ShBA dhe modeli i saj predominues…

{ punoi: Sabrina Begaj }

Si arriten Shtetet e
Bashkuara te Amerikes te
jene modeli me i fuqishem
ekonomik dhe politik?

VAZHDO
 xDSL
Permbajtja

 Permbajtja

 Hyrje
 Veshtrim i Pergjithshem
 Sistemi shteteror Amerikan
n Presidenti
n Sistemi 2 partiak
 Sektori i trete
 Konkluzioni
 xDSL
Permbajtja

 Permbajtja

 Hyrje
 Veshtrim i Pergjithshem
 Sistemi shteteror amerikan
n Presidenti
n Sistemi 2 partiak
 Sektori i trete
 Konkluzioni
 xDSL
Hyrja
 Prezantimi
 ShBA eshte nje shkurtim per Shtetet e Bashkuara te Amerikes ose
ndryshe njohur si United States of America.
 Themelimi i saj ishte ne 4 korrik 1776 ku u nenshkrua dhe deklarata
e pavaresise
n Kushtetuta e ShBA-ve u perpilua nga kuvendi i Filadelfias ne 17 shtator 1787
dhe sot e kesaj dite eshte ne fuqi.
n Karta e te Drejtave, e perbere nga 10 amendamentet e para kushtetuese, e
krijuar si garanci per lirite themelore te individit, u ratifikua ne vitin 1791.
 xDSL
 Prezantimi Hyrja

 Më 1507, hartografi gjerman Martin

Waldseemüller punoi hartën e botës dhe
përdori emrin Amerikë (‘’America’’) për
hemisferën perëndimore në nderim të
eksploruesit dhe hartografit italian Ameriko
Vespuci.

 Kolonitë e mëparshme britanike e përdorën për

herë të parë emrin modern të vendit në
Deklaratën e Pavarësisë, duke shpallur
“njëzëri pavarësinë e trembëdhjetë Shteteve të
bashkuara të Amerikës” dhe emri i sotshëm u
finalizua më 15 nëntor 1777, kur Kongresi i
Dytë Kontinental nxori Nenet e Konfederatës.
 xDSL
Permbajtja

 Permbajtja

 Hyrja
 Veshtrim i Pergjithshem
 Sistemi shteteror amerikan
n Presidenti
n Sistemi 2 partiak
 Sektori i trete
 Konkluzione
 xDSL
Veshtrim I Pergjithshem
 Veshtrim i pergjithshem mbi shtetin Amerikan

 ShBA-te jane nje republike federative kushtetuese e perbere prej 50

shtetesh.
 Qeveria e ShBA-ve ka 3 dege kryesore te pavarura ku asnjera prej
tyre nuk ka me shume fuqi se tjetra. Secila dege ka nje efekt tek
tjetra. Qellimi i krijimit te tyre ishte garantimi i plote i te drejtave
te qytetareve amerikane.
n Dega e pare eshte « Legjislative » e cila krijon ligjin. Me kete pjese merret
Kongresi.
n Dega e dyte eshte « Ekzekutive » e cila ekzekuton ligjin. Kjo pjese perfshin
Presidentin.
n Dega e trete eshte « Gjyqesore » e cila e interpreton ligjin. Gjykata me e
fuqishme eshte ajo SUPREME, ose ndryshe e quajtur Supreme Court dhe ne
baze te saj funksionojne te gjitha gjykatat e tjera ne shkalle me te ulet.
 xDSL
Veshtrim I Pergjithshem
 Flamuri i Shteteve te Bashkuara.

 E para gje qe te bie ne sy ne momentin e veshtrimit te flamurit te

ShBA-se, jane 50 yjet. Yjet qendrojne per 50 shtetet. Cdo shtet
perfaqesohet nga nje yll.

 Pjesa tjeter e flamurit eshte me vija te kuqe dhe te bardha.

Faktikisht jane 13 vija te cilat perkojne me 13 kolonite e para te
cilat shpallen pavaresine e vendit.
 xDSL
Veshtrim I Pergjithshem
 Gjeografia e ShBA-se

 Hapësira e përgjithshme tokësore e SHBA-së kontinentale (pjesa ku

shtetet kufizohen drejtpërsëdrejti me njeri tjetrin) është afro 768
milion hektarë. Hawait, që përfshijne një arkipelag në Paqësorin
qendror, në jugperëndim të Amerikës Veriore, kane 1,6 milion
hektarë. Pas Kanadase dhe Rusise, Shtetet e Bashkuara janë vendi i
tretë ose i katërt më i madh për nga sipërfaqja e përgjithshme, duke
u renditur para ose pas Kinës. Renditja varet nga mosmarrëveshja
territoriale mes Kinës dhe Indisë dhe mënyra e llogaritjes së
sipërfaqes së SHBA-së: “CIA World Factbook” jep 9,826,630
km², statistikat e Kombeve të Bashkuara tregojnë 9.629.091
km², ndërsa Enciklopedia Britanike 9.522.055 km². Duke përfshirë
vetëm sipërfaqen tokësore, Shtetet e Bashkuara janë të tretat në
madhësi, menjëherë pas Rusisë dhe Kines dhe pak para Kanadasë.
 xDSL
Veshtrim I Pergjithshem
(Harta e 50 shteteve)
 xDSL
Veshtrim I Pergjithshem
 Veshtrim i pergjithshem mbi shtetin Amerikan

 ShBA-te jane importuesi me i madh i produkteve dhe eksportuesi i

trete ne planet.
 Ekonomia e ShBA-ve eshte me e madhja ne bote me nje prodhim te
brendshem bruto (GDP) prej me shume se 14.3 trilion dollaresh.
n Shtetet e Bashkuara te Amerikes kane ekonomi te perzier kapitaliste qe
mbeshtetet ne burimet natyrore, infrastrukturen e mirezhvilluar dhe
prodhueshmerine e larte.
n Duhet nenvizuar se borxhi kombetar eshte mbi 11.383 trilion dollare dhe eshte
ne rritje pasi ekonomia amerikane eshte ne recesion qe nga viti 2007.
n Sektori privat vleresohet te kete rreth 55.3% te ekonomise ndersa
veprimtarite e qeverise federale 24.1%.
n Pjesa e mbetur prej 20.6% eshte veprimtaria qeverive shteterore dhe vendore.
Veshtrim I Pergjithshem (Simbolet
xDSL
kryesore te ShBA-ve)
 xDSL
Permbajtja

 Permbajtja

 Hyrje
 Veshtrim i Pergjithshem
 Sistemi shteteror amerikan
n Presidenti
n Sistemi 2 partiak
 Sektori i trete
 Konkluzioni
 xDSL
Sistemi shteteror amerikan
 Presidenti

 Presidenti ne Amerike eshte ne krye te shtetit, pasi atje nuk ka

kryeminister apo ministra. Modeli politik i ShBA eshte ndryshe nga
sistemet e tjera ne pjesen tjeter te botes. Presidenti zgjedh vete nje grup
njerezish te besuar dhe me integritet te cilet trajtohen si ministrat ne
qeverine tone. Vete Presidenti nuk ka te drejte te marre pjese ne Kongres
dhe nuk ka fuqi teper te madhe per te vepruar sipas deshires se tij.
Projektligjet e tij duhet te kalojne ne te dy dhomat e Kongresit. Fuqia me
e madhe ose pushteti i nje presidenti eshte ne momentin qe ai ka marre
nje numer vertet te konsiderueshem votash, cka sjell aprovim te te gjithe
projektligjeve te tij ne Kongres.

 Megjithate presidenti nuk eshte i parrezueshem. Vetem gjykata ka te drejte te pushoje

nga puna nje president. Deri me sot nuk ka ndodhur. Rasti i vetem ne te cilin mund te
ndodhte ishte Nixoni, por dhe ai arriti te shpetonte nga rrezimi pasi ishte presidenti i
pare i cili dha doreheqjen. (skandali wotergate)
 xDSL

Sistemi shteteror amerikan

(44 presidentet e ‘Historise se ShBA-se’)

 Presidentet Presidentet me te famshem te
1. Abraham Lincoln reformimit te shtetit Amerikan
shpëtoi Unionin gjatë 2. Franklin D. Roosevelt është i vetmi Kryetar i
Luftës Civile Amerikane. ShBA-ve që ishte Kryetar më shumë se 8 vjet
Lidershipi i tij gjatë dhe njëri nga presidentët me ndikimin më të
luftës ishte që kombi madh në historinë e Shteteve të Bashkuara. Në
nuk mund të ndahej në postin e presidentit Roosevelt ndoqi një kurs të
dysh. Ai arriti ta mbajë ri cili ndihmoj qe shteti amerikan të dilte nga
Amerikën të bashkuar. kriza ekonomike botërore e viteve 1929-33, e
Po ashtu Abraham cilësuar edhe si “Depresioni i Madh”. Roosevelt
Lincoln miratoi edhe se bashku me Churchill themeluan Kartën e
ligjin kundër skllavërisë. Atlantikut e cila parashikonte vendosjen e
Ai cilësohet si presidenti demokracisë ne Evrope pas zhdukjes se
më i shquar që ka pasur fashizmit. Me 7 dhjetor 1941 SHBA hyri në
ndonjëherë Amerika. Ai Luftën e Dytë Botërore pasi Japonia sulmoi
u vra në një atentat bazën amerikane të Përl Harberit. Hyrja në
nga një person që ishte luftë e SHBA-së bëri që lufta të fitohej nga
pro skllavërisë. forcat demokratike. Pas luftës, më 1945
Roosevelt zgjidhet sërish me shumicë votash
President, por ai nuk arriti ta përfundonte këtë
mandat pasi vdes nga një krize në zemër.
xDSL
3. George Washington cilësohet si babai
i Amerikës, pasi ai është Presidenti i
parë i Shteteve të Bashkuara. Ai vuri
edhe precedentin e pa shkruar që u
ndoq nga të gjithë presidentët më pas.
Ai nuk pranoi të qëndronte më shumë
se dy mandate si President, edhe pse ai
ishte aq popullor sa mund të merrte një
mandat të tretë. Për shkak të situatës
vetëm Franklin Roosevelt e theu këtë
precedent. Pas vdekjes së Franklin
Roosevelt, në Kushtetutë u shtua neni
që një President mund të zgjidhet deri
në dy mandate, jo më shumë. Por
George Washington ishte edhe
kryekomandanti i ushtrisë amerikane në
luftë kundër Britanisë, luftë nga e cila
lindi pavarësia e SHBA
 xDSL
 Partite kryesore ne ShBA Sistemi 2 partiak
E përbashkëta e këtyre dy partive është pranimi i rendit
ekzistues kushtetues dhe njohja e vlerave të
Qe prej 200 vjetësh, zgjedhjet
demokracisë qytetare liberale. Qëndrimet e tyre janë
organizohen sipas parimit të
zakonisht konservatore, kështu që prej tyre nuk mund
shumicës, pra i zgjedhur
të lindin pothuajse fare nxitje revolucionare për
trajtohet kandidati i cilli në
ndryshime në shoqëri. Kandidati i paraqitur për
zonën e tij elektorale ka fituar
zgjedhje, për shkak të pjesëmarrjes përgjithësisht të
shumicën e votave. Shanse për
vogël në zgjedhje (rreth 50 %), është i detyruar të
t'u zgjedhur kanë vetëm
kërkojë sa më shumë përkrahje edhe jashtë
kandidatët e partive të
organizatave partiake lokale, p.sh. përkrahjen
mëdha. Për këtë shkak, jetën
e grupeve të rëndësishme të interesave, lidhjeve,
politike në SHBA, që nga fillimi e
shoqatave të ndryshme (edhe të natyrës etnike), si dhe
kanë përcaktuar dy parti
të bëjë për vete zgjedhësit individualë të
kryesore. Kjo shpjegon
painformuar. Në këtë drejtim ka shpesh edhe
stabilitetin e madh të shtetit që
korrupsion dhe manipulime të ndryshme. E gjithë kjo
nga themelimi i tij.
bën që kandidati i zgjedhur të ndihet më tepër i
obliguar ndaj zgjedhësve të tij lokalë dhe të ndjekë më
tepër interesat e tyre se sa të partisë së tij.

Duke u shprehur me kujdes mund të thuhet se Partia Demokratike është

më tepër parti e të varfërve, e minoriteteve, arsye për të
cilën angazhohet shpesh për kërkesa sociale. Votuesit e saj gjenden në
mesin e të varfërve të shteteve jugore dhe të qyteteve të mëdha me
punëtorë dhe popullatë zezake. Partia Republikane përfaqëson më tepër
interesat e ekonomisë, angazhohet më tepër për lojën e lirë të forcave
dhe më pak për zgjerimin e shtetit social. Votuesit e republikanëve vijnë
kryesisht nga shtresat e mesme, të bardha, protestante të rrethinave.
 xDSL
 Presidentet me te famshem nga te 2 partite

Republikanet Demokratet
 xDSL
Permbajtja

 Permbajtja

 Hyrje
 Veshtrim i Pergjithshem
 Sistemi shteteror amerikan
n Presidenti
n Sistemi 2 partiak
 Sektori i trete
 Konkluzioni
 xDSL
Sektori i sherbimeve
 Ekonomia
 Më 2005, 155 milion njerëz ishin të punësuar me pagesë, prej të cilëve 80 % në marrëdhënie
të plotë pune.

 Shumica, 79 %, ishin të punësuar në sektorin e shërbimeve. Me rreth 15,5 milion njerëz,
shëndetësia dhe asistenca sociale janë fusha kryesore e punësimit.

 Afro 12% e punëtorëve janë anëtare sindikatash, për dallim nga 30% në Evropën
Perëndimore. Banka Botërore i renditShtetet e Bashkuara të parat përkah lehtësise se
punëdhënies dhe pushimit të punëtorëve.

  Mes 1973 dhe 2003, puna vjetore për mesataren kombëtare u rrit për 199 orë. Pjesërisht si
rrjedhojë, Shtetet e Bashkuara gëzojnë prodhueshmërine më të lartë të punëtorëve në botë.

 Megjithatë, nuk udhëheq më në prodhueshmëri në orë sikurse ishte rasti prej viteve 1950
deri në të 1990-at e hershme; punëtorët në Norvegji, Francë dhe Luksemburg tani janë më
produktiv brenda orës. 

 Krahasuar me Evropën, tatimi në të hyra për korporata dhe mbi pronën janë zakonisht më
 xDSL
Sektori i sherbimeve
 Arsimi
 Arsimi publik amerikan mirëmbahet nga qeveritë shtetërore dhe vendore, rregulluar nga
Departamenti Amerikan i Arsimit përmes kufizimeve në grante federale.

 Fëmijët janë të obliguar në shumicën e shteteve të vijojnë mësimet nga mosha gjashtë ose
shtatë vjeç (në përgjithësi, duke filluar me sistemin parashkollor ose klasën e parë) deri sa të
mbushin tetëmbëdhjetë vjet (zakonisht deri në mbarim të klasës së dymbëdhjetë, shkollës së
mesme); disa shtete i lejojnë fëmijët ta lënë shkollën në moshën gjashtëmbëdhjetë ose
shtatëmbëdhjetë vjeçare. Afro 12 % e fëmijëve janë të regjistruar në shkolla private famullore
ose josektare. Pak mbi 2 % të fëmijëve shkollohen në shtëpi.

  Shtetet e Bashkaura kanë shumë institucione të arsimit të lartë, private e publike, si dhe
kolegje të komunitetit, të hapura për të gjithë të interesuarit. Ndër amerikanët njëzetepesë vjeç e
mbi, 84,6 % kanë diplomuar nga shkolla e mesme, 52,6 % kanë vijuar studime universitare,
27,2 % kanë grada baçelor, si dhe 9,6 % kanë grada postdiplomike. Shkalla e alfabetizmit bazik
është përafërsisht 99 %.

  Kombet e Bashkuara i kanë caktuar SHBA-ve treguesin arsimor prej 0,97, që i bën të 12-tat në
botë..
 xDSL
 Shendetesia Sektori I sherbimeve
Mesatarja e jetës në Shtetet e Bashkuara prej 77,8 vjetësh është një vit më e shkurtër se jetegjatesia e
përgjithshme për Evropën Perëndimore, si dhe tri deri në katër vjet më e shkurtër sesa në Norvegji, Zvicër
dhe Kanada. Gjatë dy dekadave të fundit, rangimi i vendit sipas jetëgjatësisë së popullsisë ka rënë nga
vendi i 11-të në të 42-tën në botë.

Sistemi i shëndetësisë amerikane
ia kalon me të madhe secilit vend
të botës për nga shpenzimet,
llogaritur për kokë banori dhe
përqindje të PVB-së.
Organizata Botërore e
Shëndetësisë e cilësoi sistemin
shëndetësor amerikan si të parin
për nga reagueshmëria më 2000,
por të 37-in sipas vëmendjes së
përgjithshme.
Për dallim nga vendet tjera të zhvilluara, mbulimi me
sigurim shëndetësor në Shtetet e Bashkuara nuk
është i përgjithshëm. Më 2004, sigurimi privat pagoi
36 % të shpenzimeve personale, pagesat private prej
xhepit mbuluan 15 %, ndërsa qeveritë federale,
shtetërore dhe vendore paguan 44 %. 
Më 2005, 46,6 milion amerikanë, 15,9 % të
popullsisë, ishin pa sigurim, 5,4 milion më shumë se
më 2001. Shkaktari kryesor i kësaj rritje është rënia e
numrit të amerikanëve me sigurim të paguar nga
punëdhënësit. 

Shtetet e Bashkuara udhëheqin Çështja e amerikanëve të pasiguruar dhe të

me risi mjekësore. Më 2004,
sektori joindustrial shpenzoi tri
herë më shumë se në Evropë për
kokë banori në hulumtime
biomjekësore.
nënsiguruar—vlerësimet për të cilët varen për së gjeri
—është çështje madhore politike. 
Më 2006, Masaçusetsi u bë shteti i parë në vend për të
mandatuar mbulim universal me sigurim shëndetësor.
 xDSL
 Kinemaja Sektori I sherbimeve

Shfaqja e parë filmike komerciale u dha në qytetin e Nju

Kinemaja me e famshme ne te
Jorkut më 1894, duke përdorur kinetoskopin e Thomas
gjithe boten eshte Holliwood. Ajo
Edisonit. Viti vijues shënoi shfaqjen e filmin të parë të
eshte e vendosur ne Los Angeles
projektuar, gjithashtu në Nju Jork, ndërsa Shtetet e
te shteti te Californise. Industria
Bashkuara prinë në zhvillimin e filmave me zë në
filmike eshte nje industri
dekadad në vijim. Prej fillimshekullit XX, industria
miliarda dollareshe dhe
filmike e SHBA-ve është bazuar kryesisht në Hollywood,
njekohesisht nje nga pikat kyce
Kaliforni.
te ekonomise Amerikane.

Ne kohet e sotme prodhohen aq

shume sa 200 filma ne vit. Jane 6
kompanite me te medha si
Disney, Sony, Warners,
Paramount, Fox, Universal etj
dhe kompanite e tjera me te
vogla qe quhen Mini-Major te
cilat jane nga 10 deri ne 12, e
perfundimisht jane nga 16 deri
ne 18 kompani te vogla.
 xDSL
Permbajtja

 Permbajtja

 Hyrje
 Veshtrim i Pergjithshem
 Sistemi shteteror amerikan
n Presidenti
n Sistemi 2 partiak
 Sektori i trete
 Konkluzioni
 xDSL
Konkluzioni
 Si perfundim…
 Jo pa qellim ne fund kam lene nje pjese per konkluzionet. Perse?

 Fillimisht dua te them se te gjitha pjeset e lartpermendura bejne qe shtetet e bashkuara te

amerikes te jene te mireorganizuara dhe te fuqishme ne sistemin e brendshem. Ne momentin qe
ne sistemin e brendshem ato arrijne te jene ne gjendjen e duhur ne raport me popullsine,
politika e jashtme krijon predominimin mbi vendet e tjera.

 Vete historia dhe gjeografia eshte treguar bujare me ShBA-te, pasi vendodhja e larget
gjeografike ka bere qe te mos te jete kthyer asnjehere ne nje shesh lufte sic mund te kete
ndodhur rendom ne cdo shtet europian. Duhet thene qe ShBA-te moren pjese ne 2 lufterat
boterore, sic duhet thene qe moren pjese ne fundin e tyre, pasi paten bere tregeti kur lufta
kishte filluar (per tu forcuar ekonomikisht). Duke qene larg gjeografikisht, ato nuk arriten te
prekeshin drejtperdrejt nga lufta. Kur ushtrite europiane ishin te rraskapitura prej muajve te
tera ne luftim, ushtria amerikane hidhet ne sulm dhe fresketia e saj duket menjehere. E njejta
gje ndodh ne te dy lufterat boterore. Hyrja ne fundin e saj i dha avantazhin e fituesit shteteve te
bashkuara. Ky avantazh zgjat dhe sot.
 xDSL
Konkluzioni
 Si perfundim…
 Pas perfundimit te luftes se dyte, bota u nda ne dy kampe fituesish. Por dhe midis 2 fituesve
duhet te qendronte vetem njeri, dhe qendroi ai qe pati sistemin me te drejte midis te dyve. Ky
fitues ishte ShBA. E formuar si nje superfuqi ne vitin 1945, ajo u konfirmua dyzete e pese vjete
me vone ne vitin 1990 kur po shembej komplet sistemi komunist. Kjo solli nje shtyse morale per
vete shtetin. Por nuk mbaron me kaq. Predominimi amerikan nuk lind vetem nga politika e saj.
Vertet qe fuqia e saj ushtarake eshte me e madhja ne bote dhe armet jane me te perparuarat (te
njejten gje themi dhe per sistemin kibernitik), por dhe vete Europa (perjashtuar Rusine) ne nje
fare menyre e ka dashur Ameriken si nje Polic. Kujtojme luften ne Bosnje. Askush nuk
nderhyri per te parandaluar masakren. Ndihma e pare ju kerkua Gjermanise. Llogjikisht
Gjermania nuk mund te hynte, pasi nuk mund te kishte perseri precedente me luften. Ndihma
tjeter ju kerkua Frances, Anglise, Hollandes, Italise, Rusise etj. Asnjera nga keto shtete nuk
nderhyri (qofte dhe prej politikes se jashtme me Serbine). Syte ishin nga Amerika. Ajo deklaroi
qe nuk ishte polici i Botes dhe nuk kishte per te qene ndonjehere. Por, pas masakrave te nje pas
njeshme, Amerika me ne fund iu pergjigj thirrjes per ndihme te boshnjakeve dhe arriti ta
clironte nga barbaria Serbe. Po e njejta gje ndodhi dhe me Kosoven. Perseri u desh nderhyrja e
Amerikes. Po e njejta gje ndodh dhe me pranverat arabe. Perseri duhet nderhyrja e Amerikes.
 xDSL
Konkluzioni
 Si perfundim…
 Pra dashje padashje, Europianet jane mesuar qe vete problemet e tyre apo rreth tyre te zgjidhen
nga Amerika. Kjo ben ShBA-ne ate qe eshte sot, nje superfuqi ekonomike, ushtarake,
diplomatike dhe mbi te gjitha politike, pasi cdo veprim varet nga politika e ndjekur e nje
presidenti dhe partise ne pushtet.

 Ne kembim te paqes dhe garantimit te te drejtave te njeriut ne cdo vend, Amerika vendos bazat e
saj ushtarake dhe jo vetem, cka sjell nje rritje te fuqise akoma me shume, dite pas dite. Pra, ky
sistem i ndjekur nuk mund te deshtoje kollaj.

 Duhet thene qe Amerika e ka ne nje fare menyre si obligim garantimin e te drejtave te njeriut
neper bote. Shume njerez thone qe nuk ka pse te merret me shtetet e tjera, por vete amerika
eshte e perbere nga njerez qe vijne nga kultura te ndryshme dhe vende te ndryshme. Vete cdo
person qe jeton ne amerike, qofte ai nga Shqiperia, Bosnja, Serbia, Gjermania etj, do ti
kerkonte si qytetar shtetit amerikan te mbronte vellezerit e tij ne vendin e vet ne fatkeqsine e
ndonje lufte, sepse ne fund te fundit ShBA-te u krijuan nga bashkejetesa e popujve e medhenj e
te vegjel te botes me qellimin e vetem, garantimin e te drejtave te njerezve…

 Ndoshta ‘Bota’ ka nevoje per nje polic dhe ky polic jane Shtetet e Bashkuara te Amerikes.