Przestępstwo.

Struktura przestępstwa,
podział przestępstw
mgr Katarzyna Piątkowska
Katedra Prawa Karnego Materialnego
1. Podwójny (ontologiczny i normatywny) charakter przestępstwa.
2. Dogmatyczna struktura przestępstwa.
3. Znamiona typu czynu zabronionego.
4. Normatywna struktura przestępstwa.
5. Podział przestępstw.
 Dogmatyczna struktura przestępstwa

I. Czyn
II. Ustawowa określoność (znamiona określone
w ustawie karnej)
III. Bezprawność (naruszenie – przy braku jakichkolwiek
okoliczności usprawiedliwiających – normy
sankcjonowanej)
IV. Karygodność – społeczna szkodliwość czynu
występująca w stopniu wyższym niż znikomy
V. Wina
 I. Czyn
• „Czyn zajmuje centralne miejsce w prawie karym, a zwłaszcza w podstawowym dziale
tego prawa traktującym o ogólnych zasadach odpowiedzialności karnej” (I. Andrejew,
Podstawowe pojęcia nauki o przestępstwie, Warszawa 1988, s. 71).
• Przestępstwem może być tylko takie zachowanie człowieka, które ma postać czynu
• Nie stanowi czynu:
-odruch bezwarunkowy,
-zachowanie zrealizowane w wyniku oddziaływania tzw. przymusu bezwzględnego
(fizycznego, nieodpornego – vis absoluta), natomiast stanowi czyn zachowanie
podjęte w wyniku przymusu psychicznego (tzw. vis compulsiva)
-ruchy w trakcie głębokiego snu,
-brak ruchu na skutek braku fizycznej możliwości jego wykonania (kwestia
zaniechania).
 Czynem jest psychicznie sterowane zewnętrzne zachowanie się
człowieka

Czyn to pewna wyodrębniona zamknięta całość. Za czyn uznaje się

określone fragmenty ludzkiego zachowania, stanowiącego pewne
continuum
gwarancyjny charakter czynu – zabezpiecznie przed karaniem za
zjawiska wewnętrzne, podkresla oparcie odpowiedzialności karnej na
zjawiskach zewnętrznych – cogitationis poenam nemo patitur –
myśli nie podlegają karze); nie może więc nim być w szczególności
myśl wyrażająca zamiar popełnienia przestępstwa.
 Koncepcje czynu
Koncepcja naturalistyczna-kauzalna - czynem jest zewnętrzne
zachowanie się człowieka powodowane jego wolą; kompleks ruchów
zewnętrznych (działanie) albo kompleks zahamowanych ruchów
wewnętrznych (zaniechanie).
Koncepcja socjologiczna
Koncepcja finalna
• Czy zaniechanie jest czynem? Swoista fikcja czynu

„zaniechanie (określonego działania), będąc realnym obiektem

niematerialnym, uzewnętrznia się poprzez działanie, którego
zaniechający dopuszcza się w czasie, gdy zaniecha interesującego
nas działania (Ł. Pohl, Czyn w prawie karnym, [w:] System Prawa
Karnego. Tom 3, Warszawa 2012, s. 210 i n.).

• Nie sposób sprowadzić zaniechania do płaszczyzny ontologicznej,

można o nim mówić dopiero po uwzględnieniu płaszczyzny
normatywnej
II. Czyn zabroniony
zgodnie z art. 115 § 1 k.k., czynem zabronionym jest zachowanie o znamionach
określonych w ustawie karnej
typizacja musi uwzględniać wszystkie postulaty wynikające z zasady nullum
crimen sine lege
znamiona typu czynu zabronionego – wyróżnione w warstwie deskryptywnej
przepisu prawnokarnego wyrazy oraz wyrażenia, za pomocą których
prawodawca konstytuuje warunki pozwalające orzec, że określone ludzkie
zachowanie jest czynem zabronionym.
czwórpodział znamion typu czynu zabronionego
aby dana osoba mogła ponieść odpowiedzialność karną za popełnienie danego
zarzucanego jej przestępstwa, należy w postępowaniu karnym ustalić, że
zrealizowała ona bezwzględnie wszystkie znamiona wchodzącego w grę typu.
III. Czyn bezprawny
• Pojęcie bezprawności
• Okoliczności wyłączające bezprawność

• Bezprawność karna – sprzeczność z normą prawa karnego, naruszenie zakazu

lub nakazu zawartego w tym prawie (A. Marek, Prawo karne, Warszawa
2005, s. 100).
Bezprawność – sąd relacjonujący, wyrażający sprzeczność między
faktycznym zachowaniem się człowieka a tym zachowaniem, które ustawa
określa jako nakazane, albo też wyrażający zgodność między faktycznym
zachowaniem się człowieka a zachowaniem, która ustawa określa jako
zakazane (W. Wolter, Nauka o przestępstwie. Analiza prawnicza na podstawie
przepisów części ogólnej kodeksu karnego z 1969 r., Warszawa 1973, s. 101).
• Pierwotna legalność zachowania sprawcy
• Wtórna legalność zachowania sprawcy

Bezprawność kryminalna – koniunkcja

formalnego zakazu karnego i braku kontratypu
IV. Czyn karygodny
• Pojęcie społecznej szkodliwości
• Kryteria wyznaczania społecznej szkodliwości
• Znikomość/nieznaczność społecznej szkodliwości
• Ustalanie społecznej szkodliwości in abstracto i in concreto
• Koncepcja przedmiotowo-podmiotowa
• „Społeczna szkodliwość czynu zabronionego jest właściwością stopniowalną, a wynika to wprost z treści
art. 1 § 2 k.k. Należy jednak podkreślić, że ustawodawca nie pozostawił orzekania co do stopnia
społecznej szkodliwości swobodnej ocenie sądu, skoro w art. 115 § 2 k.k. określił kwantyfikatory tej
oceny. Sformułowanie "sąd bierze pod uwagę" zawarte w cytowanym przepisie oznacza, że sąd
orzekający nie może pominąć żadnego z tych kryteriów oceny, chyba że któreś z nich nie odnosi się do
znamion ustawowych konkretnego typu przestępstwa.” (wyrok SN z dnia 22 lutego 2018 r., II KK 349/17,
LEX nr 2449784

• „1. Ustawodawca, formułując w art. 115 § 2 k.k. normatywne przesłanki oceny stopnia społecznej
szkodliwości czynu, zbudował zamknięty katalog okoliczności, z których każda charakteryzuje się prawną
doniosłością. Pominięcie w ocenie którejkolwiek z nich, czy też formułowanie własnych okoliczności,
odmiennych od ustawowych i nadawanie im zasadniczego znaczenia, stanowi naruszenie prawa
materialnego. 2. Jeżeli w art. 1 § 2 k.k. mówi się o znikomej społecznej szkodliwości czynu, to wymóg
znikomości dotyczy społecznej szkodliwości ocenianej kompleksowo, nie zaś jej poszczególnych faktorów.”
(wyrok SN z dnia 19 października 2016 r., V KK 250/16, LEX nr 2152411)

• „Niedopuszczalne jest uzależnianie oceny stopnia społecznej szkodliwości czynu od czynników

bezpośrednio z nim niezwiązanych, które wystąpiły przed jego popełnieniem albo po jego popełnieniu.”
(uchwała SN z dnia 23 czerwca 2014 r., SNO 27/14, LEX nr 1480066)
V. Czyn zawiniony
• nullum crimen sine culpa
• art. 1 § 3 k.k., art. 53 § 1 k.k. (stopniowalność winy)
• pojęcie winy
• rozdzielenie winy od strony podmiotowej czynu zabronionego
• wina umyślna i nieumyślna w prawie karnym
• okoliczność wyłączające i umniejszające winę
• brak wyraźnie wskazanych kwantyfikatorów, jak w art. 115 w
odniesieniu do społecznej szkodliwości
 Teorie winy we współczesnej dogmatyce prawa karnego
1. Teorie psychologiczne
• Teoria woli (R. von Hippel) – związek między sprawcą a czynem
(przestępnym skutkiem) polegać miał na tym, że sprawca chciał
popełnienia czynu (skutku), a zatem obejmował go swoją wolą
• Teoria wyobrażenia (F. von Liszt) – uzupełnienie teorii woli o element
intelektualny – świadomość, że może dojść do popełnienia czynu
zabronionego
• Problem przestępstw nieumyślnych – zwłaszcza w przypadku
nieświadomej nieumyślności
2. Teorie normatywne
Wina to możliwość postawienia sprawcy zarzutu
Wymagalność zgodnego z prawem zchowania
Wymagalność a zarzucalność – ad immposibilia nemo
obligatur
Kompleksowa teoria normatywna
Czysta teoria normatywna (teoria finalna)
Wina ujmowana funkcjonalnie
 Normatywna struktura przestępstwa
• A. Zoll, O normie prawnej z punktu widzenia prawa kar­nego,
Krakowskie Studia Prawnicze XXIII, 1990, s. 69-95.

• Koncepcja norm sprzężonych w prawie karnym

Norma sankcjonowana (wyznaczająca określonemu podmiotowi
w określonych okolicznościach jakieś zachowanie) – nie kradnij
Norma sankcjonująca (kompetencyjna) – każdy, kto kradnie, ma
zostać ukarany – norma uznawana niekiedy jako właściwa norma
prawa karnego
 Podział przestępstw
• Zbrodnia/występek
• Przestępstwa powszechne i indywidualne
• Przestępstwa formalne i materialne (skutkowe)
• Przestępstwa ścigane z urzędu i na wniosek
• Typy podstawowe i zmodyfikowane (uprzywilejowane i kwalifikowane)