Biologia

eta Geologia
- 𝔻𝔹ℍ 𝟙 -

Irakaslea: Nerea Izaguirre Gallego

 𝟝. 𝔾𝔸𝕀𝔸
Biosfera

Irakaslea: Nerea Izaguirre Gallego

 1. Zer da izaki biziduna?

• Biosfera: Lurrean bizi diren izaki bizidun guztien

multzoa da.

• Ezaugarri orokorrak:
o Gai organikoz osatuta
o Hiru bizi-funtzioak betetzen ditu:

elikadura, erlazio eta ugalketa funtzioa

o Zelulaz osatuta daude.

𝟝. 𝔾𝔸𝕀𝔸- Biosfera
 2. Bizitzaren kimika

• Elementu nagusiak: C, H, O, N (bioelementuak)

• Elementuak konbinatzean, bi gai mota:

• GAI INORGANIKOA (Ez du karbonorik)
• Ura eta gatz mineralak

• GAI ORGANIKOA (Esklusiboki izaki bizidunetan)

• Gluzidoak

• Lipidoak

• Proteinak

• Azido nukleikoak
𝟝. 𝔾𝔸𝕀𝔸- Biosfera
 3. Bizi-funtzioak

• ELIKADURA, erlazio eta ugalketa funtzioak

𝟝. 𝔾𝔸𝕀𝔸- Biosfera
 3. Bizi-funtzioak

• ELIKADURA, erlazio eta ugalketa funtzioak

Elikadura motaren arabera:
o AUTOTROFOAK: Gai inorganikoetatik (ura,
gatz mineralak eta karbono dioxidoa) gai
organikoak eratzeko gai dira. Adb: algak,
landareak, bakterio batzuk…
o HETEROTROFOAK: Jada sortuta dauden
gai organikoak behar dituzte eta beraz, beste
izaki bizidun batzuk edo haien hondakinak
jaten dituzte elikatzeko.
𝟝. 𝔾𝔸𝕀𝔸- Biosfera
 3. Bizi-funtzioak

• Elikadura, ERLAZIO eta ugalketa funtzioak

𝟝. 𝔾𝔸𝕀𝔸- Biosfera
 3. Bizi-funtzioak

• Elikadura, erlazio eta UGALKETA funtzioak

𝟝. 𝔾𝔸𝕀𝔸- Biosfera
 3. Bizi-funtzioak
• Ugalketa motak:
o Ugalketa asexuala: organismo bakar
batek parte hartzen du eta ondorengo
berdin-berdinak eratzen ditu. Adibidez,
bakterio batek.
o Ugalketa sexuala: bi organismok hartzen
dute parte (arra eta emea). Horietako
bakoitzak gameto izeneko zelula sexuala
emango du. Sorte den izaki berriak bi
organismoen ezaugarriak izango ditu.

𝟝. 𝔾𝔸𝕀𝔸- Biosfera
 3. Zer da zelula?
• ZEIN DA ZIENTZIAREN HELBURUA?

Izaki bizidunak nola osatuta dauden ulertzea.

Honetarako, aurrerapen teknikoak

ezinbestekoak dira, hala nola, mikroskopioa.

• NORK AURKITU ZITUEN ZELULAK?

ROBERT HOOKE zientzialariak gelaxkak

ikusi zituen kortxo-orri batean eta ZELULA
deitu zien.

𝟝. 𝔾𝔸𝕀𝔸- Biosfera
 3. Zer da zelula?
• ZER DIRA ZELULAK?

Izaki bizidun guztien osagai diren eta bizia duten egiturarik txikienak dira
zelulak. Gai dira elikatzeko, inguruarekin erlazionatzeko eta ugaltzeko.

𝟝. 𝔾𝔸𝕀𝔸- Biosfera
 3. Zer da zelula?

• ZELULAREN OSAGAIAK
o Mintz plasmatikoa: zelula osorik estaltzen duen geruza
mehea, batez ere, lipidoz osatua. Funtzio nagusi bat du:
gaien trukea erregulatzea, kanpotik barrura eta barrutik
kanpora.

o Zitoplasma: zelularen barneko edukia, jariakin likatsu

batez osatuta. Gainera, organuluak dituzte barnean.

o Material genetikoa: osagai Nagusia DNA da. Zelulak

bere jarduerak egin ditzan behar duen informazioa
biltzen du.

𝟝. 𝔾𝔸𝕀𝔸- Biosfera
 3. Zer da zelula?

• ZELULA MOTAK
(Material genetikoa non eta nola
gordetzen denaren arabera):
o Zelula prokariotak: zitoplasman
sakabanatuta dago material genetikoa.
o Zelula eukariotak: material genetikoaren
zatirik handiena nukleo deritzon egitura
baten barnean dute.

𝟝. 𝔾𝔸𝕀𝔸- Biosfera
 3. Zer da zelula?

• ZELULA PROKARIOTA
Antolaketa sinpleena daukate.

Zelula eukariotak baino txikiagoak.

Organismo zelulabakarrak dira.

Honako egitura hauek dituzte:

o Zelula pareta

o Erribosomak

o Material genetikoa

o Flageloak

𝟝. 𝔾𝔸𝕀𝔸- Biosfera
 3. Zer da zelula?

• ZELULA PROKARIOTA

Estalki zurruna da, mintz

plasmatikoaren inguruan kokatuta.

Funtzioa: zelulari forma eta babesa

eman.

Bakterioek beste azal bat daukate:

bakterio-kapsula

𝟝. 𝔾𝔸𝕀𝔸- Biosfera
 3. Zer da zelula?

• ZELULA PROKARIOTA
Prokariotoetan agertzen den organulu
bakarra da.

Proteinak eratzen dituzten organuluak

dira.

𝟝. 𝔾𝔸𝕀𝔸- Biosfera
 3. Zer da zelula?

• ZELULA PROKARIOTA

Material genetikoa aske dago

zitoplasman

𝟝. 𝔾𝔸𝕀𝔸- Biosfera
 3. Zer da zelula?

• ZELULA PROKARIOTA

Bakterio batzuen luzapenak dira

Lekuz aldatzeko erabiltzen dituzte

𝟝. 𝔾𝔸𝕀𝔸- Biosfera
 4. Zelula eukariota

• ZELULA EUKARIOTA

Antolaketa konplexuagoa

Prokariotak baino handiagoak

Zelulabakarrak edo zelulaniztunak

Bi motatakoak dira: Animali eta landare

𝟝. 𝔾𝔸𝕀𝔸- Biosfera
 4. Zelula eukariota

• ZELULA EUKARIOTA

Bi ezaugarri nagusi:
o NUKLEOA: Material genetikoa bilgarri baten
barruan dago.
o ORGANULUAK: zitoplasman dauden egiturak.
Batzuk ez dute mintzik (erribosomak eta
zentrosomak) eta beste batzuek mintza dute
(mitokondrioak, kloroplastoak, erretikulu
endoplasmatikoak, Golgi aparatua, lisosomak)

𝟝. 𝔾𝔸𝕀𝔸- Biosfera
 4. Zelula eukariota

• ZELULA EUKARIOTA

𝟝. 𝔾𝔸𝕀𝔸- Biosfera
 4. Zelula eukariota

• ZELULAK IKUSTEKO TRESNAK

MIKROSKOPIOAK
𝟝. 𝔾𝔸𝕀𝔸- Biosfera
 5. Antolaera - mailak

• Konplexutasunaren araberako sailkapena:

o Izaki bizidun ZELULABAKARRAK:

Bakunenak dira. Zelula bakar hori aske bizi da eta bizi

funtzio guztiak egiten ditu. Adibidez, bakterioak.
o Izaki bizidun ZELULANIZTUNAK:

Konplexuenak dira. Zelulak funtzio zehatz

batzuetarako espezializatzen dira eta koordinatzen dira
batera bizitzeko. Adibidez, landare eta animali zelulak.

𝟝. 𝔾𝔸𝕀𝔸- Biosfera
 5. Antolaera - mailak

• Izaki bizidun zelulaniztunetan zelulak

multzokatu egiten dira eta antolaera-maila
desberdinak sortzen dira:
o EHUNAK

o ORGANOAK

o SISTEMAK ETA APARATUAK

𝟝. 𝔾𝔸𝕀𝔸- Biosfera
 5. Antolaera - mailak

• Izaki bizidun zelulaniztunetan zelulak

multzokatu egiten dira eta antolaera-maila
desberdinak sortzen dira:

ZELULA EHUNA ORGANOA SISTEMA BANAKOA

𝟝. 𝔾𝔸𝕀𝔸- Biosfera
 5. Antolaera - mailak
ZELULA

EHUNA

ORGANOA

SISTEMA

𝟝. 𝔾𝔸𝕀𝔸- Biosfera