeklerden hareket eder ve ölçülebilir verilere
dayanarak yorum yapar.)
• Tarihsel bir bilimdir.
 İktisat bilimi hangi sorulara cevap arar?
• Ne üretilecek
• Nasıl üretilecek
• Kim için üretilecek

2. Piyasa Ekonomisi
1. Emir Kumanda Ekonomileri 3.Karma Ekonomik Sistem
( kapitalist sistem )
(merkezi planlı / sosyalist sistem)
Soruların cevabının devlet ile
Soruların cevabı üretici ve tüketici
Yukarıda verilen üç sorunun cevabını beraber özel sektöründe aradığı
Tarafından verilen bir fiyat çerçevesinde
devletin aradığı, üretim faktörlerinin mülkiyetinin
belirlendiği, üretim faktörlerinin tamamının
Üretim faktörlerinin tümünün kamu hem kamuda hem de özel sektör
özel mülkiyette olduğu kamu mülkiyetinin
mülkiyetinde de olduğu sistemlerdir.
olmadığı devletin sadece yasalar koyup
olduğu, bireysel mülkiyetin olmadığı
bunları uygulamakla sorumlu olduğu
ekonomilerdir.
ekonomilerdir.
( Küba, Çin gibi dünya ülkelerinin yaklaşık
( Bu sistemi uygulayan bir ülke yoktur. )
%5 inin uyguladığı sistemdir. )
TEMEL KAVRAMLAR
• Ekonomi Politikasının Temel Hedefleri
• Etkinlik
o İşsizlik sorunu
• Adil Gelir Dağılımı
• Büyüme
• İstikrar
o Üretim
o Fiyatlar (Enflasyon)
• İç ve Dış Borçlanmadan Kaçınmak
TEMEL KAVRAMLAR
• Ekonomi iki bölümde incelenir; Mikro ve Makro.
Mikro (Küçük) – Ben-bireysel
• Tüketici davranışlarını inceler.
• Üretici davranışlarını inceler.
• Piyasaların teker teker incelenmesidir.
• Nispi fiyat oluşumlarını inceler. (bir malın değerinin diğer bir mal
cinsinden değeridir.)
• Kaynak dağılımını inceler.
(kullanılan kaynakların üretici ve tüketici arasındaki dağılımı)
TEMEL KAVRAMLAR
Makro (Toplum) –Biz – Toplumsal
• İşsizlik
• Enflasyon
• Para
• Ekonomik büyüme (1 yıl )(üretim miktarındaki artış)
• Kaynakların kullanım seviyesi
TEMEL KAVRAMLAR
• Pozitif Ekonomi: Mevcut durumu ( gerçekleri ) inceler.
• Normatif Ekonomi: İktisatın değer yargısı içeren bölümüdür. Olanı
değil olması gerekeni araştırır.
 ÜRETİM
OLANAKLARI EĞRİSİ
ÖĞRETİM GÖREVLİSİ
EDA ÖZOVACI
 ÜRETİM OLANAKLARI EĞRİSİ
Üretim Olanakları Eğrisi:
• Bir toplumun mevcut kaynakları ile üretebileceği maksimum mal ve hizmet bileşimini gösteren
noktaların geometrik yeridir.
• Maksimum mal ve hizmet üretebilmek için ;
• Kaynaklar tam kullanılmalıdır.
• Etkin kullanılması gerekir.
Üretilebilecek maksimum ( en çok ) mal
+
Hizmet bileşimleri ( kombinasyonları )
=
Üretim Olanakları Eğrisi

İstihdam :
Bir toplumun mevcut kaynaklarının üretime sokulmasına denir. Mevcut kaynakların tam ve etkin
kullanılmasına tam istihdam denir.
Üretim olanakları eğrisi üzerindeki A, B, C, D, E ve F
noktalarında kaynaklar tam ve etkin kullanılmaktadır. Bu
duruma TAM İSTİHDAM denir.
G noktasında kaynaklar tam ve etkin kullanılmaz bu duruma
ise EKSİK İSTİHDAM denir.
H noktası ise kaynakların yetersiz olduğu noktadır. Şayet bu
noktada üretim yapılabilirse bu duruma AŞIRI İSTİHDAM
denir.
 D noktasından E’ye hareket eden bir toplum daha az X malı
daha fazla Y malı tüketmek istemektedir. Toplumun tercihleri
X malından Y malına doğru değişim göstermektedir.
Burada karşımıza Marjinal Dönüşüm Oranı ( MDO ) kavramı
çıkmaktadır.

İlave 3 birim Y malı üretmek için 8 birim X malından

vazgeçilmiştir. Burada fırsat maliyeti kavramı karşımıza
çıkmaktadır. Fırsat maliyeti kavramı sadece üretim olanakları
eğrisi üzerinde geçerlidir. K noktasından E’ye ve C’ye hareket
edildiğinde görülür ki fırsat maliyeti kavramı yoktur.

10-18 -8 3 birim Y malı üretmek için 8 birim X malından vazgeçilmiştir. (-) işareti burada
23- 20 3 vazgeçmeyi ifade etmektedir. Buradan MDO’nın her zaman negatif çıkacağı sonucuna
ulaşabiliriz. MDO açıklanırken her zaman mutlak değer içinde gösterilerek alınır.
• Eğer üretim imkanları eğrisinde bir noktanın eğimini bulmak istersek
o noktadan geçen bir teğet çizilmesi gerekir. MDO= Fırsat Maliyeti =
Eğim
 • FIRSAT MALİYETİ

• Fırsat maliyeti kavramını üç farklı şekilde incelemek gerekmektedir.

• Y malı 1 birim ↑ < X malı 5 birim ↓ bu durumda ARTAN FIRSAT MALİYETİ vardır.

• Y malı 1 birim ↑ > X malı 0,5 birim ↓ bu durumda AZALAN FIRSAT MALİYETİ vardır.

• Y malı her defasında 1 birim ↑ > X malı her defasında 2 birim ↓ bu durumda SABİT FIRSAT MALİYETİ vardır.
 ARTAN FIRSAT MALİYETİ: Negatif eğimlidir ve
orijine göre iç bükeydir. Örneğimizde bir
birim elbise üretmek için daha fazla otomobil
üretiminden vazgeçiliyorsa iki üretim arasında
artan fırsat maliyeti vardır.

MDO = = > 1

Örnekte görüldüğü gibi A noktasından E noktasına doğru gidildikçe Eğim, MDO ve Fırsat maliyeti artmaktadır.
 AZALAN FIRSAT MALİYETİ: Negatif eğimlidir ve orijine göre dış
bükeydir. Örneğimizde bir birim silah üretmek için daha az
buğday üretiminden vazgeçiliyorsa iki üretim arasında azalan
fırsat maliyeti vardır.

MDO = ∆B /∆S = Az/Çok < 1

Örnekte görüldüğü gibi A noktasından E noktasına doğru gidildikçe Eğim, MDO ve Fırsat maliyeti azalmaktadır.
 SABİT FIRSAT MALİYETİ: Negatif eğimlidir ve doğrusal üretim
imkanları eğrisi de denir. Örneğimizde bir birim silah üretmek
için sabit miktarda buğday üretiminden vazgeçiliyorsa iki üretim
arasında sabit fırsat maliyeti vardır.

MDO = ∆B /∆S = 1

Örnekte görüldüğü gibi A noktasından E noktasına doğru gidildikçe Eğim, MDO ve Fırsat maliyeti azalmaktadır.
 ÜRETİM İMKANLARI EĞRİSİNDE KAYMALAR

Üretim imkanları eğrisi tümüyle sağa kayma nedenleri ;

• Ekonomik büyüme sağlanmış olabilir.

• Üretim faktörlerindeki miktar artışı olabilir.
• Üretim faktörlerinin verimliliğinde artış olmuş olabilir.
• Teknolojik ilerleme olmuş olabilir.

Toplumun üretim miktarının arttığı anlaşılmaktadır.

 Üretim imkanları eğrisi tümüyle sola kayma nedenleri ;

• Ekonomik küçülme sağlanmış olabilir.

• Üretim faktörlerindeki miktar azalışı olabilir.
• Üretim faktörlerinin verimliliğinde azalma olmuş olabilir.
• Teknolojik bir gerileme olabilir.

Toplum daha az mal üretecek ve ekonomik bir daralma olacaktır. Toplumun refah seviyesi düşecektir.
 Üretim imkanları eğrisi ülkeler için bilgi verebilir mi?

Az gelişmiş ülke Gelişmiş ülke

Az gelişmiş ülke için Y malı , gelişmiş ülke için B malı sermaye malı; Az gelişmiş ülke için X malı , gelişmiş ülke için A
malı tarımsal mal olsun. Bir ülkenin gelişmişlik seviyesini sermaye malları üretimine bakarak anlarız. O halde üretim
imkanları eğrisi ekonominin istihdam durumu hakkında da bilgi vermektedir.
 Toplum hangi noktada üretim yaparsa ekonomik büyüme en fazla
olur?

Üretim imkanları eğrisi üzerindeki F,B,C,D,G noktalarında kaynaklar tam ve etkin kullanıldığı taktirde zaten yapılabilecek
üretim seviyeleridir. A noktasında üretim atıl kalmaktadır. O halde ekonomik büyümenin sağlanabilmesi için E noktasında
üretim yapılmalıdır.
TOPLAM VE MARJİNAL
FAYDA
ÖĞRETİM GÖREVLİSİ
EDA ÖZOVACI
 TÜKETİCİ TEORİSİ

Talep eğrisinin nasıl ortaya çıktığını ve fayda kavramını ele alacağız.

İktisat: sonsuz insan ihtiyaçları + kıtlık

↓
Mal ve hizmetler → Fayda

FAYDA

KARDİNAL FAYDA ANALİZİ (Klasik İktisat) ORDİNAL FAYDA ANALİZİ ( Modern İktisat)
(GOSSEN, JEUONS, WALRAS) (ANOTELLİ, FİSHER, EDGEWORTH,PARETO)

• Fayda ölçülebilir. Fayda ölçülemez.

• Fayda objektif bir kavramdır. Fayda subjektiftir.
• Fayda ölçüm birimine UTİL denir. Fayda sıralanabilir.
• İnsanların zevk ve tercihleri aynıdır derler. İnsanların zevk ve tercihleri farklıdır.

( SAYISALCI FAYDACILAR) ( SIRASALCI FAYDACILAR )

İki yaklaşımında çıkış noktası Homoeconomicus İnsan teriminden gelmektedir.

 HOMOEKONOMICUS İNSANIN ÖZELLİKLERİ

• Tam bilgiye sahiptir.

• Kararları arasında seçicidir.
• Kararlarında tutarlılık vardır.
• Doyumsuzdur. ( Çoğu aza tercih eder. )
 KARDİNAL FAYDA ANALİZİ

İki tip fayda kavramından bahsederler;

1. TOPLAM FAYDA ( TU ) →

1 mal için TU = MU1+MU2+…+Mun

1’den çok mal TU = TUelma + TUarmut →

2. MARJİNAL FAYDA ( MU ) →

İlave bir birim mal tüketilmesi sonucunda toplam faydada ortaya çıkan değişime denir.

MU = = = TU eğimi = TU’
 Bir lokantaya gidip yemek yediğimizi düşünelim

Q TU MU

0 0 0
1 30 30
2 50 20
3 50 0
4 40 -10
↓ ↘
TU’daki artış azalarak Azalan marjinal fayda ilkesi ( I.Gossen Yasası )
olur
 Q TU MU

0 0 0
1 30 30
2 50 20
3 50 0
4 40 -10

• TU en yüksek olduğu nokta doyum noktasıdır. TU Max olur.

• TU max olduğu noktada MU= 0 olur

• TU azalırken , MU (-) olur.

• TU artarken, MU azalır ancak (+) dir.

• Tüketilen ilk malın tüketiminde TU=MU dir.

 TÜKETİCİ DENGESİ (Fayda Maksimizasyonu)

Tüketici her bir mala harcadığı paranın son lirasının MU’sını eşitlediğinde maksimum fayda elde etmiş olur.

Paranın MU’sı = = SABİT

X malı Y malı Z malı

= =

Tüketici bu eşitliği sağladığında kardinal fayda yaklaşımına göre tüketici dengesi gerçekleşir. ( II.Gossen Yasası) / ( Eş
Marjinal Fayda İlkesi )

TÜKETİCİ DENGE KOŞULUNUN VARSAYIMLARI

• Tüketici tükettiği malın MU’sını bilir.

• Malların fiyatları sabittir.
• Tüketici geliri sabittir.
Tüketicinin iki mal tükettiğini varsayalım;

MUx MUy

30 30

20 20

0 1 2 Qx Qy
0 1 2

Mux Muy

Q TU MU
> olduğu bir durumda denge nasıl sağlanır. 0 0 0
1 30 30
2 50 20
 1. Tüketici ya X malı tüketimini arttırıp veya
2. Y malı tüketim miktarını azaltarak dengeye gelebilir.

Ancak, Homoeconomicus insan varsayımı gereği bir insan doyumsuzluk ilkesi gereği tüketim miktarını arttırıp dengeye
gelmek isteyecektir. Bu durumda ikinci seçenek ortadan kalkar.

Tek mal tüketen tüketicinin denge koşulu ise;

= → = . değeri sabit olacağından son durum

= şeklinde olacaktır.
 → x malı tüketim miktarı ↑
→ x malı tüketim miktarı ↓

TALEP VARSAYIMI

P↑ Q↓
→ Talep Fonksiyonu
MUx = Px P↓ Q ↑

Px =MUx

MU1

MU2 P1

P2
0 Q1 Q2 Qx
0 Q1 Q2 Qx
MUx = Talep Doğrusu
d = Talep Doğrusu
Ferdi Talep Eğrisi: Tüm tüketicilerin belirli bir dönemde satın almak istedikleri ve satın alma
gücüne sahip oldukları mal miktarına, piyasa talebi; bir malın piyasa talebini o malın fiyatı ile
ilişkilendiren eğriye de piyasa talep eğrisi denir.

FERDİ TALEP FONKSİYONU: Bireyin-tüketicinin belirli bir dönemde satın almak istediği ve satın alma
gücüne sahip olduğu mal miktarını etkileyen çok sayıda unsur vardır. Bunlar; malın fiyatı (price, P), parasal
gelir (money income, M), ikame ve tamamlayıcı malların fiyatları ve beklentilerdir.
Tüketicinin Fiyatı düşen herhangi bir maldan satın aldığı miktarı artırması yani talep kanunu 2 etki ile açıklanır.
1. Gelir etkisi: Malın fiyatındaki düşüş sonucu tüketicinin gerçek (reel) gelirindeki artış (Satın alma gücündeki
artış) nedeni ile her maldan ve bu arada fiyatı düşen maldan daha fazla satın almak istemesidir.
2. İkame Etkisi: Fiyatı düşen malın öteki mallara oranla daha ucuz hale gelmesi sonucu, tüketicin bu maldan
daha çok satın almaya yönelmesine denir.
 Kardinal fayda analizinde her marjinal fayda grafiği bir talep doğrusu grafiğidir.

Soru : Bir malın fiyatını TU mu, yoksa MU mu belirler?

Talep eğrisinin negatif olmasının nedenleri; ( Azalan marjinal fayda ilkesi )

SU ELMAS
D.N D.N

MUs
MUe

Qe
Qs
Elmas – Su Paradoksu ( A.Smith ) : A.Marshall çözmüştür. Bu paradoks şu şekilde çözüme kavuşturulmuştur.

Bir mal ne kadar bol ise marjinal faydası az ve fiyatı ucuz, bir mal ne kadar kıt ise marjinal faydası o kadar yüksek
ve pahalı olacaktır.
ORDİNAL FAYDA YAKLAŞIMI
Farksızlık (Kayıtsızlık) Eğrisi

ÖĞRETİM GÖREVLİSİ
EDA ÖZOVACI
 ORDİNAL FAYDA YAKLAŞIMI

Ordinal fayda yaklaşımının varsayımları nelerdi?

Tüketicinin talep doğrusunu elde etmeye çalışmışlardır ve aşağıdaki özelliklere göre hareket etmişlerdir.

1. Tercihlerin Bütünlüğü ( Tamlık )

2. Tercihlerin Geçişliliği
3. Tercihlerin Dışbükeyliği
4. Tercihlerin Sürekliliği
5. Tercihlerin Tutarlılığı
6. Tercihlerin Doyumsuzluğu

Ordinal faydacılar teorilerini açıklarken

7. Farksızlık eğrileri
8. Bütçe doğrusundan yararlanırlar.
 Farksızlık Eğrilerinin Tanımı:

Farksızlık eğrileri, belirli bir zaman içinde iki mala farklı bileşimlerde sahip olan
tüketicinin eriştiği belirli (sabit) bir tatmin düzeyini gösteren fayda fonksiyonunu ifade eder.
Öncelikle farksızlık çizelgesini çizerek farksızlık eğrileri oluşturulacaktır.
Farksızlık Eğrilerinin Özellikleri

1. Farksızlık Eğrileri Birbirlerini Kesmezler: Eğer şekildeki

gibi kesseydi tüketicin:
- Uı farksızlık eğrisi üzerindeki K ile M noktaları tatmin
yönünden bir fark yoktur. Benzer şekilde aynı tüketici için,
- U2 farksızlık eğrisi üzerindeki L ile M arasında tatmin
yönünden bir fark yoktur.
Geçişlilik varsayımına göre; tüketici için,
- Kile M bileşimleri arasında tatmin yönünden bir fark yoksa
- L ile M bileşimleri arasında tatmin yönünden bir fark yoksa
- K ile L arasında fark olmaması gerekir. Dolayısyla Kile L
bileşimleri aynı farksızlık eğrisi üzerinde bulunmamaları
gerekir. O halde U1 ve U2 farksızlık eğrileri birbirleri ile
kesişemezler ancak çakışabilirler.
2. Farksızlık Eğrileri Sol Yukarıdan Sağ Aşağıya Doğru İnerler
3- Farksızlık eğrileri orijine dış bükeydir
Kayıtsızlık (farksızlık) eğrilerinin Özellikleri

• Kayıtsızlık eğrilerinin her noktasında toplam fayda

seviyesi aynıdır
• Orijinden uzaklaştıkça daha yüksek fayda düzeyini
gösterirler
• Kayıtsızlık eğrileri birbirlerini kesmezler

• Kayıtsızlık eğrileri negatif eğilimlidirler

• Kayıtsızlık eğrileri orijine göre dış bükeydirler

Bir kayıtsızlık eğrisinin oluşumu

armut elma nokta

30 6 a
24 7 b
20 8 c
14 10 d
10 13 e
8 15 f
6 20 g

Fatma’nın aynı ölçüde sevdiği elma-armut

bileşimi 10 armut ve 13 elmadır.
 Bir kayıtsızlık eğrisinin oluşumu
30 a
28
armut elma nokta
26
30 6 a
24
24 7 b
22 20 8 c
20 14 10 d
18 10 13 e
Armut

8 15 f
16 g
6 20
14
12
10
8
6
4
2
0
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22
Elma
 30 a
28
26 armut elma nokta
b 30 6 a
24
24 7 b
22 c
20 8
20 14 10 d
18 10 13 e
Armut

8 15 f
16
6 20 g
14
12
10
8
6
4
2
0
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22
Elma
 30 a
28
26 armut elma nokta
b 30 6 a
24
24 7 b
22 c
20 8
20 c d
14 10
18 10 13 e
Armut

8 15 f
16
d 6 20 g
14
12
e
10
f
8
6
g
4
2
0
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22
Elma
 Marjinal İkame Oranı

Tüketicinin, belirli bir fayda düzeyini koruyabilmek amacıyla tüketimi azalan

maldan doğan fayda kaybını telafi edebilmek için öteki mal ve tüketimini
arttırmasına, iktisatta ikame adı verilir.

Tüketicinin kayıtsızlık eğrisi üzerinde hareket ederken tatmin düzeyini sabit

tutması için bir maldan daha fazla miktarda tüketince diğerinden vazgeçmek
zorunda olduğu miktarlar arasındaki orandır.

MRS = ∆Y / ∆X
 Marjinal ikame oranının türetilmesi (MRS)
30 a

26 b

20
Y malı birimi

10

0
0 67 10 20
X malı birimi
 30 a
DY = 4 MRS = 4
26 b

DX = 1
20
Y malı birimi

10

0
0 67 10 20
X malı birimi
 30 a A
MRS = 4
∆Y = 4 ∆Y
26 b
S’ B’
∆X = 1
K ∆X
20
Y malı birimi

MRS = 1
10
c
∆Y = 1 d
9
∆X = 1

0
0 67 10 13 14 20
X malı birimi
 Azalan Marjinal İkame Oranı

Y
Marjinal ikame oranının azalacağını yani
kayıtsızlık eğrisi üzerinde hareket
ederken vazgeçilen mal karşılığında
A diğer maldan daha fazla tüketilmesi
gerektiğini ifade eder

B
C
D
E
F
k

O X
Kayıtsızlık paftası: Birbirini izleyen ve
orijinden uzaklaştıkça her biri daha yüksek
fayda düzeyini gösteren kayıtsızlık eğrilerinin
oluşturduğu bütün.
 30 Kayıtsızlık paftası

20
Y malı birimi

10

0 I1
0 10 20
X malı birimi
 30 Kayıtsızlık paftası

20
Y malı birimi

10

I2
0 I1
0 10 20
X malı birimi
 30
Kayıtsızlık paftası

20
Y malı birimi

10

I3
I2
0 I1
0 10 20
X malı birimi
 30 Kayıtsızlık paftası

20
Y malı birimi

10

I4
I3
I2
0 I1
0 10 20
X malı birimi
 30 Kayıtsızlık paftası

20
Y malı birimi

10

I5
I4
I3
I2
0 I1
0 10 20
X malı birimi
 30
İki kayıtsızlık eğrisinin kesişmesinin
olanaksızlığı

20
Y malı birimi

a
10

I1
0
0 10 20
X malı birimi
 30
İki kayıtsızlık eğrisinin kesişmesinin
olanaksızlığı

20
Y malı birimi

10

b I2

I1
0
0 10 20
X malı birimi
 30
İki kayıtsızlık eğrisinin kesişmesinin
olanaksızlığı

20
Y malı birimi

a
10
c

b I2

I1
0
0 10 20
X malı birimi
 ORDİNAL
FAYDAYAKLAŞIMI
Bütçe Doğrusu
ÖĞRETİM GÖREVLİSİ
EDA ÖZOVACI
• Tüketici kayıtsızlık paftası üzerinde kendisine en yüksek tatmini
sağlayacak bileşimi seçerken bütçe kısıtı ile karşı karşıyadır.
• Bütçe kısıtı tüketicinin satın alabileceği mal miktarının fiyatları ve
tüketicinin parasal bütçesi ile sınırlı olmasını ifade eder.
• Verisel parasal bütçesi ve veri piyasa fiyatları ile tüketicinin çeşitli
mallardan satın alabileceği miktarları belirleyen bütçe kısıtı bütçe
doğrusu ile ifade edilir.
• Bütçe Doğrusu: belirli bir bütçe ile tüketicin , sadece iki mal satın
alması halinde, veri piyasa fiyatları ile her iki maldan satın
alabileceği bileşimlerin (mal seperlerinin) geometrik yeridir.
Bütçe doğrusunu oluşturmak için;

• Tüketicinin parasal bütçesi M (aylık yada haftalık

bütçesinden söz konusu malları almak için ayırdığı para
Money)
• Satın alacağı mallardan A’nın fiyatı Pa
• Satın alacağı mallardan B’nin fiyatı Pb
Tüketici parasal bütçesindeki tüm parasını sadece A malı almak
için harcasaydı, satın alabileceği miktar M/Pa kadar olacak tam
tersi Tüketici parasal bütçesindeki tüm parasını sadece B malı
almak için harcasaydı, satın alabileceği miktar M/Pb kadar
olacak.

Yatay ekseninde A malından dikey ekseninde B malından satın

alınan miktarların yer aldığı bir diyagramda M/Pa ve M/Pb
değerleri işaretlenerek A ve B noktaları elde edilir.

Bu noktalar birleştirildiğinde elde edilen BA doğrusu, tüketicin

veri piyasa fiyatları ve veri bir bütçe (M) ile A ve B mallarından
ne miktarlarda alabileceğini gösteren bütçe doğrusudur.

K noktasında tüketici tüm bütçe olanaklarını harcamamıştır.

L noktasındaki bileşimi tüketici bütçe olanakları ile alması
mümkün değildir.
Tüketicin söz konusu iki malı satın almak için aldığı para (bütçe)
sabitken, satın aldığı mallardan birinin fiyatının değişmesi
halinde, bütçe doğrusunun eğimi değişecektir.

Tüketicinin geliri (M) ve B malının fiyatı sabitken A malının

fiyatının değiştiğini ve Pa1 iken Pa2’ye düşerse, B malı fiyatı
değişmediğinden satın alınan B mali sabit kalırken , tüketicinin
A malından daha çok alması mümkün olacaktır.
Satın aldığı malların fiyatı sabit olan bir tüketicin gelirinin
(harcamalar bütçesinin) değişmesi halinde bütçe doğrusu gelir
değişikliğinde önceki bütçe doğrusuna paralel bir şekilde kayar
(fiyatlar değişmediğinden, fiyatlar oranına eşit olan bütçe
doğrularının eğimleri değişmediğinden). Tüketici geliri artarsa
(M2’den M3’e yükselirse) bütçe doğrusu sağa, azalırsa (M2’den
M1’e düşerse) sola kaymaktadır.
Tüketici bütçe doğrusu üzerindeki mal bileşimlerinden herhangi birine
karar verebilecektir. Dengeye gelebilmesi için ise, alternatif bileşimlerden
kendisine en yüksek toplam faydayı sağlayanı seçmesi gerekir.
Bunun hangi nokta olduğunu saptayabilmek için, tüketicinin kayıtsızlık
paftası (farksızlık haritası) ile bütçe doğrusu tek diyagramda birleştirmek
gerekir. T
Tüketici bütçe doğrusunun kendisine sağladığı satın alma olanakları ile en
yüksek tatmini sağlayan farksızlık eğrisine erişmeye çalışmaktadır. Bunun
için K, L, E, F ve G benzeri binlerce bileşimden kendisine en yüksek
faydayı sağlayanı seçer.
K bileşimini seçerse U1 farksızlık eğrisinin, L bileşimini seçerse U2
farksızlık eğrisinin tatmin düzeyine ulaşır. U2 tatmin düzeyi U1 den daha
fazladır.
Bütçe doğrusu üzerinde sol yukarıdan sağ aşağıya doğru kaydıkça her
bileşim tüketiciye bir öncekinden daha yüksek tatmin sağlamaktadır.
E bileşimde U3 en yüksek tatmin düzeyine ulaştıktan sonra aşağıya doğru
kayarak daha az tatmin düzeylerine erişir.
Tüketici E noktasında dengeye gelir. Tüketici Dengesi E noktasıdır.
Tüketicinin satın aldığı mallardan birinin fiyatı değiştiği zaman
yeni fiyatlar düzeyinde kendisine maksimum faydayı sağlayan
denge noktalarına (E1, E2, E3.. vb) erişmektedir. Bu denge
noktaları birleştiğinde, fiyat tüketim eğrisi elde edilir.
Fiyat tüketim eğrisi tüketicinin satın aldığı mallardan birinin
fiyatının sürekli değişmesi halinde tüketiciye en yüksek tatmini
sağlayan farklı mal bileşimlerinin geometrik yeridir.
Tüketici Pa1, Pa2 ve Pa3 fiyatlarından sırası ile
q1, q2 ve q3 (q1=a1, q2=a2 ve q3= a3) kadar A
malı satın aldığına göre bu fiyat bileşimlerini
gösteren K, L ve M noktaları birleştirildiğinde A
malının fiyatı dışındaki faktörler sabitken
(ceteris paribus) tüketicinin çeşitli fiyatlardan
satın almak istediği miktarları veren ferdi talep
eğrisi elde edilmektedir.
Tüketicinin Fiyatı düşen herhangi bir maldan satın aldığı miktarı artırması yani talep
kanunu 2 etki ile açıklanır.
1. Gelir etkisi: Malın fiyatındaki düşüş sonucu tüketicinin gerçek (reel) gelirindeki
artış (Satın alma gücündeki artış) nedeni ile her maldan ve bu arada fiyatı düşen
maldan daha fazla satın almak istemesidir.
2. İkame Etkisi: Fiyatı düşen malın öteki mallara oranla daha ucuz hale gelmesi
sonucu, tüketicin bu maldan daha çok satın almaya yönelmesine denir.