OPIEKA, POMOC SPOŁECZNA I PRACA

SOCJALNA JAKO TRADYCYJNA

PRZEDMIOTY ZAINTERESOWAŃ
POLSKIEJ PEDAGOGIKI
POMOC SPOŁECZNA
 Pojęcie pomocy społecznej w ocenie Tomasza
Kazimierczaka występuje w czterech podstawowych
znaczeniach
 I
 W pierwszym rozumieniu obowiązującym w polskiej
koncepcji polityki społecznej oraz rozumieniu
potocznym pojęcie to odnosi się do katalogu dóbr
świadczonych przez właściwe organizacje, przede
wszystkim publiczne, osobom, które znajdują się w
trudnej sytuacji życiowej oraz wymagają stałej bądź
czasowo przydzielonej pomocy
 II
 W drugim znaczeniu pojęcie pomoc społeczna oznacza
pewną generalizowaną funkcję polityki społecznej,
prowadzonej przede wszystkim przez instytucje
państwowe, których celem jest osiągnięcie stanu
określanego jako dobrobyt lub dobrostan obywateli;
państwo pomaga swoim obywatelom, interweniuje za
pośrednictwem usług społecznych: ochrony i opieki
zdrowotnej, oświaty, mieszkalnictwa, zatrudnienia,
zabezpieczenia społecznego oraz powołania różnego
rodzaju instytucji samej pomocy społecznej
 III
 W trzecim sposobie podejmowania tego terminu pomoc
społeczna odnosić się będzie do dyscypliny, której
przedmiotem jest analizowanie procesów, programów i
organizacji czyli praktyki pomocy społecznej. Pomoc
społeczną należałoby więc zaliczyć do nauk praktyczne
zajmujący się także kształceniem -na szczeblu wyższym
– adeptów określonych kierunków.
 IV
 Czwartym sposobem jest sposób widzenia perspektywy
jednej z nauk społecznych, jaką stanowi socjologia .W
ramach jej paradygmatu funkcjonalnego, a także
prowadzonej polityki społecznej, pomoc społeczna staje
się jedną z podstawowych instytucji społecznych,
bowiem pełni istotne, właściwe sobie funkcje w celu
utrzymania ładu i integracji systemu społecznego.
KIEDY JEST UDZIELANA POMOC
SPOŁECZNA?
 Najczęstsze sytuacje, w których udzielana jest pomoc
społeczna to; alkoholizm, bezdomność, bezrobocie,
choroba, macierzyństwo, narkomania, sieroctwo,
trudności przystosowawcze po ogłoszeniu zakładu
karnego, deficyty rozwojowe i wiele innych sytuacji.
SYSTEM POMOCY SPOŁECZNEJ W
POLSCE
 Rozwój systemu pomocy społecznej w Polsce
przechodzi następujące fazy: od formy poza
instytucjonalnych, nieformalnych, nieprofesjonalnych
(np. pomoc wzajemna, grupy samopomocowe) poprzez
formy w pełni zinstytucjonalizowane, profesjonalne i
specjalistyczne (pomoc zorganizowana przez państwo),
aż po rozstrzygnięcia alternatywne (formy państwowej
służby socjalnej, prywatne stowarzyszenia i grupy
wsparcia)
RODZAJE POMOCY SPOŁECZNEJ W
POLSCE
 Świadczenia pieniężne:
 zasiłek stały;

 zasiłek okresowy;

 zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy;

 zasiłek i pożyczka na ekonomiczne usamodzielnienie;

 pomoc na usamodzielnianie oraz na kontynuowanie

nauki;
 Świadczenia niepieniężne:
 praca socjalna;

 bilet kredytowy;

 składki na ubezpieczenie zdrowotne;

 składki na ubezpieczenie społeczne;

 pomoc rzeczowa, w tym na ekonomiczne

usamodzielnienie;
 sprawienie pogrzebu;

 poradnictwo specjalistyczne;
POMOC SOCJALNA W NIEMCZECH
 Do rozległego systemu złożonego z ubezpieczenia
chorobowego, emerytalnego, wypadkowego,
pielęgnacyjnego i ubezpieczenia na wypadek bezrobocia
dochodzi jeszcze siatka socjalna obejmująca świadczenia
finansowane z podatków. Należą do nich zasiłki, od tych
dla bezrobotnych począwszy, a skończywszy na
zasiłkach rodzinnych czy rodzicielskich. Niemcy
uważają się za państwo socjalne, którego nadrzędnym
zadaniem jest zabezpieczenie społeczne wszystkich
obywateli.
POMOC PSYCHOLOGICZNA
 Pomoc psychologiczno-pedagogiczna to termin który
może się odnosić do osób nie wykazujących deficytów
rozwojowych, a które oczekują pomocy w związku z
potrzebą osiągnięcia większych efektów rozwojowych
( przykładem jest pomoc w poznawaniu nowego
języka obcego) a także do osób przewijających różne
deficyty( zaburzenia w zachowaniu, niedostosowanie
społeczne).
 Przy okazywaniu pomocy psychopedagogicznej ważną
sprawa jest uwzględnienie kontekstu uwarunkowań
środowiskowych. Nie może bowiem dopomagać
jednostce izolując ją od środowiska życia i rozwoju, lecz
należy szukać możliwości przekształcenia jej środowiska
oraz tworzenia dla niej w tym środowisku szans
samorealizacji. Przykładem takiego podejścia może być
łączenie pomocy psychologicznej skierowanej do osoby y
terapia rodziny.
 W przypadku dzieci i młodzieży szkolnej są stosowane
różne formy pomocy psychologicznej (świetlice
terapeutyczne albo pomoc indywidualna oraz różne
formy terapii pedagogicznej)
PEDAGOGIKA SPOŁECZNA A PEDAGOGIKA
OPIEKUŃCZA I PRACA SOCJALNA
 1.Powiązań między pedagogiką społeczną, pedagogiką
opiekuńczą i pracą socjalną jest znacznie więcej niż
różnić między nimi. Zdania jednak są podzielone i
żadnemu przydzielonemu stanowisku nie można
odmówić trafnych argumentów.
 

 Irena Lepalczyk stwierdziła, że :

 - pedagogika społeczna stała się źródłem nowych teorii i

subdyscyplin, do których należą zagadnienia
czytelnictwa i bibliotekarstwa
 2. Po wojnie oświata pozaszkolna przybierała różne
określenia takie jak : wychowanie dorosłych, pedagogika
dorosłych dla określenia katedr, zakładów, kierunku
studiów. Jan Szczepański upatrywał korzenie pedagogiki
w pracy w pedagogice społecznej.
 

 Od końca lat 50 utrwaliła się pedagogika społeczna z

dwiema subdyscyplinami :
 - teoria pracy opiekuńczo- wychowawczej (aktualnie
usamodzielnia się pedagogika opiekuńcza)
 - teoria pracy kulturalno – oświatowej

 
 Mikołaj Winiarski stwierdza, że pedagogika
opiekuńcza jest dyscypliną nauk pedagogicznych
powiązaną z pedagogiką społeczną i polityką socjalną,
której zadaniem jest opieka nad dziećmi i młodzieżą oraz
nad osobami, które znalazły się w trudnej sytuacji
życiowej.
 2. W Polsce rzadko utożsamia się pedagogikę społeczną
z pracą socjalną. Jacek Piekarski uważa, że pedagogika
społeczna i praca socjalna są odrębnymi dyscyplinami
naukowymi pomimo tego, że są teoretycznie tożsame z
uwagi na zbieżność ich przedmiotu zainteresowań
 Pedagogika społeczna pozostaje teorią, a nie
działaniem społecznym, praca socjalna zaś jest
refleksyjną praktyką. Potwierdza to obserwacja
współczesnego rynku pracy w Polsce. Żadna z instytucji
nie oferuje stanowiska pracy pedagoga społecznego.
Winą za ten stan Danuta Lalak obarcza okres realnego
socjalizmu, w którym pedagogika społeczna ograniczona
została do kategorii praktycznego działania- pedagogiki
opiekuńczo- wychowawczej oraz pedagogiki kulturalno
– oświatowej
HISTORYCZNE OKOLICZNOŚCI POWSTAWANIA I UKSZTAŁTOWANIA
SIĘ PROFILU POMOCY SPOŁECZNEJ I PRACY SOCJALNEJ W POLSCE
 Simon N. Patton upowszechnił pojęcia takie jak : praca
socjalna i pracownik socjalny
 

 Ważnym wydarzeniem wtedy, było powołanie w 1898r

pierwszej szkoły dla pracowników socjalnych-
Nowojorskiej Szkoły Filantropii, istniejącej jako
Wydział Pracy Socjalnej Uniwersytetu Columbia.
 
 W Stanach Zjednoczonych powstało w 1921r.
Amerykańskie Stowarzyszenie Pracowników
Socjalnych. Pierwszą publikacją na temat pracy
społecznej była Diagnoza społeczna autorstwa Mary
Richmond wydana w 1917r, która skrystalizowała
tendencję do stosowania i doskonalenia narzędzi
służących do trafnie i wiarygodnej diagnozy. Był to
okres wypracowania koncepcji i procedur
wyodrębnionych ze względu na adresatów pracy
socjalnej oraz ze względu na specyficzny teren i
okoliczności działania.
 W tym okresie Europa wyprzedzała społeczeństwo
amerykańskie jedynie w okresie ubezpieczeń
społecznych. Schyłek XIXw i początek XX wieku
odznaczał się nasileniem przemian industrializacyjnych i
urbanizacyjnych wiążących się z powstaniem nowego
typu społeczeństwa. Dochodziło do aktywności
kulturalnej, nowych idei i stylów życia, ale równocześnie
do ubóstwa, niedostatku i biedy.
 11 listopada 1918r. powstał Państwowy Urząd ds.
Jeńców, przekształcony w Państwowy Urząd ds. Jeńców,
Uchodźców i Robotników.
 

 27 stycznia 1919r. powstały Państwowe Urzędy

Pośrednictwa Pracy i Opieki nad Uchodźcami. Pod stałą
opieką rządu były dzieci . Utworzyła się rada
tymczasowa i komisja. Istotną rolę odgrywały
Delegatury Opieki Społecznej pełniąc funkcje
państwowych Urzędów ds. Opieki i Pomocy Społecznej
oraz Powiatowe Komisje Opieki Społecznej
koordynujące działania o charakterze pomocowo-
opiekuńczym. Od dnia 1 stycznia 1922 r zadania
Delegatury Opieki Społecznej przejęły Wojewódzkie
Wydziały Pracy i Opieki Społecznej.
HISTORYCZNE OKOLICZNOŚCI POWSTANIAI
UKSZTAŁTOWANIA SIĘ PROFILU POMOCY
SPOŁECZNEJ I PRACY SOCJALNEJ W POLSCE
 Artykuły Konstytucji marcowej określające powinność państwa
w zakresie pomocy społecznej:
 Artykuł 102.

 Określa powinność państwa w zakresie pomocy społecznej.

Zgodnie z nim ,,każdy obywatel ma
 prawo do opieki państwa nad pracą , a w ramach braku pracy,
choroby, nieszczęśliwego wypadku i niedołęstwa do
ubezpieczenia społecznego”
 Artykuł 103.

 Zobowiązuje państwo do niesienia pomocy i sprawowania

opieki nad dziećmi pozbawionymi dostatecznej opieki
rodzicielskiej czy też zaniedbanych wychowawczo.
USTAWA O OPIECE SPOŁECZNEJ:
 Uchwalona 16 sierpnia 1923 roku
 Wyznaczała zbiór zasad, którymi powinno kierować się
państwo, udzielając wsparcia socjalnego swoim
obywatelom
 Jej znaczenie opierało się na 2 fundamentalnych
zasadach: obowiązkowości oraz powszechności
świadczeń dla osób wymagających publicznej troski,
które unieważniały obowiązującą na terenie byłego
zaboru austriackiego zasadę wykluczenia określonych
kategorii społecznych z grona osób uprawionych do
ubiegania się o wsparcie socjalne.
ZAKRESEM OPIEKI SPOŁECZNEJ OBJĘTO W
SZCZEGÓLNOŚCI:
(ART.2 USTAWY Z DNIA 16 SIERPNIA 1923R.)

 • dzieci i młodzież, zwłaszcza sieroty, dzieci zaniedbane

lub opuszczone oraz zagrożone patologią społeczną
 • kobiety w okresie macierzyństwa

 • osoby w podeszłym wieku, inwalidów, nieuleczalnie

chore, upośledzone umysłowo i niezdolne do pracy
 • osoby bezdomne, ofiary wojny

 • więźniów po odbyciu kary

OPIEKA SPOŁECZNA POLEGA NA DOSTARCZENIU:
(ART.3 USTAWY Z DNIA 16 SIERPNIA 1923R. O OPIECE
SPOŁECZNEJ )

 • artykułów żywnościowych, odzieży, obuwia

 • odpowiedniego pomieszczenia mieszkalnego (z opałem
i światłem)
 • pomocy w nabywaniu narzędzi niezbędnych do
wykonywania pracy
 zawodowej, pomocy w dziedzinie higieniczno-sanitarnej

 • pomocy w przywracaniu utraconej bądź zmniejszonej

zdolności do pracy
SPRAWOWANIE OPIEKI SPOŁECZNEJ:
 Na mocy ustawy odpowiedzialność za sprawowanie
opieki społecznej spoczywa na państwie.
 Gminy wiejskie i miejskie realizowały zadania
opiekuńcze w formie
 POZAZAKŁADOWEJ (środowiskowej)

 Wojewódzkie i powiatowe związki samorządowe

udzielały pomocy zakładowej
 Zwierzchnią władzę w opiece społecznej sprawował
Minister Pracy i Opieki
 Społecznej we współpracy z Ministrem Zdrowia
Publicznego. Jego organem doradczym i opiniodawczym
była Rada Opieki Społecznej.
KOSZTY POMOCY SPOŁECZNEJ:
 Koszty pomocy były pokrywane z budżetów gmin lecz
jeśli ich wysokość przekraczała możliwości finansowe
gminy, pomocniczo udzielano subwencji państwowych.
 Państwo ponosiło wydatki na opiekę nad osobami,
wobec których miało szczególne zobowiązania (byli to
weterani powstań narodowych, wdowy po nich,
skazańcy polityczni oraz ich rodziny, inwalidzi wojenni
wraz z rodzinami). Ochronę tych kategorii społecznych
określały i regulowały odrębne ustawy i
 rozporządzenia.
POMOC SPOŁECZNA PO II WOJNIE
ŚWIATOWEJ:
W pierwszych latach po II wojnie światowej szczególnej
pomocy wymagała ludność dotknięta skutkami działań
wojennych – osoby poszkodowane oraz ich rodziny.
Formalnie podstawą działania systemu opieki i pomocy
społecznej było ustawodawstwo przedwojenne. Jego
moc została potwierdzona 22.10.1947 roku dekretem,
który gwarantował ważność ustawy z 1923 roku.
Art. 2 tego dekretu poszerzył zakres działań przedwojennej
opieki społecznej, zwanych ,,środkami zaspokojenia
niezbędnych potrzeb życiowych” określonych w art.3
ww. ustawy o opiekę lekarską i opiekę w zakładach
leczniczych. Wpłynęło to na to, że działalność w
zakresie pomocy społecznej prowadziły instytucje
państwowe podległe Ministerstwu Zdrowia i
Ministerstwu Pracy i Opieki Społecznej, finansowane z
budżetu centralnego.
Do 1990 roku formalnie obowiązywała ustawa o opiece
społecznej z 1923 roku, jednak o zakresie działalności
pomocy społecznej decydowały nowo powstające
uchwały rządowe i projekty resortowe.
 Po 1956 roku przywrócono funkcję opiekuna
społecznego, którego obowiązkiem było:
 dbanie o poprawę warunków materialnych, socjalnych i
wychowawczych podopiecznych
 pomoc młodzieży i dzieciom pozbawionym właściwej
opieki rodzicielskiej
 pomoc w walce z alkoholizmem i prostytucją

 zapewnienie opieki starcom oraz osobom niezdolnym do

pracy
 pomoc samotnym matkom, rodzinom wielodzietnym i
samotnym niepracującym
 kobietom w ciąży
W 1960 roku zmieniono resortową przynależność pomocy
społecznej, odbierając kompetencje w tym zakresie
ministrowi pracy i przekazując je ministrowi zdrowia.
Przyczyniło się to do utworzenia ośrodków opiekuna
społecznego, które sytuowano przy przychodniach
obwodowych.
W 1973 roku powstały zespoły opieki zdrowotnej. W
ramach już istniejących Zakładów Opieki Zdrowotnej
(ZOZ) wyodrębniono Działy Służb Socjalnych, które
zostały powołane do realizacji zadań opiekuńczo-
pomocowych, do których włączono ośrodki opiekuna
społecznego - instytucje te powstały na szczeblu
województwa oraz gminy (funkcjonowały jako
wojewódzki szpital zespolony lub gminny ośrodek
zdrowia).
PRACA SOCJALNA
 Praca Socjalna jest to  Celem pracy socjalnej jest:
interdyscyplinarna  - zaangażowanie w
działalność zawodowa, modyfikowanie i reformę
która ma na celu pomoc systemu społecznego
osobom i rodzinom we  - Niesienie pomocy
wzmacnianiu lub
jednostkom, rodziną,
odzyskiwaniu zdolności do
wspólnotom i grupom osób
funkcjonowania w
społeczeństwie poprzez w przystosowaniu
pełnienie odpowiednich ról społecznym zgodnie z ich
społecznych oraz tworzenie zdolnościami , wartościami
warunków sprzyjających i normami społeczeństwa
temu celowi.
 Pracę socjalną możemy rozumieć jako działanie które
umożliwia jednostkom , rodzinom, grupom
społecznym ,a nawet całym społecznością
przezwyciężanie trudności ,a tym samym poprawę ich
społecznego funkcjonowania
PRACA SOCJALNA MA WIELE ZNACZEŃ , KTÓRE
ŁĄCZĄ PEWNE WSPÓLNE ELEMENTY:

 -Praca socjalna jest typem aktywności zawodowej, której

możliwe jest po wykonywanie dopiero po uzyskaniu
odpowiedniego wykształcenia.
 - adresatem pracy socjalnej może być jednostka, rodzina
zagrożona lub taka która pozostaje w trudnej sytuacji
życiowej oraz społeczność lokalna
 - Celem pracy socjalnej jest poprawa funkcjonowania
jednostek, rodzin i grupspołecznych której efektem
końcowym jest doprowadzenie ich do samodzielności
życiowej i rozwoju
 OPIS TEORII PRACY SOCJALNEJ W RÓŻNYCH
KRAJACH:

W tradycji polskiej teoria pracy socjalnej jest obszarem pedagogiki

społecznej , która zajmuje się opieką, ratowaniem czy też udzielaniem
pomocy zabezpieczania i organizowania sił ludzkich w celu twórczości
życiowej.

Na gruncie niemieckim wyglądało to nieco inaczej bo teoria ta

traktowana była w sposób formalny jako dyscyplina która wymaga
odrębnych chodź zbliżonych do siebie kompetencji. Wyrażane jest to
poprzez odrębny system kształcenia z zakresu pracy socjalnej. Teoria w
Stanach Zjednoczonych wiąże się z doskonaleniem metod interwencji
socjalnej.
Kolejnym etapem
kształtowania pracy
socjalnej jako nauki nie jest
jednolity, natomiast proces
akademicki rozwoju
charakteryzuje się
wielością podejmowanych
dyskusji, wymian zdania na
dany temat. Dotyczą one
głownie zróżnicowanych
problemowo jak i
metodycznie obszarów
działań ,które stanowią
podstawę do naukowych
uogólnień i rozwijających
się pewnych nowych
koncepcji. Mogą to być:
 -praca socjalna z jednostka ,
rodzina , grupa i
społecznością.
 - praca socjalna w różnych
instytucjach takich jak:
szkoły, placówki
Opiekuńczo- wychowawcze,
szpitale ,Centra
resocjalizacyjna-
rehabilitacyjne ,instytucje
pomocy społecznej oraz
więzienia.
 - Konieczność konfrontacji
działań socjalnych z prawem,
programami i planami
działań regionalnych i
lokalnych
 Malkolm Payne wyróżnił trzy typy teorii wyraźnie
oddziałujące na siebie ,które są wykorzystywane w
praktycznej pracy socjalnej i w kształceniu na szczeblu
akademickim. ich znaczenie omawia specjalistka w tej
dziedzinie Ewa Kantowicz .
 Pierwsza grupa to teorie natury pracy socjalnej jest ona
koncepcja funkcji społecznych ,celów i wartości pracy
socjalnej która wywodzi się z ogólnych filozofii
społecznych i politycznych. Koncentruja się na genezie,
istocie i zasadach organizacji pracy socjalnej oraz jej
celach:
 - dostarczenie usług socjalnych i regulacji prawnych w
imieniu zorganizowanego społeczeństwa
( reprezentowanego głównie przez państwo )
 - Zapewnienie zadowalającego rozwoju indywidualnego
( które ma gwarantować społeczna stabilność)
 Teoria praktyki pracy socjalnej - wyodrębnione,
kompletne i spójne koncepcje które wyznaczają sposoby
interwencji pracownikow socjalnych w określonych
sytuacjach. Odnoszą się one do socjologicznych i
psychologicznych wyjaśnień ludzkich zachowań i służą
zracjonalizowanym działaniom i akcjom podejmowanym
przez pracownikow socjalnych
 Teoria świata klientów w obszarze pracy socjalnej-
koncepcja ta dotyczy zachowań ludzkich i życia
społecznego . Wywodzi się ona z teorii badań w zakresie
filozofii , antropologii, psychologii, polityki społecznej
oraz socjologii. Teoria ta wyjaśnia dlaczego ludzie
zachowują się w takie a nie inny sposób w danej
sytuacji.
 Na profil praktycznego i teoretycznego akademickiego oblicza
pracy socjalnej silny wpływ wywiera aktywne działania
stowarzyszenia szkół pracy socjalnej , która można uznać za
korporacje zawodowe np.
 - IASSW ( MIĘDZYNARODOWE STOWARZYSZENIE
SZKOL PRACY
 SOCJALNEJ)

 - EASSW ( EUROPEJSKIE STOWARZYSZENIE SZKOL

PRACY
 SOCJALNEJ)

 - IFSW ( MIEDZYNARODOWA FEDERACJA

PRACOWNIKOW
 SOCJALNYCH)
PODSTAWOWE FUNKCJE PEDAGOGIKI
OPIEKUŃCZEJ:
 • dostarczanie wiedzy o potrzebach ludzkich, a
szczególnie o potrzebach ponadpodmiotowych i ich
diagnozowanie
 • stawianie obiektywnej diagnozy rzeczywistych
zewnętrznych warunków, w jakich przebiegają procesy
opiekuńczo-wychowawcze;
 • gromadzenie wiedzy( psychofizycznej kondycji
jednostki , która podlega opiece)
 • Pokazanie jakie należy stosować zasady, formy, metody
i techniki sprawowania opieki, żeby jej przebieg był
prawidłowy
PEDAGOGIKA OPIEKUŃCZO- WYCHOWAWCZA
ZAJMUJE SIĘ :

 - udzielaniem pomocy w rozwiązywaniu problemów

zarówno grupowych jak i indywidualnych.
 - Do jej zadań należy również korygowanie wszelkich
zaburzeń w funkcjonowaniu i rozwoju.
 - Sporządzanie diagnozy psychopedagogicznej.
ABY WSPIERAĆ DZIECI I MŁODZIEŻ W PROCESIE ROZWOJU
PSYCHOSPOŁECZNEGO, INSTYTUCJA PEDAGOGA OPIEKUŃCZO-
WYCHOWAWCZEGO FUNKCJONUJE W TAKICH MIEJSCACH, JAK:

 • szkoły,
 • domy dziecka,

 • pogotowie opiekuńcze,

 • świetlice środowiskowe

 • ośrodki wsparcia interwencji kryzysowej.