PAGLILITIS AT KAMATAYAN NI

Aralin 5
• Naging mainit ang mata ng mga kastila
kay Jose Rizal. Mula sa paglimbag ng
mga subersibong babasahin ng patago
siya ay dinakip at kinulong sa Real Fuerza
de Santiago o mas kilala sa tawag na Fort
Santiago ngayon.
• Habang siya ay nasa piitan wala siyang
sinayang na mga sandali.
• Ginugol pa rin niya ang kanyang mga
nalalabing oras sa paggawa ng isang tula
na pinamagatang Mi Ultimo Adios
• (Ang Huling Paalam) Sinulat niya ito sa
salitang Espanyol at isinalin ito sa wikang
tagalog ni Andres Bonifacio.
• Ang pamamaalam na tula niyang ito ay
puno ng pasakit, panghihinayang at pag-
asa. Hanggang sa kanyang huling hininga
ay hindi siya nawalan ng pag-asa na
darating ang panahon na ang kanyang mga
sakripisyo sa bayan ay hindi mauuwi sa
wala.
 • Si Jose Rizal ay inakusahan din na
isang Erehe. Noong panahon ng
Kastila, Erehe ang tawag sa mga taong
hindi nagsisimba at nanampalataya sa
simbahang Katoliko
 • Si Rizal ay dinakip at kinulong sa Real
Fuerza de Santiago o mas kilala sa tawag
na Fort Santiago ngayon.

• Ito ay bahagi ng Intramuros, itinuturing na

“Lungsod ng Maynila” noong panahon ng
mga Espanyol. Ipinangalan ito sa patron na
si Santiago.
 • Bilang isang kuta o pook
tanggulan, ang mga pader ng
Fort Santiago ay may kapal
nang walong talampakan at
taas na 22 talampakan.
• Dito nakulong ang dakilang
bayani na si Jose Rizal bago
siya barilin sa Bagumbayan
(Luneta Park ngayon)
 ANG PAGKAKAKULONG KAY RIZAL NA
NAGING KAGITINGAN SA BAGUMBAYAN

• Nalaman ni Rizal sa isang opisyal na siya

ang sinisisi ng mga Espanyol ukol sa
nagaganap na madugong himagsikan sa
Pilipinas. Nadawit siya bilang kapangkat at
kapanalig ng mga nag-aalsa. (KKK)
Disyembre 29, 1896 ang naturang abogado
ni Rizal na si Tinyente Luis Taviel de
 • Ang Kataas-taasang, Kagalang-
galangang Katipunan ng mga Anak
ng Bayano mas kilala
bilang Katipunan at KKK ay isang
lihim na samahan na itinatag sa 
Pilipinas ni Andres Bonifacio na may
layuning palayain ang bansa sa ilalim
na ng mga mananakop na Espanyol.
• Naitatag ang Katipunan noong Hulyo 7, 1892, matapos na
mahuli at maipatapon si Jose Rizal na isa sa mga pinuno
ng Kilusang Propaganda at siya ding tagatatag ng La Liga
Filipina, na kung saan miyembro rin si Andres Bonifacio.
• Ang La Liga ay binubuo ng mga panggitnang uri na mga
ilustrado na nagtataguyod ng mapayapang reporma. Ang
paghahadlang ng Espanyol sa La Liga ang nagpatunay kay
Andres Bonifacio na walang saysay ang mapayapang
reporma sa ilalim ng pamamahala ng Espanyol. Ito ay
binuo sa isang bahay sa Kalye Azcarraga (ngayon ay 
Abenida Claro M. Recto) sa Tondo, Maynila.
• Dahil sa isang pagiging lihim na samahan,
isinailalim ang mga kasapi nito sa lubusang
paglilihim at inaasahan sila na tumalima sa
mga patakarang ipinapairal ng samahan. 
Ang mga nais sumapi sa samahan ay
pinadadaan sa seremonya ng pagbunsod
upang maging ganap na kasapi.
• May sariling pahayagan ang Katipunan, na
tinatawag na Kalayaan na nagkaroon ng una
at huling paglimbag noong Marso 1896.
Umusbong ang mga kaisipan at gawaing
rebolusyonaryo sa samahan, at pinayaman ng
ilang mga tanyag na kasapi nito ang literatura
ng Pilipinas.
 • Sa pagpaplano sa rebolusyon, nakipagtalastasan si
Bonifacio kay Rizal para sa kaniyang lubos na pagsuporta
sa Katipunan kapalit ng pangako ng pagsagip kay Rizal
mula sa pagkapiit. Noong Mayo 1896, isang delegasyon ang
pinadala sa Emperador ng Hapon para makalikom ng pondo
at mga sandata. Nabunyag ang Katipunan sa pamahalaang
Kastila noong umamin ang isang kasapi na si Teodoro
Patiño sa kaniyang kapatid na babae ukol sa mga ilegal na
gawain ng Katipunan, at kinalaunan sa madreng pinuno ng
Ampunang Mandaluyong. Pitong taon matapos ang
pagkakatuklas ng mga Kastila sa Katipunan, pinunit ni
Bonifacio at ang kaniyang mga tauhan ang kanilang mga
cedula sa Sigaw sa Pugadlawin, na nagpasimula ng 
Rebolusyong Pilipino.
• Noong Disyembre 30, 1896 ay binisita siya ng
kanyang ina at kapatid na babae na si Neneng
at ang kanyang asawa na si Josephine
Bracken.

• Binigyan ni Rizal si Josephine ng Imitacio de

Cristo at ang kanyang huling mensahe sa
kanya ay ‘’To my dear and unhappy wife with
Josephine Bracken’’
 • Sa ganap na alas 6:00 ng umaga,

• Binasa ni Kapitan Rafael Dominguez

ang kapasiyahan na siya ay bitayin, sa
Bagumbayan noong Disyembre 30,
1896 sa ganap na ika-7 ng umaga. 
 • Sa kanyang huling sulat kay Ferdinand
Blumentritt, ang kanyang matalik na kaibigan.

• Isinaad niya siya ay inosente sa krimen ng

rebelyon. Siya daw ay mamatay ng may
malinis na konsensya. Nang matanggap ito ni
Blumentritt siya ay naiyak.
• Sa katotohanan, si Rizal ay nakaharap
sa may Silangan. Ngunit nais niyang
humarap sa mga taong babaril sa
kanya dahil siya ay naniniwala na
hindi niya pinagtaksilan ang kanyang
bayan.
• Alas 6:30 ng umaga- Umalis sila
patungong Bagumbayan.
 • Nagpaalam si Rizal kay Luis Taviel de
Andrade. Pinulsuhan siya ni Dr. Castillo at
humanga sa normal na tibok ng pulso nito.

• Mga kaso ni Rizal: sedisyon,

konspirasyon, rebelyon.
 • Tumatalakay sa pagtataksil,
paghihimagsik, at mga katulad na
pagkakasala, tinukoy bilang krimen ng
pagtataguyod para sa isang pag-aalsa laban
o pagpapabagsak ng gobyerno sa
pamamagitan ng pananalita, publikasyon,
o organisasyon. 
 • Sa karamihan ng mga kaso, ang sedisyon ay
nagsasangkot ng pakikilahok sa isang
pagsasabwatan upang pigilan ang pamahalaan sa
pagsasagawa ng mga tungkuling itinalaga ayon sa
batas nito sa paraang lampas sa protektadong
pagpapahayag ng opinyon o protesta laban sa
patakaran ng pamahalaan.
 ANG TATLONG KASO NA NAGING DAHILAN NG
KAMATAYAN NG ATING PAMBANSANG BAYANI NA
SI DR. JOSE RIZAL AY ANG MGA SUMUSUNOD:

• Sedisyon - ito ay dahil diumano sa kaniyang

pagsulat ng mga akda na nagpapahiwatig ng
pagsasarili at paghiwalay sa pamahalaan.
• Rebelyon o Pagrerebelde at pag-aaklas sa
pamahalaan.
• Konspirasyon o Pakikipagsabuwatan -
pagbuo ng samahang ilegal.
 • Nilipat si Rizal ng Nobyembre 3,
1896 sa Fort Santiago.
• Nagsimula ang paglilitis kay Rizal
noong Disyembre 26, 1896 at sa nasabi
ding araw, ay nagpasiya ang hukuman
na bitayin si Rizal sa pamamagitan ng
pagbaril.
• Noong Disyembre 28, 1896 nilagdaan ni
Gobernador-Heneral Camilo Polaviela
ang kautusan ng pagbaril kay Jose Rizal.

• Alas 9:00 ng umaga- Dumating si Padre

Federico Faura at sinabi ni Rizal na tama
ang sinabi ng pari na mapuputulan siya
ng ulo sa pagsulat ng Noli Me Tangere. 
 • Alas 10:00 ng umaga- Dumating si
Santiago Mataix at kinapanayam si Rizal
para sa pahayagang El Heraldo de Madrid.
• Alas 7:00 ng umaga- Binaril si Rizal sa
Bagumbayan. Pagkatapos na barilin ng
firing squad isang opisyal ng hukbo ang
lumapit sa kanyang katawan at binaril na
malapitan sa puso upang tiyakin na patay
na ito.
• Hiniling niyang huwag
lagyan ng piring sa
mata. Dahil dito, sa
pagbaril sa kanya siya
ay pumihit paharap,
habang bumabagsak na
bilang tanda na hindi
siya taksil sa
pamahalaan.
• ‘’ consummatum est ‘’ – ang huling
salita ni Rizal bago siya barilin na
ang ibig sabihin ay natapos na.
• Huling Paalam ni Dr. José Rizal
(Tagalog version of “Mi Ultimo
Adiós”
 • Ang kanyang mga labi ay
patagong inilibing ng kanyang
kapatid na si Narcisa sa
sementeryo ng Paco, Maynila. Na
walang pagkakakilala sa kanyang
libingan.
• Ang kanyang kapatid na si
Narcisa ay hinanap ang kanyang
libingan at minarkahan ito ng
‘’RPJ’’ ang kanyang inisyal na
 • Noong ika-30 ng Disyembre
taong 1912, dinala na ang mga labi
ni Dr. Jose Rizal sa Luneta kung
saan siya binaril na noo'y tinatawag
na Bagumbayan. Hanggang sa
kasalukuyan ay nandoon parin ang
mga labi ng bansang bayani. Ito
narin ay kilala sa tawag na Rizal
Park.
 HULING PAALAM
NI DR. JOSÉ RIZAL
(TAGALOG VERSION OF “MI ULTIMO ADIÓS”)

• Paalam, bayan kong minamahal

lupa mong sagana sa sikat ng araw;
Edeng paraiso ang dito'y pumanaw
at Perlas ng dagat sa may Silanganan.
• Buong kasiyahang inihahain ko
kahiman aba na ang buhay kong ito.
maging dakila ma'y alay rin sa iyo
kung ito'y dahil sa kaligayahan mo.
• Ang nakikilabang dumog sa digmaan
inihahandog din ang kanilang buhay.
kahit kahirapa'y hindi gunamgunam
sa kasawian man o pagtatagumpay.
• Maging bibitaya't, mabangis na sakit
o pakikilabang suong ay panganib
titiising lahat kung siyang nais
ng tahana't bayang aking iniibig.
• Mamamatay akong sa aking pangmalas
silahis ng langit ay nanganganinag
ang pisgni ng araw ay muling sisikat
sa kabila nitong malamlam na ulap.
• Kahit aking buhay, aking hinahangad
na aking ihandog kapag kailangan
sa ikaririlag ng yong pagsilang
dugo ko'y ibubo't kulay ay kuminang
 • Mulang magkaisip at lumaking sukat
pinangarap ko sa bait ay maganap;
ikaw'y mamasdan kong marikit na hiyas
na nakaliligid sa silangan dagat.
• Sa bukas ng mukha'y, noo'y magniningning
sa mata'y wala nang luhang mapapait
wala ka ng poot, wala ng ligalig
walang kadungua't munti mang hilahil.
• Sa aba kong buhay, may banal na nais
kagaling'y kamtan nang ito'y masulit
ng aking kaluluwang handa nang umalis
ligaya'y angkin mo, pagkarikit-dikit.