Bank sistemi: struktur və

rəqabət
Bank sisteminin inkişafı
Bank sisteminin inkişafı (davamı)

1996-cı ilə qədər dövlət banklarının restrukturizasiyası və

sağlamlaşdırılması, özəl bank sisteminin institusional
formalaşması
minimal kapital tələbinin mərhələli şəkildə artırılması
kiçik bankların birləşməsinə və bağlanması

özəl bankların intensiv sağlamlaşdırılması,

minimal kapital tələbinin ardıcıl artırılması və
konsolidasiya prosesinin təşviqi

2002-2005 2007 2008 və

sonra
1996-a 1996 2000
qədər modernizasiya strategiyası, makro və
mikroprudensial alətlər

Əmanətlərin sığortalanması sistemi

yaradıldı, qorunan əmanətlərin məbləği
2009-a 30000 manata çatdırıldı.

Bankların inkişaf
strategiyası
Maliyyə innovasiyaları və «kölgə bankçılıq
sisteminin» inkişafı

• Maliyyə innovasiyaları mənfəət əldə etməkdə mühüm

rol oynayır
• Maliyyə mühitində dəyişiklik mənfəət üçün maliyyə
institutlarını innovasiya axtarışına stimullaşdıracaq
• Maliyyə mühəndisliyi
Tələbin dəyişməsinə reaksiya: faizlərdə volatillik

• Tənzimlənən ipoteka faizləri

o Faizlər artanda dəyişkən faiz dərəcəsi yüksək mənfəət
əldə etməyə imkan verir
o Aşağı ilkin faiz mənzilə tələbi stimullaşdırır
• Maliyyə derivativləri
o Faiz risklərinin hedcləşdirilməsi
o Əvvəllər emissiya edilmiş (və ya alnmış) qiymətli
kağızlara görə ödənişlər.
Təklifin dəyişməsinə reaksiya: İnformasiya
texnologiyaları

• Bank krediti və debit kartlar

o Aşağı tranzaksiya xərcinə malik kompyuter
texnologiyalarının təkmilləşdirilməsi
• Elektron bankçılıq
o ATM, virtual bankçılıq və s.
Təklifin dəyişməsinə reaksiya: İnformasiya
texnologiyaları (davamı)

• «Junk» istiqrazlar
• Kommersiya qiymətli kağızlar bazarı
• Sekyuritizasiya
• Kapital bazarında qeyri-likvid aktivlərin likvid aktivlərə
çevrilməsi.
• Sekyuritizasiya dünyada 2000-dən bəri «subprime»
ipoteka bazarının inkişafında mühüm rol oynamışdır.
Mövcud tənzimləmə qaydaları

• Məcburi ehtiyat norması depozit vergisi kimi

• Depozitlər üzrə faizlərin sərtləşdirilməsi vasitəçilik
imkanlarını məhdudlaşdırır
• Açıq tipli investisiya fondları pul bazarında yalnız
qısamüddətli öhdəliklərə vəsait yerləşdirir
• Faizli çek hesabları
Maliyyə innovasiyaları və ənənəvi bankçılığın
zəifləməsi

• Borcalanlar üçün maliyyə mənbəyi kimi bazar

payı azalır
• Aktivlər üzrə maliyyə vasitəçilyində kommersiya
banklarının payı azalmaqdadır
• Məcmu mənfəət səviyyəsinin azalması müşahidə
edilmir
• Balansdan kənar fəaliyyətdən əldə edilən gəlir
artır
Qrafik 2. Məcmu qeyri-maliyyə borclanmada
bankların payı

Kommersiya bankları

Yığım fondları

Mənbə: Federal Reserve Flow of Funds; www.federalreserve.gov/releases/z1/Current/z1.pdf. Flow of Funds

Accounts; Federal Reserve Bulletin.
Maliyyə innovasiyaları və ənənəvi bankçılığın
zəifləməsi (davamı)

• Aşağı dəyərlə resurs cəlbi imkanları azalır

• İnflyasiyanın artması faizləri artırır və maliyyə
vasitəçiliyini zəiflədir
• Passivlərin aşağı xərcli mənbələri, çek depozitləri
zəruri olaraq azalır
Maliyyə innovasiyaları və ənənəvi bankçılığın
zəifləməsi (davamı)

• Fondlardan (aktivlərdən) istifadədə gəlir əldə etmək

imkanları azalır
• İT bankların qısamüddətli kreditləri
maliyyələşdirmək və ya kredit vermək istəklərini
məhdudlaşdırır
• İT digər maliyyə institutlarınnı tranzaksiya
xərclərini azaldır, rəqabət üstünlüyünü artırır
Bankların reaksiyaları

•Kreditləşmənin yeni və riskli sahələrində

genişlənmə
• Kommersiya əsaslı daşınmaz əmlak kreditləri
• Korporativ sektora yönəlmə və borc
vəsaitlərinin alınması
Bankların reaksiyaları (davamı)

•Balansarxası əməliyyatların
genişləndirilməsi
• Qeyri-faiz gəlirləri
• Riskə görə narahat olmaq
Bankların konsolidasiyası: üstünlüklər və
çatışmazlıqlar

• Üstünlüklər
• Rəqabət artır, səmərəsiz banklar biznesdən çıxır
• İqtisadiyyatın miqyas və həcm effektinin səmərəliliyi
artır
• Portfeli diversifikasiya olunmuş bankların iflas
ehtimalı azalır
• Çatışmazlıqlar
• Bankların likvidasiyası kiçik biznesə kredit
qoyuluşunu azaldır
• Bankların yeni sahəyə daxil olması riskləri artıra və
iflas ehtimalı yarada bilər
Qrafik 3. ABŞ-da sığortalanmış bankların sayı

Mənbə: www2.fdic.gov/qbp/qbpSelect.asp?menuitem=STAT.
Dünyada bankçılıq və digər maliyyə xidmətləri
sənayesinin ayrılması
• Universal bankçılıq (Almaniya, Hollandiya, isveçrə)
• Bankçılıq və digər maliyyə xidmətləri (qiymətli kağızlarla əməliyyat,
daşınmaz əmlakın ticarəti və sığorta) arasında bölgünün olmaması
• Britan tipli universal bankçılıq (İngiltərə, Kanada, ABŞ)
• Təminat anderraytinqi ilə məşğul ola bilər
• Ayrı-ayrı hüquqi törəmələrə mövcuddur
• Kommersiya firmaları tərəfindən bank səhmlərinə sahibliyə az rast
gəlinir
• Bank və sığorta şirkətlərinin müəyyən kombinasiyası
• Bəzi hüquqi bölgülər
• Kommersiya firmaları tərəfindən səhm paketinə sahiblik (Yaponiya)
imkanı verilir, lakin holdinq kompaniyaları qeyri-qanuni olurlar
Beynəlxlaq bankçılıq

• Bu bankçılıq sferası sürətlə inkişaf edir. Səbəb:

• Beynəlxalq ticarət və multimilli korporasiyalarda
artım
• Qlobal investisiya bançılığı daha gəlirlidir
• Avrobazara çıxış imkanları
Avrodollar bazarı

• ABŞ-dan kənar banklarda dollara denominasiya edilmiş

depozitlər.
• Beynəlxalq ticarətdə daha geniş istifadə edilən pul
• Offshore depozitlər tənzimləmə predmeti deyillər
• ABŞ bankları üçün zəruri maliyyə mənbəyi