ÖSTROJENLER

PROJESTİNLER
ve
ANTAGONİSTLERİ
DİŞİ SEKS HORMONLARININ VÜCUTTAKİ
KAYNAKLARI

 Dişi seks hormonları östradiol ve türevleri

ile projesteron'dur.
 Kadınlarda östrojenik etkinlikten sorumlu
ana östrojen hormon östradioldür.
 Dişi cinste östrojenlerin büyük kısmı
overlerde Graaf folikülünde sentez
edilirler.
 DİŞİ SEKS HORMONLARININ
VÜCUTTAKİ KAYNAKLARI

 Aşağıdaki yapılarda da östrojen sentezi

yapılır.
Plasenta
Adrenal korteks
Testisler
Diğer dokular: Başta yağ dokusu olmak
üzere karaciğer, böbrek, akciğerler, cilt,
beyin, çizgili kaslar vb dokular
 Östrojenler

 Doğal östrojenlerin başlıcaları östradiol,

östron ve östrioldur.

 Östrojen hormonlar, plazmada albümin'e

ve seks hormonu bağlayan globüline
(SHBG) büyük ölçüde bağlanırlar.
 Östrojenler

 Östradiol, östron ve östriol, karaciğerde

sülfürik asid ve glukuronik asidle konjuge
edilerek inaktif duruma getirilirler.

 Bu konjugatların bir kısmı safra içinde

itrah edilir; enterohepatik siklusa
girerler.
 FİZYOLOJİK VE
FARMAKOLOJİK ETKİLERİ
 Östrojenler hedef hücrelerdeki etkilerini
östrojen reseptörlerini aktive etmek
suretiyle yaparlar. Östrojen reseptörleri
hedef hücrenin sitoplazmasında
çözünmüş özgül proteinlerdir.
 Gelişimsel etkiler

 Puberte sırasında dişi genital kanalındaki

yapıların gelişip büyümesi
 Uterusun büyümesi, uterus düz kas
hücrelerinde proliferasyon
 Siklusun ortasında cıvık ve yapışkan bir
mukus salgılanması
 Gelişimsel etkiler

 Vajinada epitelin kalınlaşması

 Memelerin büyümesi
 Vulvanın dış dudaklarında ve pubiste
kıllanma
 Kalçalarda ve uyluklarda yağ toplanması
 Cildin ince kalması
 FİZYOLOJİK VE
FARMAKOLOJİK ETKİLERİ
 Büyümenin hızlanması: Puberte
sırasında kızlarda uzun kemiklerde
büyüme hormonu yanında kısmen
östrojenlerin etkisine bağlıdır
 Kemikler üzerine etkileri: Östrojenler
kemik matriksine Ca2+ çökmesi için
gereklidirler. Bu etki kemik dokusunda
paratiroid hormonunu antagonize
etmelerine bağlı olabilir
 FİZYOLOJİK VE
FARMAKOLOJİK ETKİLERİ

 Metabolik etkiler
 Antiaterosklerotik HDL ve VLDL'nin sentezini
ve plazma düzeyini artırırlar
 Aterojenik nitelikli olan LDL sentezini ve onun
plazma düzeyini azaltırlar
 Plazmanın genel kolesterol düzeyini düşürürler
 Hücrelerde protein sentezini artırırlar yani
anabolik etki yaparlar
 FİZYOLOJİK VE
FARMAKOLOJİK ETKİLERİ
 Metabolik etkiler
 Karaciğerde, çeşitli hormonları plazmada
taşıyan α-ve β- globülinlerin ve
anjiotensinojen'in sentezini artırırlar
 Karaciğerde faktör II, VII, IX ve X gibi
koagülasyon faktörlerinin sentezini artırırlar
 Antitrombin III sentezini azaltırlar
 FİZYOLOJİK VE
FARMAKOLOJİK ETKİLERİ

 Metabolik etkiler
 Hücrelerde antiinsülinik etkileri nedeniyle
glukoz ütilizasyonunu inhibe ederler
 Böbrek tubuluslarında sodyum ve su
reabsorpsiyonunu artırırlar
 Böbreklerde renin sentezini artırabilirler
 FİZYOLOJİK VE
FARMAKOLOJİK ETKİLERİ
 Hiperpigmentasyon: Östrojenler vulva ve
meme başları ile çevresinde ve gebelik
sırasında yüzde hiperpigmentasyon
yaparlar
 Kanserojen etki: Uzun süre östrojenlerle
tedavi edilen hastalarda meme ve
endometriyum kanserleri, selim hepatik
adenoma ve primer karaciğer kanseri
insidansınde artma olur
 FİZYOLOJİK VE
FARMAKOLOJİK ETKİLERİ
 Antiandrojenik etki: Erişkin erkeklerde
yeterli bir süre Östrojen verilmesi
testislerde atrofi yapar, ayrıca memelerde
büyümeye, yağ dağılımında kadınlara
özgü değişmeye ve metabolik etkilere
neden olabilirler. Sesin incelmesine yol
açabilir.
 FİZYOLOJİK VE
FARMAKOLOJİK ETKİLERİ
 Hipotalamus ve hipofize etkileri
(antigonadotropik etki): Dışarıdan Östrojen
ilaçların verilmesi sonucu, hipotalamustan GnRH
ve hipofizden gonodotropinlerin salgılanması
süprese edilir.
 Östrojenler ve projesteron arasındaki
etkileşme: Projesteronun uterus üzerindeki
etkileri için ortamda Östrojen bulunmasına gerek
vardır.
 ÖSTROJEN İLAÇLAR

 Östradiol ve Diğer Doğal Östrojenler

 Östradiol esterleri
 Östradiol valerat, Östradiol sipionat, Östradiol
dipropiyonat, Östradiol benzoat
 Konjüge Östrojen karışımı (Premarin ve
benzerleri)
 Epimestrol ve promestrien
 ÖSTROJEN İLAÇLAR

 Sentetik Steroid Östrojenler

 Etinil Östradiol: Oral kullanılan Östrojenler içinde en
etkin olanıdır.
 Mestranol: Etinil Östradiol'un 3-metil türevidir. En
önemli kullanılış yeri oral kontraseptif preparatlarıdır.
 Tibolon: Zayıf projestajenik, Östrojenik ve androjenik
etkinliği vardır. Postmenopozal sendromun sıcak
basması, terleme ve başağrısı gibi belirtilerini
düzeltmek ve osteoporoz gelişmesini önlemek için
ağızdan verilir.
 ÖSTROJEN İLAÇLAR

 Steroid-olmayan Sentetik Östrojenler

 Dietilstilbestrol: En fazla denenmiş ilaçtır.
Oral ve parenteral olarak uygulanır. Gebeler
kullandığında kız çocuklarda vajinal adenosis
yapabilir.
 Kombine Östrojen ve Projestin Preparatları
 Kombine preparatların
kullanılış amacı

 Oral kontraseptif olarak kullanılanlar

 Hormon replasman tedavisi (HRT) için
kullanılanlar
 Farmakolojik dozda Östrojen ve projestin
içerenler
Östrojenlerin kullanıldığı
başlıca tıbbi durumlar
 Oral kontrasepsiyon: Etinil Östradiol ve
mestranol
 Menopozal ve postmenopozal bozukluklara
karşı hormon replasman tedavisi (HRT)
 Amenore
 Dismenore
 Kız çocukların aberrant büyüme durumları
 Hirsutizm
 Disfonksiyonel uterus kanamaları
 YAN TESİRLERİ
 Östrojenlerin en sık görülen yan tesiri
bulantıdır
 Aşırı dozda verildiklerinde kusma ve
diyare de oluşabilir
 Uzun süren östrojen tedavisi,
endometriyum hiperplazisine ve aşırı
kanamalara neden olur
 Kanserojen etkileri de vardır
 YAN TESİRLERİ
 Karaciğer fonksiyon yetmezliği olan
hastalarda yetmezliği artırabilirler
 Su ve tuz tutulması nedeniyle
hipertansiyon ve kalp yetmezliğini
şiddetlendirebilirler
 Migren ve epilepsi nöbetlerini
sıklaştırabilirler
 Teratojenik etki potansiyelleri vardır
KONTRENDİKASYONLARI
 Endometriyum kanseri ve premenopozal
dönemdeki meme kanseri olgularında
 Tromboembolik hastalık geçirenlerde
 Karaciğer yetmezliğinde
 Porfiria'lı hastalarda
 Gebelik
 Hipertansiyon ve migreni
şiddetlendirdiklerinden bu hastalıklarda
kullanılmaları genellikle kontrindikedir
 AntiÖstrojenik İlaçlar
 Klomifen sitrat
 Hipotalamustaki Östrojen reseptörlerini bloke
ederek Östrojen hormonların, GnRH
salgılanması üzerindeki frenleyici etkisini
ortadan kaldırır
 Ön hipofizden aşırı miktarda LH ve FSH
salgılanması overlerin aşırı stimülasyonuna
neden olur
 İnfertil kadınlarda ovulasyonu indüklemek için
kullanılır
 Antiöstrojenik İlaçlar

 AROMATAZ İNHİBİTÖRLERİ
 Östrojen sentezi sırasında androstenedionun
östrona ve testosteronun östradiole
dönüşümünü katalize eden aromataz enzimini
inhibe eden ilaçlar kadınlarda östrojen
oluşumunu azaltırlar
 İlerlemiş meme kanseri ve metastazlarının
tedavisinde tamoksifen alternatifi olarak
terapötik değeri vardır
 Antiöstrojenik İlaçlar

 AROMATAZ İNHİBİTÖRLERİ
 Formestan ve eksemestan aromataz
inhibitörü olarak kullanılır
 Anastrozal ve letrozol non-steroidal selektif
aromataz inhibitörleridir
 Antiöstrojenik İlaçlar

 TAMOKSİFEN
 Hedef hücrelerdeki östrojen reseptörlerini
bloke ederek östrojenin etkilerini antagonize
eder
 Gerçekte parsiyel agonisttir
 Amenore veya anovulatuvar menstrüel siklus
nedeniyle kısır olan kadınların tedavisinde,
östrojen reseptörü-pozitif metastazlı meme
kanseri olgularında kullanılır
 Antiöstrojenik İlaçlar

 RALOKSİFEN
 Meme kanseri hücresinin çoğalmasını
antiöstrojen etkisiyle inhibe eder. Klinikte
osteoporozun önlenmesi ve tedavisi için
kullanılır
 PROJESTİNLER

 Günümüzde projestin, progesteron

benzeri etki yapan sentetik steroidal
ilaçlar için genel ad olarak kullanılır
 Progesteron karaciğerde önemli ölçüde ilk-
geçiş eliminasyonuna uğrar
 Plazmada kısmen transkortine bağlanmış
olarak bulunur
 Başlıca metaboliti pregnandiol 'dür
 FİZYOLOJİK VE
FARMAKOLOJİK ETKİLERİ
 Projestinlerin, östrojenlerin etkinliğini
azaltması başlıca üç nedene dayanır
 Hedef hücrelerde östrojen reseptörü sentezini
azaltırlar
 Östradiol'un östrona dönüşümünü
kolaylaştırırlar
 Östrojenlerin biyolojik etkinliği olmayan
östrojen sülfat metabolitlerine dönüşümünü
hızlandırırlar
 FİZYOLOJİK VE
FARMAKOLOJİK ETKİLERİ
 Hipotalamus ve ön hipofiz: Progesteron
ve sentetik projestinler suprafizyolojik
dozlarda ön hipofizde LH sentezini ve
salgılanmasını azaltırlar; ovülasyonu
suprese edebilirler
 Uterus: Siklusun ortasında progesteronun
fazla salgılanmaya başlaması,
endometriyumda mitolik etkinliği
suprese eder
 FİZYOLOJİK VE
FARMAKOLOJİK ETKİLERİ
 Overler: Ovülasyondan sonra overde
progesteron salgılanması artar. Sentetik
projestinler ovulasyonu inhibe ederler;
overlerde steroid sentezini azaltırlar
 Fallop borusu: Progesteron Fallop borusunun
motilitesini azaltır, östrojenler ise artırır
 Memeler: Progesteron, östrojen ile sinerjizma
halinde puberte sırasında memelerin
gelişmesini ve gebelik sırasında memelerin
süt bezlerinin gelişmesini sağlar
 FİZYOLOJİK VE
FARMAKOLOJİK ETKİLERİ
 Termojenik etki: Yüksek dozda verildiklerinde
vücut temperatürünü yükseltirler
 Natriüretik etki: Progesteron böbrek
tubuslarında aldosteronu kısmen antagonize
eder; natriüretik ve diüretik etki yapar
 SSS depresyonu ve solunum stimülasyonu
 Etki mekanizması: Projestinler hedef
hücrelerdeki spesifik etkilerini progesteron
reseptörlerini aktive etmek suretiyle yaparlar
 PROJESTİN İLAÇ TÜRLERİ

 Projestinlerin çoğu östrojenlerle kombine

edilerek oral kontrasepsiyon amacıyla
kullanılır
 Progesteron ve türevleri
 Progesteron: Ağızdan alındığında
karaciğerde ilk-geçiş eliminasyonuna
uğraması nedeniyle biyoyararlanımı
düşüktür. i.m. injekte edilir
 PROJESTİN İLAÇ TÜRLERİ

 Medroksiprojesteron asetat (MPA):

kontraseptif olarak, endometriyal ve renal
karsinomada, meme kanserinde kullanılır
 Jestonoron kaproat: Endometriyum,
prostat ve ilerlemiş meme kanseri ve
prostat adenomunda kullanılır
 PROJESTİN İLAÇ TÜRLERİ

 Testosteron Türevi Sentetik Projestinler

 Noretindron (noretisteron): Kontraseptif
olarak kullanılır
 Didrojesteron: Dismenore ve premenstrüel
gerginlik tedavisinde kullanılır
 Alilestrenol, noretinodrel, linestrenol ve
etinodiol diasetat: Oral kontraseptiflere
katılırlar
 PROJESTİN İLAÇ TÜRLERİ

 Norjestrel ve levonorjestrel: Oral

kontraseptif müstahzarlarına katılırlar.
Gravimetrik etki gücü öncekilerden yüksek
olduğundan norjestrel ve levonorjestrele
ikinci kuşak projestinler denilir
 Dezojestrel: Gravimetrik etki gücü çok
yüksek olan, norjestrel türevi bir
projestindir
 PROJESTİN İLAÇ TÜRLERİ

 Jestoden: Gravimetrik olarak en güçlü

sentetik projestindir. Antiöstrojenik ve
minimal derecede androjenik/anabolik
etkinlik gösterir. Dezojestrelden 2 kez
daha güçlüdür. Gravimetrik etki gücü en
yüksek ve daha yeni olan bu son iki ilaca
üçüncü kuşak projestinler denilir
 KULLANILIŞ

 Oral kontrasepsiyon
 Disfonksiyonel kanamalar
 Dismenore
 Endometriyoz
 Habitüel aborsiyon veya düşük tehdidi
 KULLANILIŞ

 Kız çocuklarında bünyesel erken puberte

 Premenstrüel gerginlik
 Endometriyum kanseri
 Antiandrojen olarak kullanılmaları
 Anabolik steroid olarak kullanılmaları
 Hipoventilasyon
 Teşhis amacıyla kullanılmaları
 YAN TESİRLERİ
 Akne
 Saçlarda yağlanma ve memelerde
duyarlılık
 Kadınlarda hirsutizm
 Uzun süre ve yüksek dozda verilirlerse
aterosklerotik değişmeleri hızlandırırlar
 Gebelerde ilk dört ay içinde
kullanılmamalıdır
 Antiprojesteronlar
 Mifepriston
 Projesteron reseptörlerini bloke eder. Glukokortikoid
reseptörlerine de bağlanır
 Menstrüel siklusun luteal döneminde verildiğinde
endometriyum üzerindeki projesteron etkinliğini yok
ederek menstrüasyonu başlatır
 Menstrüasyon gününü geçirmiş kadınlar tarafından
alınarak "kontraseptif" olarak kullanılabilir