SIVI ELEKTROLİT BOZUKLUKLARI

VE BAKIM YÖNETİMİ

ÖĞR. GÖR HALİSE TAŞKIN DUMAN

13.04.2023 1
 Homeostazis iç ortamın
sabitliğini sürdürme
çabalarının tümüdür.

13.04.2023 2
 HOMEOSTAZİSİ KORUMAYA YÖNELİK
SİSTEMLER
• Dolaşım sistemi
• Solunum sistemi
• Böbrekler
• Sindirim sistemi
• Sinir sistemi
• Hormonal sistem
• İskelet kas sistemi

13.04.2023 3
 HOMEOSTAZİSİ BOZAN DURUMLAR VE RİSK
FAKTÖRLERİ
• Genetik faktörler
• Hastalığa neden olan tüm faktörler
• Bakteri, virüs, mantar gibi enfeksiyonlar
• Malnütrisyon
• Yaşam şekli, sigara, alkol, ilaç bağımlılığı
• Yaş
• Stres
• Psikolojik faktörler.
13.04.2023 4
 SIVI ELEKTROLİT DENGESİ-
DENGESİZLİKLERİ VE HEMŞİRELİK BAKIMI
Beden sıvıları:
• İntrasellüler sıvı (hücre içi sıvı) (vücut sıvısının
2/3)
• Extrasellüler sıvı (hücre dışı sıvı) (vücut sıvısının
1/3)
İnterstisyel sıvı (hücreler arası)
İntravasküler sıvı (plazma)
Transsellüler sıvı (sindirim salgıları, idrar, ter, BOS
v.b)
13.04.2023 5
 SIVI VE ELEKTROLİTLERİN HAREKETİ
Osmoz: ozmolaritenin fazla olduğu
tarafa doğru su geçişi olur.

13.04.2023 6
 Osmoz

13.04.2023 7
Diffüzyon
• Çözünen maddelerin, yüksek
konsantrasyondan düşük
konsantrasyona doğru geçişidir.

13.04.2023 8
 Osmotik Basınç
ozmozu engellemek üzere
gereken basınç miktarıdır.
Bir çözeltinin içindeki partikül
sayısının sağladığı basınçtır.

13.04.2023 9
 Osmotik basınç
I II
¶ ¶ ¶¶¶ ¶¶¶¶
¶ SU ¶¶ ¶¶ ¶
¶ ¶ ¶ ¶¶ ¶ ¶

yarı geçirgen zar

Osmotik basınç II > I

13.04.2023 10
Aktif Transport
İyonların hücre membranlarından
kimyasal ve elektriksel bir güce karşı
geçmesidir ve enerji gerektiren bir
olaydır.

13.04.2023 11
Kanın hidrostatik basıncı:

• Kılcal damarlardaki kan hücrelerinin ve

plazmanın basıncıdır. Sıvıyı damarın dışına iten
kuvvettir. Bu basınç arteriyollerde 32 mmHg,
venüllerde 12mmHg dır.

13.04.2023 12
Kolloid ozmotik basınç (onkotik basınç):
Plazma proteinlerinin ozmotik basıncıdır. Sıvıyı
damar içinde tutmaya çalışır. 22 mmHg civarındadır.

Filtrasyon basıncı: hidrostatik basınç ile onkotik

basınç arasındaki farkla oluşur.
HB-OB=FB
arteriyollerde 32-22=+10 mmHg
Venülde 12-22= -10 mmHg

13.04.2023 13
 SIVI-ELEKTROLİT DENGESİNİ
DÜZENLEYEN MEKANİZMALAR
ENDOKRİN SİSTEM:
• ADH,
• Aldesteron
• Tiroid hormon
• Paratiroid hormon
• Kalsitonin
• Diüretik hormon

13.04.2023 14
Antidiüretik Hormon (ADH):
• İdrar hacim ve konsantrasyonunu düzenler
• Hipotalamusta supraoptik ve paraventriküler
nukleustaki nöronlarda üretilir ve arka hipofiz
lobunda birikir ve buradan salgılanır
• Böbreklerden su tutulumunu artırır.

13.04.2023 15
Aldosteron:
• Adrenal kortekstezona glomeruloza
hücrelerinden salınır.
• Böbreklerden sodyum ve su atılmasını azaltır
• Potasyum atılmasını artırır
• Sodyumun geri emilimini ve ozmolariteyi
artırarak suyun da geri emilimini sağlar

13.04.2023 16
Uyaran faktörler:
• Plazmada potasyum artışı
• Sodyum eksikliği
• Renin-anjiotensin sistemi
• ACTH sekresyonu
• Aşırı aldosteron salınımı
• Hipokalemi, kas zayıflığı
• Aldosteronun azlığı
• Hiperkalemi, kalp kontraksiyon zayıflığı, aritmi.
13.04.2023 17
Tiroid hormon: renal kan akımını artırarak
idrar atılımını artırır.

Diüretik hormon: hipofiz bezinin ön lobundan

salınır ve idrar atılımını artırır.

Paratiroid hormon (parat hormon): beden

sıvılarında Ca ve fosfat iyonlarının
konsantrasyonunun homeostatik olarak
düzenlenmesinden sorumludur.

13.04.2023 18
Kalsitonin: tiroid bezinden salınır, kemiklerde
kalsiyum tutulumunu artırarak ve kemiklerden
kalsiyum reabsorbsiyonunu önleyerek plazma
kalsiyum düzeyini düşürür.

13.04.2023 19
 Parathormone

Calcium

13.04.2023 20
 GASTROİNTESTİNAL SİSTEM ETKİLERİ

• Çok sıvı alımına karşılık, barsaklardan günde

sadece 100 ml sıvı kaybı olur. Gastrointestinal
sistem fonksiyonlarındaki bozukluklar sıvı
elektrolit dengesizliklerine neden olur.

13.04.2023 21
 RENAL SİSTEM ETKİLERİ
Böbreklerin başlıca fonksiyonları şunlardır:
• Bedenin ihtiyacına göre maddeleri seçer
• Artık ürünleri atar
• H dengesini düzenler
• Kan ve hücre dışı sıvının bileşimini düzenler
• Na miktarını düzenler
• İdrar hacmini ve konsantrasyonunu düzenler

13.04.2023 22
 SİNİR SİSTEMİNİN ETKİLERİ
• Orta beyindeki volüm reseptörleri ve
hipotalamustaki ozmoreseptörlerle ADH
aldesteron salınımını ve susama merkezini
etkileyerek beden sıvılarının hacim ve
ozmolarite değişikliklerini düzenler.

13.04.2023 23
 SIVI ELEKTROLİT DENGESİNİN
DEĞERLENDİRİLMESİ
• NABIZ
• VEN ANORMALLİKLERİ
• DERİ
• EKSTREMİTELER
• KALP SESİ BOZUKLUKLARI DEĞERLENDİRİLİR.

62-63.Sayfaya bkn

13.04.2023 24
 Sıvı Elektrolit Dengesinin
Değerlendirilmesinde Nabız
• Sıçrayıcı?
• İpliksi?
• Uğulltu?
• Taşikardi?
• Bradikardi?
• Aritmi değerlendirilir.?

13.04.2023 25
 Sıvı Elektrolit Dengesinin
Değerlendirilmesinde Ven Anormallikleri

• Boyun venlerinin şişmesi

• Sakral alan veya alt ekstremite ödemi (gode
bırakan)
• Tromboflebit

13.04.2023 26
 Sıvı Elektrolit Dengesinin
Değerlendirilmesinde Deri
• Ellerde olağan dışı sıcaklık hissi
• Ellerde soğukluk hissi
• Periferal siyanoz
• Staz ülserler

13.04.2023 27
 Sıvı Elektrolit Dengesinin
Değerlendirilmesinde Ekstremiteler
• Çomak tırnak
• Hemorajiler
• Anormal kapiller dolum zamanı
• Varikoz venler
• Kol ve bacak çevresinde asimetri

13.04.2023 28
 Sıvı Elektrolit Dengesinin
Değerlendirilmesinde Kalp Sesi
Bozuklukları

• S3 ve S4 kalp seslerinin bulunması

13.04.2023 29
 SIVI ELEKTROLİT DENGESİZLİKLERİ

• VOLÜM BOZUKLUKLARI
• YOĞUNLUK BOZUKLUKLARI
• KAPSAM (BİLEŞİK) BOZUKLUKLARI

13.04.2023 30
 VOLÜM BOZUKLUKLARI
• Vücut sıvılarındaki izotonik sıvı fazlalığı veya
eksikliği volüm bozukluklarına neden olur.
• Her iki durumda da osmotik basınçta değişiklik
olamayacağından bölmeler arasında sıvı
değişimi gözlenmez. Bu durum klinik bulgu ve
belirtilerle değerlendirilebilir.

13.04.2023 31
Ödem:
• Hücreler ya da dokular arası boşlukta olması
gerekenden fazla sıvı bulunmasıdır.
• Basınç dengesinin bozulması ile ortaya çıkar
• Lenfatik sistemin görevi hücreler arası
bölmedeki fazla miktardaki sıvının ve
kapillerden bu bölmeye kaçan çok az
miktardaki proteinin tekrar dolaşıma
katılmasını sağlamaktır.

13.04.2023 32
Ödem:
• Ödem tüm vücutta yaygın ve tüm organlarda
mevcutsa; anazarka tarzı ödem olarak
adlandırılır
• Sıvı periton boşluğunda toplanırsa; asit adını
alır
• Sıvı plevra boşluğunda toplanırsa;hidrotoraks,
perikattaki boşlukta toplanırsa
hidroperikardium adını alır.

13.04.2023 33
Ödemin Nedenleri
• Damar duvarının geçirgenliğinin artması (kapiller
permeablitenin) artması
• Lenfatik sızıntı/kaçak
• Hidrostatik basıncın artması
• Yetersiz onkotik basınç; plazma proteinlerinin
azalması sonucu kolloid osmotik basıncın azalması
• Damar geçirgenliğinin artmasına neden olan
sorunlar (yanıklar, allerjiler)
• Plazma proteinlerinin azalma nedenler;yanıklar,
kanamalar v.b.
13.04.2023 34
Ödemin Nedenleri
• Kalp yetmezliği, Karaciğer yetmezliği ve Böbrek
yetmezliğinde genel ödem görülür
• Venöz dönüşün bozulması, damar permeablitesinin
bozulması ve lenfatik obstrüksiyon gibi durumlarda
da lokal ödem görülür
• Açlıkta ve bazı hormonal bozukluklarda, gebelikte,
östrojen kullanımında, kortikosteroid kullanımı gibi
durumlarda generalize ödem gelişebilmektedir.

13.04.2023 35
 Ödemin Sınıflandırılması
Ödemde +1 Gode:
• Basınçla hafif gode oluşur (2mm)
• Gode 15 sn de geri döner
• Cilt hatları normal
• İntertisiyel sıvının % 30 artışı ile oluşur.

13.04.2023 36
 Ödemin Sınıflandırılması
Ödemde +2 Gode:
• Basınçla derin gode oluşur (4mm)
• Gode 15-30 sn de normale döner
• Cilt hatları nispeten normal

13.04.2023 37
 Ödemin Sınıflandırılması
Ödemde +3 Gode:
• Derin gode oluşur (6mm)
• Gode 30-45 sn de normale döner
• Cilt gözle görülür şekilde kabarık

13.04.2023 38
 Ödemin Sınıflandırılması
Ödemde +4 Gode:
• Derin gode oluşur (8mm)
• Gode 45 sn den daha uzun süre devam eder
• Ciltte sosis kabarıklığı vardır.

13.04.2023 39
 Ödemi Olan Bireyde Hemşirelik Bakımının
Amaçları
• Aşırı sıvı volümünü önlemek
• Sıvı yükünü azaltmak ve sıvı dengesini
sağlamak
• Doku bütünlüğünü sağlamak ve sürdürmek
• Normal pulmoner fonksiyonları sürdürmek
• Fizyolojik, psikolojik, çevresel değişikliklerin
neden olduğu stresi azaltmaktır.

13.04.2023 40
 Ödemi Olan Bireyde Hemşirelik Bakımı
• Tuz ve sıvı alımı hekim istemi ile kısıtlanır
• Aldığı-çıkardığı takibi yapılır
• Kilo takibi yapılır
• Hekim istemi ile diüretik ilaç uygulanır
• Pulmoner ödem ve serebral ödem belirtileri yönünden hasta
gözlenir
• Sıvı verilen hastayı hemşire gözler ve sıvı akış hızını dikkatli bir
şekilde ayarlar
• Uygun cilt bakımı yaparak ödemli kısımlara krem sürülür
• Mobil hastada ayak ve bilekteki ödem, immobil hastada sakral
ödem gözlemlenir

13.04.2023 41
 Hipovolemi
Dolaşımdaki ekstrasellüler sıvını azalması ile oluşan
bozukluktur. Su ile birlikte elektrolitlerde
kaybedilmektedir.
Nedenleri:
• Kanama
• Kusma
• NG dekompresyon
• İshal
• GİS fistülleri v.b
13.04.2023 42
Hipovolemide klinik bulgular:
Su ve Na kaybından dehidratasyon oluşur ve buna bağlı
olarak:
• Kuvvetsizlik, bulantı-kusma, kilo kaybı iştahsızlık
• Boyun venlerinin dolgunluğunda azalma
• Kan basıncında düşme
• Oligüri, anüri
• Şok
• Susuzluk hissi yoktur çünkü hücre içi sıvıda kayıp yoktur
• Na ve su aynı oranda azaldığı için lab. Bulguları değişmez
• Hct. Yüksek görülür.

13.04.2023 43
 Hipervolemi
• Ekstrasellüler sıvının artması ile oluşan bozukluktur.
• Plazma ve hücreler arası sıvı volümü birlikte artmıştır.
Belirtileri:
• Total vücut sodyumunda artış hipertansiyona neden
olur
• Kardiyak basınç artarak akciğer ödemine neden olur
• Boyun venlerinde dolgunluk ve gode bırakan ödem
görülür

13.04.2023 44
 YOĞUNLUK BOZUKLUKLARI
Hiponatremi: Su kaybıyla birlikte ya da olmaksızın
hücre dışı bölmede sodyumun 135mEq/lt’nin
altına düşmesidir.
Hiponatreminin nedeni ikiye ayrılır.
1. Azalmış hücre dışı volümle birlikte
hiponatremi:kusma, ishal v.b
2. Artmış hücre dışı volümle birlikte
hiponatremi:bol sıvı yüklenmesine karşın az tuz
verilmesi, tuzsuz diyet v.b
13.04.2023 45
Hiponatremi belirtileri:
• Kas seyirmeleri
• Konvülsiyon
• Reflekslerde artma
• Refleks kaybı
• KİBAS
• Oligüri, anüri, tükrük göz yaşı artımı, gode
bırakan ödem, sulu ishal.

13.04.2023 46
Hipernatremi
• Eşit ve orantılı miktarda sodyum kaybı
olmadan gelişen yoğun su kaybı sonucu
plazma sodyum 150 mEq/lt den fazla olması
halidir.
Nedenleri:
Aşırı su kaybı
Beslenmede aşırı tuz verilmesi
ADH yetmezliği
13.04.2023 47
Hipernatremi Belirtileri:
• Huzursuzluk,
• letarji,
• baş dönmesi
• Oryantasyon bozukluğu
• Koma

13.04.2023 48
 Hipernatremide tedavi ve Hemşirelik
Bakımı
• Nedene yönelik tedavi uygulanır
• Su kaybı varsa sodyum içermeyen solüsyonlar
verilir
• Su kaybı yoksa diüretik tedavi ile sodyum
indirilmeye çalışılır.

13.04.2023 49
 KAPSAM BOZUKLUKLARI
• Sodyum dışında ekstrasellüler sıvıda bulunan
diğer iyonların yoğunluklarındaki değişim
durumudur.
• K, Ca, Mg bozuklukları organizmada çeşitli
değişikliklere neden olurken, hücre dışı
bölmenin osmotik basıncı etkilenmemektedir.

13.04.2023 50
 Potasyum Bozuklukları
Hipopotasemi:serum potasyum düzeyinin
3.5mEq/lt’nin altına düşmesidir.
Nedenleri:
• Böbreklerden aşırı potasyum kaybı
• Potasyumdan fakir sıvılarla uzun süre yapılan
tedaviler
• Hiperinsülininemi, hiperaldesteronizm gibi
durumlarda potasyumun hücre içine girmesi
• Kusma, ishal, GİS kayıpları
13.04.2023 51
 Hipopotasemi Belirtileri
• İştahsızlık, bulantı, kusma
• Barsak seslerinde kaybolma ve distansiyon
• Halsizlik, kas güçsüzlüğü ve kramplar
• Potasyum 2.5mEq/lt nin altında ise solunum
paralizisi gelişebilir
• Potasyum 3mEq/lt nin altında ise EKG’de ST
çökmesi, T dalgasının düzleşmesi gibi bulgular
görülür.
13.04.2023 52
 Hipopotasemide Yapılması Gerekenler

• Nedene yönelik tedavi yapılır

• İnfizyon şeklinde verilir. Bolüs YAPILMAZ!!!
• Saatte 10 mEq dan çok verilmemelidir (1
ampul)
• Oligüri ve anürisi olan hastaya potasyum
verilmemelidir.
• Hasta sürekli EKG ile izlenmeli 2-3 saatte bir
serum potasyum düzeyi izlenmelidir.
13.04.2023 53
 Hiperpotasemi
Plazma potasyumunun 6 mEq/lt’nin üzerine
çıkmasıdır.
ABY ve KBY’de
Asidozda
GİS içine kanamalarda
Aşırı potasyum alımında
Kan transfüzyonu sonrasında görülebilir.

13.04.2023 54
 Hiperpotasemi Belirtileri
• bulantı, kusma, karın ağrısı, diyare
• Aritmi, EKG’de T dalgası sivrileşir, P-R aralığı
uzar, P dalgaları kaybolur. Arrest oluşabilir
• Hipotansiyon
• Halsizlik, paralizi görülebilir.

13.04.2023 55
 Hiperpotasemide yapılması gerekenler

• Aritmi varsa kalsiyum glikonat verilir

• Hücre içine girmesi için insülin inf. Verilir.
• Diüretik yapılır
• En son olarak diyaliz yapılabilir.

13.04.2023 56
 Kalsiyum Bozuklukları
Hipokalsemi: plazma kalsiyum düzeyinin 8
mg/dl nin altına düşmesidir.
Akut pankreatit
Yumuşak doku enfeksiyonları
ABY ve KBY
Pankreas ve ince barsak fistülleri
Hipoparatiroidizm nedenleri arasındadır.

13.04.2023 57
Hipokalsemi Belirtileri
• Ağız çevresinde ve parmak uçlarında uyuşma
• Kas krampları
• Kemik ağrısı, kırıkları, tırnak kırılması
• Ventriküler fibrilasyon ve kalp bloğu
• Chvostek bulgusu pozitiftir
• Trousseau belirtisi pozitiftir

13.04.2023 58
 Hipokalsemide yapılması gerekenler

• Kalsiyum glukonat verilir

13.04.2023 59
 IV Yolla Ca++ Verilirken Şu Noktalara Dikkat
Edilmelidir!!!
• IV yolla Ca % 1 O'luk mayii içine konularak verilir. infiltrasyon
nekroz yapacağı için önlenmelidir. Yavaş verilmelidir.
• Fosfat ya da karbonat içeren mayilerle verildiğinde çöker. Bu
nedenle birlikte verilmemelidir.
• Ca iyonları digital etki yaptığından digital ile birlikte verilmez.
Digital toksikasyonuna neden olabilir. Hastaya digital kullanıp
kullanmadığı sorulmalıdır.
• IV yapılırken kalp ritmi gözlenmeli ve çok yavaş yapılmalıdır.
Kardiyak arrestle sonuçlanabilir. Hipokalsemi ve osteoporoz riski
olan bireylerde beslenme, genel kontrol ve izlemler konusunda
eğitim yapılması gerekir
• Kasiyum emilimini olumsuz etkileyen; yüksek doz kafein, alkol ve
idrarla Ca atılımını arttıran sigara konusunda risk altında olanların
bilinçlendirilmesi gerekir.

13.04.2023 60
 Hiperkalsemi
Plazma kalsiyum düzeyinin 12 mg/dl üzerine
çıkmasıdır
Vitamin D yükskliğine bağlı emilimin artması
Yaygın kemik metastazları nedenleri arasındadır.
Belirtiler:depresyon, psikoz, kas güçsüzlüğü,
derin tendon reflekslerinde azalma, kabızlık,
bulantı, kusma, peptik ülser görülür.

13.04.2023 61
 Magnezyum Bozuklukları
• Hipomagnezemi; Plazma magnezyumunun
1.7mg/dl’nin altında olmasıdır. GİS emiliminin
azalması, açlık, malabzorbsiyon, steatore,
alkolizm, böbreklerden atılımının artması,
diüretikler nedeniyle oluşabilir.
• Belirtiler: Mg enzim sistemlerinin yapısına
girer ve eksikliğinde nöromuskuler ve SSS
hiperaktivitesi meydana gelir. Hipokalsemi ile
birlikte görülür.
13.04.2023 62
Hipomagnezemide Tedavi ve Bakım:

• Kaybedilen magnezyum yerine konur. Bunun

için magnezyum sülfat IM, IV kullanılır. IM
uygulanacaksa kas içine ve derine yapılmalıdır.
Bu uygulama oldukça ağrılıdır.

13.04.2023 63
Mg++ İv Kullanılacaksa Şu Noktalara Dıkkat
Edilmelidir!!!
• Bireyin böbrek fonksiyonları normal olmalıdır. Aksi halde
hipermagnezemi ile sonuçlanabilir.
• Magnezyum sülfat infüzyonu sırasında hasta yakından
izlenmeli ve eğer hastada sıcaklık hissi, susama, kızarma,
terleme, laterji, motor fonksiyonlarda azalma,
hipotansiyon, derin tendon refleksinde kaybolma
bulguları varsa infüzyon durdurulmalıdır.
• Magnezyum sülfat infüzyonu sırasında hastanın yanında
enjektabi kalsiyum glukonat bulundurulmalıdır. Ca++
magnezyumun etkisini antagonize ederek yukarıda
sayılan belirtilerin ortadan kalkmasına yardım edecektir.

13.04.2023 64
HIPERMAGNEZEMI

• Serum magnezyum düzeyinin 2.7 mEgIlt'nin

üstüne çıkmasıdır.
• Nedenleri: Diyette fazla magnezyum alınması,
Mg++ içeren laksatiflerin fazla kullanılması,
böbrek yetmezliği, Mg++ içeren antiasitlerin
böbrek yetmezliği olan hastalarda kullanılması,
hipomagnezemisi olan hastaya aşın
magnezyum verilmesi, dehidratasyon gibi
durumlarda hipermagnezemi ortaya çıkabilir
13.04.2023 65
 HIPERMAGNEZEMI
• Belirti ve Bulgular: Nöromüsküler iritabilite azaldığı için vücutta
sıcaklık hissi, derin tendon refleksinde azalma, hipotansiyon,
uyuşukluk, bitkinlik, koma, solunum depresyonu, kardiyak aritmi
ortaya çıkabilir.
• Tedavi ve Bakım: Neden olan faktör ortadan kaldınlmalıdır.
Dehidratasyonu olan hastaya bol sıvı verilmeli, böbrek fonksiyonu
yetersiz olan hastalara diyaliz yapılmalı, aldığı çıkardığı takibi ve
idrarda Mg++ değeri kontrol edilmelidir.
• Yaşam bulgular, EKG izlemi, Mg++, Ca++ düzeyleri takip edilmelidir.
Derin tendon refleksi ve nöromüsküler bulgular izlenmelidir.
Varolan belirtileri ortadan kaldırmak için İV Ca++ Glukonat
infüzyonuna başlanır. Hastada böbrek yetmezliği varsa peritenoal
diyaliz ya da hemodiyaliz uygulanır.

13.04.2023 66