Poglavlje 15

Termodinamika
 15.1 Termodinamički sistemi njihova okolina

Termodinamika je područje fizike koja

proučava osnovne zakone vezane za toplinu i
rad. Prevođenje topline u rad i obratno

Skup tijela na koje je se usmjeri pažnja

razmatranja nazivamo sistem-system, dok je
sve ostalo njegova okolina

Zidovi koji propuštaju tok toplote zovu se

diatermalni zidovi, drugim riječima ima se
razmjena roplote i rada sa okolinom.

dok su zudovi koji ne propuštaju toplinu zovu

adiabatski zidovi-adiabatic walls. Nema
ruzmjene topline i rada sa okolinom

Za razunijevnje termodinamike potrebno je

opisati stanje sitema
 15.2 Nulti zakon termodinamike

Dva sistema su u
termodinamičkoj ravnoteži,
ako nema toka topline
između njih, ako su u
kontaktu.

Temperatura je indikator
termičke ravnoteže, što
znači da među njima nema
toplotnog toka iako su u
trmičkom kontaktu, što je
znak da imaju istu
tmemperaturu.
 15.2 Nulti zakon termodinamike

NULTI ZAKON TERMODINAMIKE

Dva sistem pojedinačno su

termodinamičkoj ravnoteži sa trečim,
ako su svaki od njih u trmodinamičkoj
ravnoteži jedan sa drugim.
15.3 Prvi zakon termodinamike

Predpostavimo da sistem dobiva količinu toplote Q i da se pojavljuje njen

efekat
U skladu sa zakonom o održanju energije unutarnja energija sistema se
mijenja:

U  U f  U i  Q

Toplota je pozitivna kad sistem dobiva enrgiju i negativna kad sistem gubi
energiju
15.3 Prvi zakon termodinamike

Ako sistem vrši rad nad okolinom W, a nema toka topline, zakon o
konzervaciji enrgije ukazuje da će se unutarnja energija sitema smanjivati

U  U f  U i  W

Rad je pozitivan kad je on izvršen djelovanjem sistema i negativan

kad se on vrši nad sistemom
15.3 Prvi zakon termodinamike

PRVI ZAKON TRMODINAMIKE

Unutarnja enrgija sistema se mijenja toplinom ili radom

U  U f  U i  Q  W

Toplina je pozitivna kad sistem dobiva toplinu a negativna kad sistem gubi
enrgiju.

Rad je pozitivan kad ga je izvršio sistem a negativan kad se nad sistemom

vrši rad
15.3 Prvi zakon termodinamike

Primjer 1 Positivan i negativan rad

Na slici pod a)je iskazan sistem koji prima od

okoline toplinu 1500J i izvrši rad nad okolinom u
vrijednosti 2200J

U dijelu pod b), sistem prima od okoline 1500J

topline, a 2200J rada se izvrši nad sistmom.

U oba slučaja odredi promjenu unutarnje

energije sistema
 15.3 Prvi zakon termodinamike

(a)
U  Q  W

  1500 J    2200 J   700 J

(b)

U  Q  W

  1500 J    2200 J   3700 J

15.3 Prvi zakon termodinamike

Primjer 2 Idealni gas

Temperatura količine od tri mola monoatmskog idelanog gasa smanji

se od 540K na 350K ako 5500J toplote dospije gasu.
Nađi :
(a) Promjenu unutarnje energije i
(b) Rad koji izvrši gas

U  U f  U i  Q  W U  32 nRT
15.3 Prvi zakon termodinamike

(a)
U  32 nRT f  32 nRTi

 3
2
3.0 mol8.31 J mol  K 350 K  540 K   7100 J

(b) W  Q  U  5500 J   7100 J   12600 J

15.4 Termički procsi

Qvazi statički proces je onaj proces koji se pojavljuje dovoljno sporo tako da
temperatura i pritisak cijelo vrijeme kroz svo područje bude ista

isobaric: konstantan pritisak

isochoric: konstantan volumen

isothermal: konstantna temperatura

adiabatic: nema razmjene topline

15.4 Termički procsi

Isobaric-izobarni proces je onaj

proces koji se odvija pod stalnim
pritiskom.

W  Fs  P As   PV

Isobaric-izobarni proces: 
W  PV  P V f  Vi 
15.4 Termički procsi

Primjer 3 Isobarno širaenje vode

Gram vode stavljne je u cilindar i

zadržan je pritisak 2.0x105 Pa.
Temperatura vode poraste za 31oC.
Voda je u tečnoj fazi i širi se za malu
vrijednost 1.0x10-8m3.

Pronaći rad i promjenu unutarnje

energije.
15.4 Termički procsi

W  PV
  
 2.0 105 Pa 1.0 10 8 m 3  0.0020J

U  Q  W  130 J  0.0020 J  130 J

   
Q  mcT  0.0010 kg  4186 J kg  C 31 C  130 J
15.4 Termički procsi


W  PV  P V f  Vi 
15.4 Termički procsi

Isochoric-izohorni
proces:
konstantan volumen

U  Q  W  Q

W 0
15.4 Termički procsi

Primjer 4 Rad i površina grafa pritisak-

volumen

Odrediti rad za proces u kojem se pritisak ,

temperatura i volumen mijenjaju duž prave linije
kao na slici

Površina ispod grafa pritisak-volumen

za svaki proces predstavlja rad.
15.4 Termički procsi

Dok volumen raste, rad je pozitivan

Procjenom se da ustanoviti je 8.9

obojenih kvadrata na crtežu.

 
W  8.9 2.0 105 Pa 1.0 10 4 m 3 
 180 J
15.5 Termički procesi i njihovo korištenje, idealni gas

IZOTHERIČKA EXPANZIJA ILI KOMPRESIJA

RAD pri
Isothermalnoj Vf 
Expanziji ili W  nRT ln 
kompresiji  Vi 
idealnog gasa
15.5 Termički procesi i njihovo korištenje, idealni gas

Primjer 5 Izothermalna Expanzija Idealnog Gasa

Dva mola monatomskog gasa argona izotermno se širi pri isoj

temperaturi na 298K od početnog volumena do 0.025m3 do
konačnog 0.050m3. Predpostvimo da je argon idealni gas, naći
(a) Rad koji izvrši gas
(b) Izmjenu unutarnje energije gasa, i
(c) Toplinu datu gasu
 15.5 T Termički procesi i njihovo korištenje, idealni gas

(a) Vf 
W  nRT ln 
 Vi 
 0.050 m 3 
 2.0 mol8.31 J mol  K 298 K ln   3400 J
3 
 0.025 m 

(b) U  32 nRT f  32 nRTi  0

(c) U  Q  W

Q  W  3400 J
15.5 Termički procesi i njihovo korištenje, idealni gas

ADIABATSKA EXPANZIJA ILI KOMPRESIJA

Adiabatska
Expanzija ili
kompresija W  32 nR Ti  T f 
monoatomskog
idealnog gasa

Adijabatska
ekspanzija ili PiVi   Pf V f
kompresija
monoatomskog
idealnog gasa
  cP cV
15.6 Specifični toplotni kapacitet

Za odnos toplote i promjene temperature čvrstih i tečnih tijela koristi se izraz

Q  mcT

Specifični toplotni kapacitet

Količina gasa se izkazuje u molovima, tako zapisujemo sljedeći analogan izraz

Q  CnT

molar specific
heat capacity
15.6 Specifični toplotni kapacitet

Za gasove je neophodno razlikovati izmjenu topline pri konstantnom pritisku

gasa i pri konstantnoj uzapremini gasa ( molarna količina gasa)

CV , C P

U  32 nRT
    
Qconstant pressure  U  W  32 nR T f  Ti  nR T f  Ti   52 nRT
            
Prvi zakon W  PV
termodinamike

Konstantan
pritisak za mono
atomski idealni
gas C P  52 R
15.6 Specifični toplotni kapacitet

U  32 nRT
    
Qconstant volume  U  W  32 nRT f  Ti  0  32 nRT
        
Prvi zakon
termodinamike

Konstantan
pritisak za CV  32 R
monoatomski
idealni gas

monatomski C P 52 R 5
idealni gas   3 
CV 2 R 3

Neki drugi
idealni gas
C P  CV  R
 15.7 Drugi zakon termodinamike

Drugi zakon termodinamike je konstatcija prirodne tendencije da toplina prelazi sa

toplog na hladno tijelo spontano , dok prvi zakon govori o konzervaciji energije sa
tvrdnjom da toplina ekvivalentna mehaničkom radu ,a iz rada se može dobiti toplina

DRUGI ZAKON TERMODINAMIKE: Tok TOPLOTE JE TVRDNJA

Toplina teče spontano od supstance više temperature na tijelo niže temperature

obratan smjer nije spontan.
TOK TOPLINE SA TIJELA NIŽE TEMPERATURE NA TIJELO VIŠE
TEMPERATURE MOŽE TEČI SAMO UZ ULAGANJE ENERGIJE ! (HLADNJAK)
 15.8 Toplotne mašine

Toplona mašina je uređaj koja koristi toplinu za

vršenje rada
Tri su bitna preduslova.

1. Toplina koja se predaje toplotnoj mašini teče od

mjesta više temperature -TOPLOTNOG
REZERVOARA

2. Dio ulazne toplote u mašini se posredstvom

radne supstance prevodi u rad !

3. Preostali dio ulazne toplote se odbaci i preda

hladnijem mjestu HLADNI REZERVOAR

QH  Kolicina ulazne topline

QC  Kolicina odbacene topline

W  Kolicina izvrsenog rada

15.8 Toplotne mašine

Koeficijent korisnog djejstva toplotne

mašine je definiran odnosom izvršenog rada i
predane topline od strane toplotnog rezervoara

W
e
QH

Ako nema drugih gubitaka ima se:

QH  W  QC

QC
e  1
QH
15.8 Toplotne mašine

Primjer 6 Motor automobila

Motor auta ima koeficijentkorisnog djejstva 22.0% i proizvede 2510 J .

Koliko topline je motor odbacio-predao okolini?

W
e QH  W  QC
QH

W
QH 
e
15.8 Toplotne mašine

QH  W  QC

W
QH 
e
QC  QH  W

W 1 
QC   W  W   1
e e 

 1 
 2510 J   1  8900 J
 0.220 
15.9 Karnoov princip i Karnoova mašina

Reverzibilno proces je proces pri kome oboje i sitem i njegova okolina se

mogu vratiti u prvobitno stanje

KARNOOV PRINCIP: ALTERNATIVNI ZAKLJUČAK IZ DRGOG ZAKONA

TERMODINAMIKE

Ne ireverzibilna mašina koja radi između dva rezervoara konstantnih

temperatura može imati veći koeficijent korisnog dejsva nego kad radi
reverzibilna mašina istih temperatura.
Prema tome, sve reverzibilne mašine koje rade između istih temperatura imaju
isti koeficijent korisnog djejstva.
15.9 Karnoov princip i Karnoova mašina

Karnoova mašina Carnot engine je

pogodna za razmatranje kao idealna model
Toplona od toplotnog rezervoara sva ide
prema mašini od odabrane temperature, i
sva odbačena toplina ide prema hladnom
rezervoaru odabrane temperature
Pošto koeficijent korisnog djejstva zavisi od
tempratura rezervoara, odnos toplina može
zavisiti od njihovih temperatura

QC TC

QH TH

QC TC
e  1  1
QH TH
15.9 Karnoov princip i Karnoova mašina

Example 7 Tropski okean ka o toplotna mašina

Voda u blizine površine tropskog okeana ima temperaturu 298.2 K, obzirom da

voda na 700 m dubine ima temperaturu of 280.2 K. Može se predpostaviti da
toplija voda bude iskorištenakao topli rezervoar, a hladna voda hladni rezervoar
toplotnoj mašini. Naći maksimalno mogući koeficijent korisnog djejstva takve
mašine.

TC
ecarnot  1 
TH
15.9 Karnoov princip i Karnoova mašina

TC 280.2 K
ecarnot  1  1  0.060
TH 298.2 K
15.9 Karnoov princip i Karnoova mašina

Konceptulani primjer 8

Prirodne granice Koeficijenta korisnog djejesva toplotne mašine

Razmotrimo hipotetički da mašina dobiva 1000 J topline kao ulaz- input od

toplotnog rezervoara, a daje 1000J rada, koja ne odbacuje toplinu hladnom
rezervoaru čija je temperatura oko 0 K . Odluči dali ova mašina narušava prvi
ili drugi zakon termodinamike.
 15.10 Zamrzivači, Klime i toplotne pumpe

Zamrzivači, klime i toplotne pumpe su uređaji koji toplinu usmjeravaju od

hladnije sredine na topliju sredinu: s mjesta niže na mjesto više
temperature; neprirodni proces-ulaganje energije. Ovi procesi su nazvani
razhladni uređaji.
15.10 Zamrzivači, Klime i toplotne pumpe
 15.10 Zamrzivači, Klime i toplotne pumpe

Konceptualni primjer 9 Nemožete opovrgnuti Drugi zakon termodinamike

Jeli moguće hladiti kuhinju dok su otvorena vrata zamrzivača ili hladiti sobu
stavljanjem prozorsku klimu na pod karaj kreveta?
15.10 Zamrzivači, Klime i toplotne pumpe

Hladnjak ili
QC
Koeficjnt radnog rezima 
klima W
 15.10 Zamrzivači, Klime i toplotne pumpe

Toplotna pumpa- heat pump

koristi rad-električnu energiju
da da toplotnu energiju od
vanjske studeni prevodi iz
vana u prostoriju.
 15.10 Zamrzivači, Klime i toplotne pumpe

Primjer 10 Toplotna pumpa-IdeallHeat Pump

Idealni, ili Carnot-ov proces, toplotna pumpa se iskoristila da obezbijedi

temperaturu prostorije 294 K. Koko električne enrgije – rada teba povuči (utrošiti)
da da 3350 J topline na dan kad je vanjska temperatura 273 K?

QC TC TC
 QC  QH
QH TH TH

W  QH  QC

 TC 
W  QH 1  
 TH 
15.10 Zamrzivači, Klime i toplotne pumpe

 TC   273 K 
W  QH 1    3350 J 1    240 J
 TH   294 K 

Toplotna QH
pumpa Koeficijent radnog rezima 
W
15.11 Entropija

Generalno, ireversibilni procesi prouzrokuje gubitke, ali ne sve

all, od mogućeg rada. Ovaj parcijalni gubitak može bit izražen u
članukonceptualno nazvan entropy-entropija.

Karnoova QC TC QC QH
mašina  
QH TH TC TH

Izmjena Q
entropije
S   
 T R

reversiblan
15.11 Entropija

Entropija, slično unutarnjoj energije, je funkcija stanja sisitema.

Q
S   
 T R

Razmotrimo promjnu entropije Karnoove mašine. Entropija toplotnog

rezervoara opada i hladnog rezervoara cold reservoir increases.

QC QH
S    0
TC TH

Reversible processes ne smanjuje entropiju univrzuma !

15.11 Entropija

Šta se događa sa promjenom entropije univerzuma u ireverzibilnom

procesu je kompleksnija
 15.11 Entropija

Primjer 11 Entropja univrzuma raste

Slika nam pokazuje da 1200 J topline spontano teče kroz bakarni štap od
toplog rezervoa 650 K ka hladnom reservoaru na 350 K. odrediti Determine
the amount by which
this process changes the entropy of the
universe.
15.11 Entropy

QC QH 1200 J 1200 J
S universe       1.6 J K
TC TH 350 K 650 K
15.11 Entropy

Any irreversible process increases

the entropy of the universe. S universe  0

THE SECOND LAW OF THERMODYNAMICS STATED

IN TERMS OF ENTROPY

The total entropy of the universe does not change when a

reversible process occurs and increases when an irreversible
process occurs.
15.11 Entropy

Example 12 Energy Unavailable for Doing Work

Suppose that 1200 J of heat is used as input for an engine

under two different conditions (as shown on the right).

Determine the maximum amount of work that can be obtained

for each case.

TC W
ecarnot  1 e
TH QH
15.11 Entropy

The maximum amount of work will be achieved when the

engine is a Carnot Engine, where

TC 150 K
(a) ecarnot  1   1  0.77
TH 650 K

W  ecarnot QH  0.77 1200 J   920 J

TC 150 K
(b) ecarnot  1   1  0.57
TH 350 K

W  ecarnot QH  0.57 1200 J   680 J

The irreversible process of heat through the copper

rod causes some energy to become unavailable.
15.11 Entropy

Wunavailable  To S universe
15.12 The Third Law of Thermodynamics

THE THIRD LAW OF THERMODYNAMICS

It is not possible to lower the temperature of any system to absolute

zero in a finite number of steps.